Wydanie karty rowerowej lub motorowerowej jest bardzo ważnym momentem w wychowaniu komunikacyjnym. Formalnie potwierdza się nabyte umiejętności teoretyczne i praktyczne, a otrzymujący ją uczeń staje się pełnoprawnym uczestnikiem ruchu drogowego.
Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997r. nałożyła na szkoły obowiązek przygotowania kandydatów do uzyskania karty rowerowej i motorowerowej. Realizacja tego zadania w pierwszym okresie nastręczała spore trudności. Obecnie nauczyciele i dyrektorzy szkół coraz lepiej radzą sobie z tym problemem, często za sprawą osób i instytucji, które profesjonalnie zajmują się bezpieczeństwem ruchu drogowego. Sposób postępowania w szkole w celu umożliwienia uczniom uzyskania karty rowerowej i motorowerowej regulują ustalenia Ministerstw Edukacji Narodowej i Sportu oraz Transportu i Gospodarki Morskiej.
Wprowadzone od 1 lipca 1999 roku wydawanie kart rowerowych i motorowerowych przez dyrektora szkoły uzasadnia poważne podejście do problemu i przeznaczenie odrębnych godzin na realizację tego zadania. Dzieci i młodzież nie mogą wyjechać na drogę niedouczone. W związku z tym wymagane są uregulowania prawne, jednolite dla wszystkich szkół i uczniów w kraju.
Standardy szkolenia rowerzystów i motorowerzystów - propozycja:
1. W celu zapewnienia uczniom możliwości zdobywania znajomości zasad prawidłowych i odpowiedzialnych zachowań w ruchu drogowym, w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, publicznych i niepublicznych, powinno być realizowane nauczanie i wychowanie przygotowujące do bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym.
2. Edukacja w tym zakresie powinna być obowiązkowa dla wszystkich uczniów i włączona w godziny i programy wszystkich przedmiotów i ścieżek edukacyjnych, spełniając interdyscyplinarny charakter, zgodny z założeniami reformy systemu edukacji.
3. Warunki realizacji edukacji motoryzacyjnej określone zostaną przez wytyczne Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, z zachowaniem zasady systematyczności i ciągłości.
4. Nauczyciele szkół i placówek opiekuńczo - wychowawczych powinni być przygotowani do realizacji bezpieczeństwa ruchu drogowego w prowadzonych przez siebie zajęciach poprzez kursy i bieżące szkolenia instruktażowe, także w zakresie umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Przygotowaniem nauczycieli zajmą się wyspecjalizowane placówki doskonalenia nauczycieli, policja, wyższe szkoły techniczne i specjaliści bezpieczeństwa ruchu drogowego.
5. Nauczyciele będą mogli odwoływać się, znajdować pomoc i wsparcie u przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ruchu drogowego, a także stowarzyszeń działających w tym zakresie.
6. Od autorów programów i podręczników wszystkich przedmiotów nauczania dopuszczanych do użytku szkolnego należy wymagać umieszczenia w nich zagadnień bezpieczeństwa ruchu drogowego w powiązaniu z daną dyscypliną wiedzy.
7. Działania nauczycieli powinny być wpisane w ramy programu szkoły - szkolny zestaw programów nauczania oraz szkolny program wychowawczy - pod nazwą "edukacja motoryzacyjna" jako osobny rozdział bloku "bezpieczeństwo życia i zdrowia dzieci w zajęciach szkolnych i pozaszkolnych", nad realizacją której czuwać powinien, oprócz dyrektora szkoły, uprawniony i odpowiednio przygotowany nauczyciel-koordynator.
8. Uczniom, którzy przeszli pozytywnie sprawdzian z teoretycznej znajomości zasad bezpiecznego i odpowiedzialnego uczestnictwa w ruchu drogowym, powinny być wydawane świadectwa, sankcjonujące obowiązkowe kształcenie teoretyczne. Sprawdzian powinien być obowiązkowy dla wszystkich uczniów, którzy chcą uzyskać kartę rowerową/motorowerową.
