|
Wiek przedszkolny to okres kształtowania się pierwszych postaw społeczno-moralnych. Zdobywanie informacji o tym, co dobre, a co złe odbywa się poprzez obserwację innych ludzi i gromadzenie własnych doświadczeń w trakcie kontaktów społecznych.
Współżycie i współdziałanie w grupie to bardzo trudna i złożona umiejętność, która kształtuje się przez wiele lat. Treścią jej jest stosunek do drugiego człowieka.
Wiedza na temat zasad moralnych pozwala dziecku na w miarę bezkonfliktowe funkcjonowanie w grupie. Normy postępowania i wartości takie jak: dobro, prawda, uczciwość, prawość, odpowiedzialność powinny stać się zasadami i wartościami przestrzeganymi przez dziecko nie ze względu na dorosłych, ale dla niego samego.
Metoda projektowania okazji edukacyjnych służy kształtowaniu postaw społeczno-moralnych dzieci, dzięki czynnikowi swobodnego wyboru, który korzystnie wpływa na nabywanie przez dziecko odpowiedzialności za podjętą decyzję, uczy konsekwencji i wytrwałości w działaniu.
Metoda projektowania okazji edukacyjnych - charakterystyka i możliwości stosowania w procesie kształtowania postaw społeczno – moralnych dzieci w wieku przedszkolnym
Termin ,,okazje edukacyjne” jest kojarzony z projektem Wrocławska Szkoła Przyszłości, będącym przykładem alternatywnej i globalnej koncepcji szkoły przyszłości na gruncie polskim, i osobą R. M. Łukaszewicza (Zwiernik, 1996).
Podstawowe zadania edukacji przedszkolnej w projekcie Wrocławska Szkoła Przyszłości wyrażają się w dążeniu do maksymalizowania szans rozwojowych dzieci, nie tylko poprzez zaznajamianie ich z otoczeniem społecznym, światem przyrody
i kultury, ale również, na co dotychczas nie zwracano dostatecznej uwagi, poznanie siebie, odczuwanie świata przez pryzmat własnej indywidualności, kreowanie nowych sposobów widzenia rzeczywistości (Zwiernik, 1986).
Zadania te wywodzą się z trzech podstawowych kierunków pracy
z dzieckiem przejawiających się w orientacjach:
• ku sobie – charakterystyka własnych możliwości – jaki jestem?,
co umiem robić?, czego nie potrafię?, co chciałbym w sobie zmienić?
• Ku ludziom (społeczne otoczenie dziecka): współdziałanie i współistnienie
z innymi – jacy są inni ludzie (rówieśnicy, dorośli)?, co mi się w nich podoba lub nie podoba?, jaki jestem wśród innych ludzi?, w czym mogę im pomóc?, czego mogę nauczyć się od nich?
• ku światu (fizyczne otoczenie dziecka) : przyroda, wytwory człowieka – jak było dawniej?, jak jest teraz?, jak może być?, jak jest gdzie indziej?
Pytania te pozwalają na taką organizację treści edukacyjnych, która umożliwia dziecku ujmowanie otaczającej je rzeczywistości z różnych punktów widzenia, wspomagając w ten sposób, w dalszej perspektywie, zrozumienie złożoności świata rzeczy i ludzi, ucząc krytycyzmu, tolerancji, szacunku dla odmienności ludzi i ich racji. Kształtowaniu takiego właśnie sposobu poznawania przez dziecko otaczającej go rzeczywistości sprzyja organizacja oddziaływań edukacyjnych, której idea wyraża się w projektowaniu okazji do rozwoju dzieci, umożliwiających im samodzielny wybór działań, które najbardziej sprzyjają jego aktualnym potrzebom (Zwiernik, 1986).
Okazje edukacyjne są metodą nastawioną na gromadzenie przez dziecko doświadczeń poprzez czynny kontakt z najbliższym otoczeniem fizycznym i społecznym. Dziecko uczy się w trakcie konkretnych działań podjętych z chęci zaspokojenia różnorodnych potrzeb (biologicznych, poznawczych, społecznych). Istotną cechą omawianej metody jest to, że dzieci są jej aktywnymi współuczestnikami.
