Ideą opracowania jest, aby każdy nauczyciel nauczania początkowego potrafił uporać się z problemem dzieci o nieharmonijnym rozwoju, które bez fachowej pomocy nie osiągają sukcesu w szkole, nie wykorzystują w pełni swoich możliwości rozwojowych co rzutuje negatywnie na dalsze ich życie. Mam nadzieję, że to opracowanie przyczyni się do zapobiegania niepowodzeniom szkolnym i ich ujemnym konsekwencjom.
Pierwsze objawy sygnalizujące, że dziecko jest zagrożone wystąpieniem trudności w nauce czytania i pisania, mogą się pojawić już w czasie zajęć przygotowujących do nauki. W tym okresie trudności wyrażają się w nieumiejętności wyodrębniania w słyszanych słowach pojedynczych głosek, czyli dźwięków, z których słowo jest złożone oraz w nieprawidłowym rozpoznawaniu i odwzorowywaniu wzorów graficznych zbliżonych charakterem do kształtów liter.
Po podjęciu właściwej nauki czytania i pisania dzieci mogą mieć trudności z nauczeniem się pojedynczych liter, prawidłowym zapamiętywaniem ich kształtów i odpowiadających im głosek.
Poważną trudność stanowi opanowanie umiejętności całościowego odczytywania kilkuliterowych słów.
Są dzieci, które odczytują po jednej literze, z dużym trudem i często nieprawidłowo składają je w całość. Czytając w ten sposób, nie mogą zrozumieć sensu słów i złożonych z nich liter.
Niektórym uczniom sprawia trudność zapisywanie wyrazów. Pisząc, mylą litery podobnie wyglądające, albo odpowiadające podobnie brzmiącym dźwiękom, lub mają kłopoty z zachowaniem właściwej kolejności liter.
Są też uczniowie, którzy zapisują litery w sposób nieprecyzyjny, ich pismo jest określone jako niestaranne.
Na dalszym etapie nauki trudności w czytaniu mogą się utrzymywać w postaci powolnego, mało płynnego czytania, natomiast objawem trudności w pisaniu utrzymujących się często przez wiele lat, jest uporczywe popełnianie błędów ortograficznych. Coraz częściej spotyka się dzieci, u których kłopoty z ortografią pojawiają się w starszych klasach szkoły podstawowej, mimo że wcześniej nie zauważono niepokojących objawów w przebiegu nauki czytania i pisania.
Aby zrozumieć przyczyny opisanych trudności, należy zwrócić uwagę na fakt, że czytanie i pisanie to specyficzne formy posługiwania się mową, czyli słownego porozumiewania się.
Czytanie to odbiór treści słownych, w który zaangażowany jest wzrok, a pisanie jest przekazywaniem komunikatów słownych przez wykonywanie ruchów ręki, dzięki którym powstają znaki graficzne zrozumiałe dla innych osób posługujących się tym samym językiem.
Trudności w nauce czytania i pisania mogą być więc spowodowane obniżeniem tych zdolności dziecka, które są niezbędne, aby potrafiło ono przekładać język mówiony na język pisany.
Skoro czytanie i pisanie jest posługiwaniem się mową z zaangażowaniem wzroku i ruchów ręki, to trudności w ich opanowaniu mogą być spowodowane zaburzeniami spostrzegania wzrokowego, obniżoną sprawnością manualną oraz nieprawidłowościami w posługiwaniu się mową.
Zaburzenia spostrzegania wzrokowego są przyczyną trudności w odróżnianiu przez dziecko liter o podobnych kształtach, co powoduje ich mylenie podczas czytania i pisania. Stwarzają również problemy z dokonywaniem analizy wzrokowej kilkuliterowych słów, co jest jednym z powodów niemożliwości odczytania w całości dłuższych słów. Dzieci z zaburzeniami spostrzegania wzrokowego gorzej zapamiętują obraz graficzny wyrazów i dlatego im jest trudniej nauczyć się poprawnej pod względem ortograficznym pisowni.