9. Powołana przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu krajowa komisja do spraw świadectw z zakresu bezpiecznego i odpowiedzialnego uczestnictwa w ruchu drogowym ustalać powinna co roku zestawy pytań dla każdego poziomu nauczania (karta rowerowa, motorowerowa), czuwać nad utrzymaniem ogólnego poziomu egzaminów i orzekać w przypadku reklamacji.
10. Standardy sprawdzianów powinny być opracowane przez specjalistów i obowiązkowe w szkołach publicznych i niepublicznych wszystkich etapów edukacyjnych poprzez zapis w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Standardy powinny odnosić się do treści z programów różnych dyscyplin nauczanych w szkole i wymagać znajomości zasad, reguł, przepisów, umiejętności reagowania i przewidywania w różnych sytuacjach z ruchu drogowego, stopniowo nabywanych w trakcie nauki szkolnej.
11. Świadectwa powinny być wydawane uczniom raz w roku w wyniku egzaminów organizowanych w szkołach całym kraju na podstawie wytycznych Ministra Edukacji Narodowej i Sportu i pod nadzorem dyrektora szkoły.
12. Warunkiem dopuszczającym ucznia do udziału w zajęciach z umiejętności jazdy rowerem/motorowerem powinno być pozytywne zaliczenie sprawdzianu teoretycznego. Zajęcia praktyczne powinien prowadzić przeszkolony nauczyciel poza czasem lekcyjnym, ale pod nadzorem dyrektora szkoły, w obowiązkowym wymiarze godzin określonym w wytycznych Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.
13. Przedstawiciel organu nadzorującego szkoły (kuratorium) powinien powołać komisje egzaminacyjne złożone z dyrektora szkoły i uprawnionych nauczycieli.
14. Pozytywne ukończenie zajęć praktycznych (w formie egzaminu) uprawniać powinno dyrektora szkoły do wydania uczniom karty rowerowej lub motorowerowej.
Edukacja motoryzacyjna może wykorzystywać dorobek dydaktyczny innych pokrewnych dyscyplin, z wieloma dyscyplinami ma wspólne pola zainteresowań. Nauczyciele mogą nadawać poszczególnym problemom bezpieczeństwa ruchu drogowego różne aspekty i rozwijać je na swoich przedmiotach takich jak: przyroda, matematyka, wychowanie fizyczne, fizyka, biologia, geografia, historia i społeczeństwo, kultura i język polski.
Podstawy programowe stanowią punkt wyjścia do opracowania programów nauczania poszczególnych przedmiotów, bloków przedmiotowych, ścieżek i programów edukacyjnych. Dla edukacji motoryzacyjnej należy stworzyć interdyscyplinarny program na bazie wszystkich przedmiotów i ścieżek edukacyjnych, opisując sposób realizacji poszczególnych zadań dydaktycznych i wychowawczych.
Edukacja motoryzacyjna realizowana interdyscyplinarnie wymaga współpracy między nauczycielami różnych przedmiotów, sprzyja współpracy między uczniami poszczególnych klas i poziomów nauczania. W każdym z przedmiotów eksponowany jest inny aspekt zagadnienia.
W ramach dodatkowych zajęć edukacyjnych można tworzyć i realizować specjalne, autorskie programy wewnątrzszkolne, międzyszkolne, wieloprzedmiotowe, fakultety, programy dla rowerzystów, rodziców, kluby, klasy autorskie. Szczególnie ważne jest tworzenie i utrzymywanie lokalnych powiązań pomiędzy rodzicami, organizacjami rodzicielskimi, szkołami nauki jazdy, policją, młodzieżą, organizacjami młodzieżowymi, prasą, radiem i telewizją (http://www.gambit.org.pl/gambit/seminaria/02/referaty/19.pdf).