Schemat projektowania scenariusza okazji edukacyjnej składa się
z następujących elementów:
1. Przedmiot odkrycia dziecka
Projektując okazje należy zastanowić się nad tym, czy celem tej okazji ma być poznanie czegoś, czego dziecko dotychczas nie znało lub nie rozumiało, czy raczej będzie to okazja do tego, żeby nauczyło się posługiwać nowymi przedmiotami, narzędziami czy słowami, czy też chodzić będzie o okazję umożliwiającą dziecku tworzenie czegoś zupełnie nowego w jego dotychczasowym zasobie doświadczeń. W zależności od odpowiedzi na powyższe pytania nauczyciel aranżuje sytuację, która stanowi pierwszy etap realizowanej metody.
2. Punkt wyjścia
Zadaniem tej części okazji edukacyjnej jest zaciekawienie dzieci, skupienie ich uwagi, skierowanie zainteresowania na to, co wiąże się z projektowaną okazją, jak też wzbudzenie motywacji do dalszego uczestniczenia w zajęciach. Ta sytuacja początkowa wymaga szczególnie starannego przygotowania przez nauczyciela, który musi zadbać o ciekawe rekwizyty, element zaskoczenia i niespodzianki, o wytworzenie specyficznego nastroju. Różnym atrakcyjnym dla dzieci przedmiotom mogą towarzyszyć dźwięki, szmery odgłosy charakterystyczne dla różnych sytuacji codziennego życia. Zdarzenia aranżowane w punkcie wyjścia powinny pobudzać dziecko do wymiany uwag, spostrzeżeń, dostrzegania
i formułowania problemów. Rozmowa nauczycielki z dziećmi, wzajemne stawianie sobie pytań, dzielenie się wątpliwościami pozwala na wspólne uogólnienie i precyzowanie problemu. Nauczycielka powinna starać się o to, by pytania te były tak sformułowane, aby odpowiedź na nie przybierała formę zadania lub zestawu zadań motywujących dzieci do podjęcia działań, w których toku będą mogły rozwiązać napotkane problemy.
3. Zadania
Etap ten stwarza uczestnikom okazji edukacyjnych możliwość dokonywania samodzielnych wyborów dotyczących wszystkich sytuacji zaprojektowanych
i zaproponowanych przez nauczyciela oraz włączenia ich w tok własnych pomysłów.
4. Warunki materialne
Projektując okazje edukacyjne nauczyciel musi zastanowić się nad tym, gdzie najlepiej przeprowadzić zajęcia oraz jakie przedmioty, teksty, nagrania, ilustracje będą wykorzystywane jako punkt wyjścia zajęć. Po podjęciu decyzji, musi przeanalizować, co może sam zgromadzić, a co powinny przygotować dzieci w domu samodzielnie lub przy pomocy rodziców. Należy również zastanowić się nad materiałami i narzędziami, jakie dzieci będą mogły wykorzystać podczas wykonywania zadań. Chodzi tu przede wszystkim o ich wystarczającą liczbę i swobodny do nich dostęp gwarantujący dzieciom możliwość wyboru.
5. Element wymagający wyeksponowania
Nauczyciel cały czas obserwuje przebieg aktywności dzieci, będąc gotowym do udzielenia im pomocy. W wyniku tej obserwacji lub w krótkim czasie po jej zakończeniu, pomaga porządkować dzieciom ich doświadczenia, uogólniać lub przetwarzać informacje, włączać je do już posiadanej wiedzy. Nauczyciel we wszystkich sytuacjach udzielania pomocy dziecku powinien jednocześnie udzielać mu wsparcia społecznego. Zewnętrznym wyrazem takiego wsparcia mogą być komunikaty oceniające, traktowane często jako podstawowe narzędzia wsparcia.