Jeżeli dziecko ma obniżoną sprawność manualną to nieprecyzyjnie zapisuje litery, nie trzyma się w liniaturze i ogólnie brzydko pisze.
Wśród czynników utrudniających opanowanie czytania i pisania wymienia się niekorzystną lateralizację.
Lateralizacja to przewaga stronna, oznacza większą sprawność w działaniu człowieka jednego z każdej pary narzędzi: oczu, uszu, rąk, nóg.
U większości ludzi narządy położone po prawej stronie ciała są sprawniejsze i odgrywają główną rolę w działaniu.
Pozostałe osoby wykazują większą sprawność ręki lewej, ale nie wszystkie z nich używają jej przy pisaniu, ponieważ wzorce kulturowe nie akceptowały leworęczności. Obecnie uważa się, że nie ma przeciwwskazań do pisania lewą ręką. Leworęczność to nie zaburzenie, ale indywidualna cecha człowieka.
Dzieci leworęczne wymagają jednak zwrócenia na nie szczególnej uwagi podczas nauki pisania. Dzieciom leworęcznym pisanie może sprawiać problemy techniczne, należy więc im pokazać w jaki sposób trzymać długopis, ołówek, ułożyć zeszyt, aby nie zasłaniać sobie pisanego tekstu dłonią. U dzieci leworęcznych może bardzo długo utrzymywać się tendencja do pisania liter w lustrzanym odbiciu. Początkowo jest to zjawisko naturalne.
Jeżeli trudności w nauce czytania i pisania są uwarunkowane zaburzeniem podstawowych zdolności niezbędnych do opanowania czytania i pisania spowodowane właściwościami układu nerwowego dzieci to trudności te określa się takimi terminami:
- dysleksja;
- dysgrafia;
- dysortografia.
Dysleksja to trudności w czytaniu;
Dysgrafia to trudności w pisaniu;
Dysortografia to trudności w pisaniu zgodnie z regułami ortograficznymi.
JAK POMÓC DZIECKU Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE CZYTANIA I PISANIA?
Główną rolę w udzielaniu pomocy dziecku z trudnościami w nauce czytania i pisania ma nauczyciel. Nauczyciel ma codzienny kontakt z dzieckiem i szczególną pozycję w jego świadomości, zwłaszcza w klasach początkowych. Jednak musi wystąpić też ścisła współpraca z rodzicami. Nauczyciel ma możliwość obserwowania na bieżąco trudności dziecka.
Można też realizować zindywidualizowany sposób nauczania, są to zajęcia wyrównawcze.
Wtedy metody pracy są dostosowane do możliwości i potrzeb indywidualnych. Również psycholog może pomóc nauczycielowi i rodzicom w zrozumieniu przyczyn trudności w nauce czytania i pisania.
Jeżeli są dzieci, które przejawiają poważne zaburzenia zdolności i z tego powodu mają poważne problemy w czytaniu i pisaniu to niezbędny jest udział dziecka na zajęciach reedukacyjnych.
Trudności w nauce czytania i pisania są poważnym problemem dla rodziców tych dzieci. Większość rodziców w pierwszym momencie jest zszokowana, że ich dziecko nie może poradzić sobie z czytaniem czy pisaniem. Są tą sytuacją zniecierpliwieni, przypisują dziecku złą wolę, lenistwo. Uciekają się wtedy do kar za niepowodzenia lub odrabiają za dziecko lekcje.
Rodzice więc muszą okazywać dziecku akceptację, dzięki temu może ono zachować poczucie swojej wartości mimo ponoszonych porażek'
Dzieci z trudnościami w nauce czytaniu i pisaniu oraz ich rodzice mogą uzyskać pomoc w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
UWARUNKOWANIA PRAWNE:
Egzamin dla uczniów kończących gimnazjum w 2002 roku ma charakter powszechny i obowiązkowy.
Zatem wszyscy uczniowie klas trzecich gimnazjum na mocy ustawy o systemie oświaty z 25.07.1999 r. ( Dziennik Ustaw z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr. 162, poz. 126) muszą przystąpić do egzaminu. Dotyczy to także uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Opracowała
Maria Bierzuńska 