To propozycje, a jak dziś odbywa się wydawanie kart rowerowych i motorowerowych w szkołach.
Sposób postępowania w szkole w celu umożliwienia uczniom uzyskanie karty rowerowej i motorowerowej oraz sposób wydawania tych kart był negocjowany w pierwszym kwartale 1998 r. w Departamencie Kształcenia i Wychowania Ministerstwa Edukacji Narodowej, w Departamencie Ruchu Drogowego Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej oraz w Biurze Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji. Ustalenia zostały zatwierdzone przez dyrektorów wymienionych jednostek do wejścia w życie zgodnie z terminami ustawy. Oto one:
1. Nie przewiduje się egzaminu dla uczniów w omawianym zakresie.
2. Od 1 lipca 1998 r. sprawdzanie kwalifikacji uczniów (art. 109. ust. 4) odbywać się będzie w szkole podczas obowiązkowych zajęć z wychowania komunikacyjnego (wprowadzonych w 1995 r.), na lekcjach przedmiotu technika, w ciągu roku szkolnego.
3. Wszystkie programy nauczania wychowania komunikacyjnego dopuszczone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego przewidują w swoich treściach przygotowywanie uczniów do ubiegania się o kartę rowerową.
4. Zgodnie z założeniami wychowanie komunikacyjne realizowane jest w postaci zajęć praktycznych, zadań wytwórczych (połączonych z technicznymi), ćwiczeń w pracowni szkolnej oraz zająć praktycznych (jazda rowerem) poza budynkiem szkolnym.
5. Praktyczna nauka jazdy rowerem jest także prowadzona podczas lekcji z wychowania fizycznego, zgodnie z programem nauczania tego przedmiotu.
6. Sprawdzanie kwalifikacji osób ubiegających się o kartę rowerową lub kartę motorowerową dokonywać mogą również policjanci posiadający specjalistyczne przeszkolenie z zakresu ruchu drogowego. Dotyczy to zwłaszcza znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa ruchu oraz umiejętności kierowania rowerem lub motorowerem.
7. W celu udokumentowania i spełnienia wymagań do uzyskania karty rowerowej proponuje się pomocniczy arkusz zaliczeń.
8. Od 1 lipca 1999 r. dyrektor szkoły na podstawie wypełnionego arkusza zaliczeń wydaje nieodpłatnie uczniom karty rowerowe na drukach według wzoru zamieszczonego w załączniku do rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23 grudnia 1997 r. w sprawie wzorów dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz.U. Nr 18 z 1998 r. poz.86); z późniejszymi zmianami: rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 13 czerwca 2001 r. weszło w życie dnia 13 sierpnia 2001 r. (Dz.U.Nr 70 z dnia 7 lipca 2001 r. poz.729). Sposób wydania uczniom tych kart (bardziej lub mniej uroczysty np. podczas rozdawania świadectw itp.) ustala szkoła.
9. W zakresie wyposażenia w środki dydaktyczne do prowadzenia zajęć z wychowania komunikacyjnego, szczególnie zajęć poświęconych umiejętnościom praktycznym jazdy na rowerze, szkoła może korzystać ze środków oraz z bazy materialnej Wojewódzkich Ośrodków Ruchu Drogowego, o których mowa w art. 199 (ust.4, pkt. 2) ustawy "Prawo o ruchu drogowym" po wcześniejszym uzyskaniu zgody wojewody i dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego.
10. Zakłada się, że kartę rowerową powinni otrzymać wszyscy sprawni fizycznie i psychicznie uczniowie w wieku 10 - 18 lat, czyli już od klasy IV.
11. Postępowanie w ubieganiu się uczniów o kartę motorowerową przebiegać będzie w sposób analogiczny, o którym mowa wyżej. Zakłada się, że wystąpią o nią tylko uczniowie zainteresowani, przede wszystkim w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Proponuję się tutaj także arkusz zaliczeń.