Omówione wyżej elementy są składnikami metody projektowania okazji edukacyjnych, żaden z nich nie jest jej czynnikiem konstruktywnym, decydującym
o jej istocie, tzn. nieobecność któregokolwiek z nich nie przesądza jeszcze o zaniku samej metody. Tym czynnikiem podstawowym, w którym wyraża się idea projektowania okazji edukacyjnych i który stanowi o wartości metody, jest możliwość wyboru. To dzięki niej obydwa przedmioty uczestniczące w procesie edukacji tzn. nauczyciel i dziecko, zyskują szansę na podejmowanie samodzielnych decyzji i ponoszenie za nie odpowiedzialności.
W przypadku nauczyciela oznacza to możliwość wyboru tych treści, form i rodzajów działań, które uzna on na danym etapie rozwoju dziecka, za najbardziej korzystne dla wspomagania wybranych kierunków jego naturalnego rozwoju. W odniesieniu do dziecka, wybór może dotyczyć tego, czy w ogóle chce ono uczestniczyć w projektowanej okazji edukacyjnej, która z proponowanych przez nauczyciela form aktywności najbardziej mu odpowiada, w jakim miejscu i jak długo będzie realizować zadanie, jakie materiały i narzędzia będą mu potrzebne (Zwiernik, 1996).
Metoda projektowania okazji edukacyjnych służy kształtowaniu postaw społeczno-moralnych dzieci właśnie dzięki czynnikowi swobodnego wyboru, który korzystnie wpływa na nabywanie przez dziecko odpowiedzialności za podjętą decyzję, uczy konsekwencji
i wytrwałości w działaniu. Nie bez znaczenia jest również i to, że możliwość wyboru jednej spośród kilku oferowanych okazji wymaga od dziecka przyjęcia kryteriów wyboru, zarówno osobistych, jak i społecznych, stopniowo coraz bardziej uświadamianych.
Wybór, którego dziecko dokonuje, pozwala mu lepiej poznać siebie, swoje właściwości, zdolności, niedociągnięcia, przyczynia się również do lepszego poznania rówieśników, uczy współpracy z nimi, korzystania z pomocy kolegów
i udzielania im pomocy. Dziecko dążąc do uzyskania odpowiedzi na nurtujące je pytanie rozwija swoją samodzielność, wytrwałość, zaś znalezienie własnej odpowiedzi powoduje wzmacnianie osobistego, pozytywnego stosunku do własnych działań.
Okazje edukacyjne tworzone przez nauczycieli w przedszkolu, mogą służyć wypracowaniu wspólnie z dziećmi zasad i norm odnoszących się do życia społecznego grupy. W trakcie prowadzenia rozmów w przyjacielskim kręgu można ustalić przyczyny
i zastanowić się nad konsekwencjami różnorodnych zachowań, jak też przemyśleć inne warianty postępowania, omówić ich znaczenie zarówno dla dziecka zachowującego się w określony sposób, jak i dla tych, którzy doświadczają skutków owego zachowania. Nauczyciel kierując tokiem rozmowy dzieci dąży do tego, by autorami sądów o danym postępowaniu były same dzieci.
Projekty okazji edukacyjnych
Projekt nr 1
Temat: Dobrze mieć przyjaciół
I. Przedmiot odkrycia dziecka
Odkrycie wartości przyjaźni w życiu człowieka. Poznanie cech dobrego przyjaciela- przyjaciel to ten, kto pomoże nam w potrzebie, na kogo możemy zawsze liczyć.
II. Punkt wyjścia
Nauczycielka przypina na tablicy scenki z opowiadania Anny Świrszczyńskiej
pt.,,O wesołej Ludwiczce”. Są to sylwetki przyjaciół, których Ludwiczka spotyka
w swojej wędrówce oraz ich domki. Widząc zainteresowanie dzieci i wyrażaną przez nie chęć poznania przygód wesołej Ludwiczki, nauczycielka rozpoczyna opowiadanie.
III. Zadania
Po wysłuchaniu przez dzieci treści opowiadania, nauczycielka rozmawia z dziećmi: - Kto
z was chciałby zostać przyjacielem Ludwiczki i dlaczego? -Co według was znaczy słowo przyjaciel? – Jakiego przyjaciela chcielibyście mieć? – Na czym polega prawdziwa przyjaźń
i jak ją rozpoznać? – W jaki sposób należy postępować, aby mieć przyjaciół?