Powyższe ustalenia w sprawie przygotowywania uczniów do uzyskania karty rowerowej i motorowerowej w szkole stanowią uszczegółowienie następujących zapisów dotyczących szkół w ustawie Prawo o ruchu drogowym:
- Art. 97 ust.2: Kartę rowerową lub motorowerową wydaje nieodpłatnie dyrektor szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej (obowiązuje od 1 lipca 1999 r.)
- Art. 109 ust. 4: Sprawdzenia kwalifikacji osoby ubiegającej się o kartę rowerową lub motorowerową dokonują:
1. nauczyciel wychowania komunikacyjnego uprawniony przez dyrektora szkoły,
2. policjant posiadający specjalistyczne przeszkolenie z zakresu ruchu drogowego (obowiązuje od 1 lipca 1998 r.).
Proponowane wyżej "arkusze zaliczeń" ułatwiają całokształt spraw organizacyjnych, wpływają na zwiększenie aktywności uczniów, a także nauczycieli, w wykazywaniu się opanowaniem poszczególnych etapów uczenia, a także rozkładają odpowiedzialność za wydanie karty na kilka osób zainteresowanych tą sprawą.
Ważne jest wykazanie się ucznia opanowaniem jazdy na rowerze, co powinno być zorganizowane w nieskomplikowany sposób, najlepiej w obrębie szkoły przez wskazanie bądź zorganizowanie przez nauczyciela i uczniów odpowiedniego miejsca, zgodnie z planami przedstawianymi w książkach pomocniczych i czasopismach przedmiotowych.
Dopuszcza się do korzystania z publikowanych testów dla uczniów na temat przepisów ruchu drogowego jako jednego z elementów sprawdzianu, zaś wyniki tego testu należy traktować informacyjnie, w żadnym przypadku jako egzamin. Uczeń może uzyskać kartę rowerową najwcześniej w wieku 10 lat, czyli w klasie IV. Może także później w klasie V, VI - do 18 roku życia. Kartę motorowerową najwcześniej w wieku 13 lat.
W rezultacie uczeń otrzymuje więc kartę rowerową (lub potem motorowerową) od dyrektora szkoły podobnie jak świadectwo po pewnym okresie uczestniczenia w procesie kształcenia, zdobywając systematycznie wiadomości i umiejętności, które mogą być w trakcie oceniane (tutaj także zaliczane), podobnie jak zadania i postępy uczniów w przedmiotach nauczania. W rozumieniu art.109 ust. 4 pkt. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym nauczycielem wychowania komunikacyjnego uprawnionym przez dyrektora szkoły, jest przede wszystkim nauczyciel przedmiotu technika z wykształceniem kierunkowym. Są szkoły, w których wychowanie komunikacyjne realizowane jest, zgodnie z zainteresowaniem lub predyspozycjami, przez specjalistów innych przedmiotów nauczania jak: WF, matematyka, geografia. Dyrektor szkoły wówczas decyduje o powierzeniu im tego dodatkowego obowiązku. Natomiast w bardzo wielu szkołach podstawowych techniki uczą okresowo jako uzupełnienie etatu specjaliści wszystkich innych przedmiotów nauczania. Trudno wówczas mówić o odpowiednim poziomie realizacji programów nauczania techniki w tym wychowania komunikacyjnego, a tym bardziej wskazywać na takiego nauczyciela jako na wykonawcę zadań związanych z kartą rowerową i motorowerową.