Po rozmowie, nauczycielka proponuje dzieciom, aby podeszły do przygotowanych
w sali kącików z zadaniami i spróbowały znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące przyjaźni.
1. Na stoliku rozłożone są ilustracje z gazet, zadaniem dzieci jest wybranie takiej ilustracji, na której ukazana jest przyjaźń. Dzieci powinny uzasadnić swój wybór. Nauczycielka może sprowokować grupkę dzieci, które wybrały to zadanie do dyskusji, zadając pytania, np.: - Czy wszyscy tak samo myślicie, jak wasz kolega? Kto nie zgadza się z tym, co powiedziała wasza koleżanka
o sytuacji na obrazku?
2. Wykonanie plakatu przyjaźni. Dzieci, które wybiorą to zadanie mają do dyspozycji różnorodny materiał plastyczny oraz kilka plakatów o różnej tematyce. Nauczycielka wyjaśnia dzieciom, co oznacza słowo ,,plakat” oraz sposób jego wykonania, przypomina także, iż będzie to wspólna praca, którą dzieci powinny podzielić się między sobą.
3. Układanie wiersza, piosenki lub krótkiego opowiadania o przyjaźni. Osobą zapisującą treść wiersza lub piosenki może być inna osoba dorosła np.: pomoc nauczycielki. Dzieci mają także przygotowane instrumenty muzyczne, które będą mogły wykorzystać do ułożonej piosenki. Do dyspozycji dzieci jest magnetofon. Jeżeli wyrażą taką chęć, mogą nagrać swój wiersz lub piosenkę.
4. W tym zadaniu dzieci mają przygotowane kartki ze zdaniem: Przyjaciel to ten, kto …..
Nauczycielka odczytuje zdanie i prosi, aby dzieci dorysowały kredkami dalszą część zdania. Treść obrazka będzie stanowiła dokończenie tego zdania.
5. Dzieci, które zdecydowały się na wybór tego zadania słuchają kilku opowiadań lub wierszy o przyjaźni, nagranych na taśmie magnetofonowej. Po ich wysłuchaniu, nauczycielka kilkoma pytaniami zachęca grupkę dzieci do dyskusji na temat: Kiedy możemy mówić o szczerej przyjaźni? Co znaczy powiedzenie ,,fałszywy przyjaciel” ?
IV. Warunki materialne
H. Kruk ,,Wybór literatury do zabaw i zajęć w przedszkolu” – opowiadanie Anny Świerszczyńskiej ,,O wesołej Ludwiczce”, sylwetki postaci występujących w tym opowiadaniu i ich domki, ilustracje z gazet, materiał plastyczny: kolorowy papier, kredki plastelina, farby plakatowe, mazaki, magnetofon, bębenek, trójkąty metalowe; walkmany, nagrania: wiersz I. Krasickiego ,,Przyjaciele”, opowiadanie I. Słońskiej ,,Przyjacielska pomoc”, bajka ,,Lew i mysz”.
V. Element wymagający wyeksponowania
Po ukończeniu przez dzieci wszystkich zadań, w wyniku wspólnej dyskusji na temat przyjaźni, nasuną się refleksje podsumowujące:
– Jeżeli chcemy mieć przyjaciół, sami także musimy umieć postępować, jak przyjaciele. Przyjaźń należy umieć pielęgnować.
Projekt nr 2
Temat: Zawsze jest ktoś, komu możemy pomóc
I. Przedmiot odkrycia dziecka
Wokół nas są tacy, którzy potrzebują pomocy. Mogą to być ludzie lub zwierzęta. Każdy z nas może udzielić im pomocy na miarę własnych sił.
II. Punkt wyjścia
Nauczycielka ubrana jest w kolorową koszulkę z wielkim czerwonym serduszkiem,
w środku którego widnieje napis: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, otwiera kolorowe pudełko z takimi samymi serduszkami, tylko małymi. Rozkłada te serduszka, liczy je, czeka na pytania ze strony dzieci: ,,Dlaczego Pani się tak ubrała?”, ,,Do czego potrzebne są te serduszka?”. Po pojawieniu się pytań, nauczycielka odpowiada: - Czy wiecie, co to jest Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy? Komu pomaga i w jaki sposób? – Każdemu z was, kto zechce wziąć udział w naszej zabawie podaruję takie serduszko. Zadaniem waszym będzie odnalezienie tych, którzy potrzebują pomocy. Szukając zastanówcie się:
- Jacy ludzie i kiedy potrzebują pomocy?
–Czy tylko ludziom potrzebna jest pomoc? Komu jeszcze?
– W jaki sposób można pomagać?
Za chwilę przejdziecie do różnych stanowisk pracy i rozpoczniecie swoje poszukiwania. Będziecie mogli sami się przekonać, kto z was zasługuje na serduszko Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
III. Zadania
1. Przy jednym ze stolików rozłożone są ilustracje z gazet o różnej tematyce. Zadaniem dzieci jest wybranie takich ilustracji, które przedstawiają ludzi lub zwierzęta potrzebujące pomocy, oraz takie, na których pokazana jest pomoc np.: lekarska, pomoc niesiona przez ratowników, strażaków; różne formy pomocy, np.: pomoc ludziom starszym, wzajemna pomoc koleżeńska, pomaganie ptakom i zwierzętom. Jeżeli w czasie wykonywania tego zadania, nie rozwija się dyskusja wśród dzieci na temat treści obrazków, nauczycielka poprzez zadanie kilku pytań, może skłonić dzieci do wymiany zdań na temat przedmiotu odkrycia.
2. Dzieci mają przygotowane historyjki obrazkowe, np.: ,,Chory kolega”, ,,Smutny Krzyś”, ,,Moja babcia”, ,,Głodne wróbelki”. W każdej z tych historyjek brakuje ostatniego obrazka. Dzieci po przeanalizowaniu treści historyjki dorysowują jej zakończenie.
3. Słuchanie nagranych na taśmę magnetofonową wierszy i opowiadań
o pomaganiu innym. Do dyspozycji dzieci jest także magnetofon z czystą kasetą przeznaczoną do nagrywania przez dzieci własnych opowiadań o tym, w jaki sposób pomagają innym.
4. Na stolikach przygotowane są ilustracje:
• Dziewczynka siedzi z boku bawiącej się grupki dzieci i płacze.
• Starsza pani stoi z torbami pełnymi zakupów w zatłoczonym autobusie. Jest bardzo zmęczona.
• Chłopiec, który jeździł po ulicy na rolkach, upadł i rozbił sobie kolano. Odegranie przez dzieci scenek do tych ilustracji z jednoczesnym pokazaniem, jak można pomóc tym ludziom?
IV. Warunki materialne
Ilustracje z gazet o różnej tematyce, w tym o pomaganiu innym ludziom: chorym, starszym, kolegom i koleżankom, zwierzętom; historyjki obrazkowe, walkmany, nagrania: wiersza
Wł. Broniewskiego ,,Wróbelki zimą”, opowiadania H. Bechlerowej ,,Śniadanie zajączka”, I. Słońskiej ,,Zuchy”, ,,Czyja pomoc lepsza?” L. Kamieńskiego, magnetofon, czysta kaseta, kredki, mazaki, rekwizyty do scenek: torby z zakupami, peruka, rolki, apteczka pierwszej pomocy;
V. Element wymagający wyeksponowania
Ludzie powinni okazywać sobie pomoc w trudnych chwilach. Nikt nie powinien być obojętny, gdy widzi osobę potrzebującą pomocy. Pomaganie innym daje dużo przyjemności
i satysfakcji. Na naszą pomoc liczą także zwierzęta.
LITERATURA
1. Zwiernik J., (1986) Szanse rozwojowe dziecka wobec idei projektowania okazji edukacyjnych, Wychowanie w Przedszkolu, 11.
2. Zwiernik J., (1996) Alternatywa w edukacji przedszkolnej, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Napisała: mgr Elżbieta Ulezło
|