Dąży się do rozpowszechnienia kart rowerowych tak, aby prawie wszyscy uczniowie mogli je otrzymać, zaś sprawdzanie kwalifikacji uczniów odbywało się podczas obowiązkowych zajęć z wychowania komunikacyjnego w szkole. Nauczyciele powinni więc zadbać o odpowiednią jakość tych zajęć pamiętając, że będą więcej na "cenzurowanym" aniżeli dotychczas, przede wszystkim ze strony swoich uczniów, którzy chcą posiąść kwalifikacje i uprawnienia do kierowania rowerem oraz ze strony ich rodziców. Powinni więc więcej czasu poświęcić na dokształcanie się w zakresie omawianej problematyki, dopominając się szkolenia ze strony ośrodków metodycznych, lokalnych oddziałów Polskiego Związku Motorowego, Wojewódzkich Ośrodków Ruchu Drogowego, Wojewódzkich Ośrodków Politechnicznych, a także sprawdzać swoje umiejętności na przykład w miasteczkach ruchu drogowego.
Podstawowym celem edukacyjnym w II etapie nauczania w ramach wychowania komunikacyjnego jest nabycie umiejętności świadomego korzystania z dróg jako pieszy oraz przygotowanie do roli kierującego pojazdem - rowerem przez bezpieczne poruszanie się po drogach, prawidłową eksploatację roweru. Działania dydaktyczno wychowawcze nauczyciela powinny skupiać się na kształtowaniu postaw i nawyków zapewniających bezpieczeństwo i wygodę wszystkich uczestników ruchu drogowego, zmierzać w kierunku osiągnięcia takich celów jak:
- wyposażenie uczniów w wiadomości niezbędne do zrozumienia zasad świadomego uczestnictwa w ruchu drogowym;
- kształtowanie postawy szacunku dla siebie jako uczestnika ruchu drogowego, zbiorowości społecznej, środowiska naturalnego, dla urządzeń i miejsc użyteczności publicznej związanych z transportem oraz osób działających na ich rzecz;
- kształtowanie postaw i nawyków, zapewniających bezpieczeństwo i wygodę wszystkich uczestników ruchu drogowego.
Szczególnie bardzo ważną umiejętnością mającą istotne znaczenie w uczestnictwie w ruchu drogowym jest otwartość na potrzeby innych ludzi, trafność podejmowanych decyzji oraz właściwy stosunek do norm ustanowionych w trosce o bezpieczeństwo wszystkich użytkowników dróg. W tym kierunku powinien przebiegać proces edukacji uczniów, aby nie tylko znali oni zasady obowiązujące w ruchu drogowym, ale również odczuwali potrzebę ich przestrzegania. Jest to niezwykle złożony proces, tylko właściwie poprowadzony przyniesie oczekiwane efekty.
W treściach omawianego programu nauczania wychowania komunikacyjnego w zakresie przygotowania do zdobycia karty rowerowej, zwracamy szczególną uwagę na następujące zagadnienia:
1. Warunki dopuszczenia rowerzysty do uczestnictwa w ruchu drogowym.
2. Rower i jego wyposażenie.
3. Obsługa roweru.
4. Technika jazdy na rowerze.
5. Rowerzysta w ruchu drogowym.
6. Zachowanie się rowerzystów na drodze w miejscach niebezpiecznych.
7. Sygnały dawane przez osoby kierujące pojazdami.
8. Bezpieczna prędkość.
9. Powiadamianie o wypadku drogowym
10. Podstawowe środki opatrunkowe.
11. Analiza przyczyn wypadków.
12. Wycieczki rowerowe indywidualne i grupowe.
Do osiągnięć, które powinny stać się udziałem uczniów w zakresie wychowania komunikacyjnego należy w pierwszym rzędzie ukształtowanie porządnych postaw oraz wyposażenie w pewien typ umiejętności potrzebnych w życiu codziennym. Aby działania uczniów były świadome i rozumne, powinny wiązać się z konkretną wiedzą, której przekazywanie powinno z kolei być ściśle związane z praktyką. Natomiast, aby działania nauczyciela były właściwe i skuteczne, powinny być zrozumiałe dla uczniów i rodziców oraz realizowane konsekwentnie.
Nauczyciel realizujący program wychowania komunikacyjnego powinien odpowiedzieć sobie na pytania:
- dlaczego uczniowie mają zainteresować się tą problematyką,
- czy i na ile można wykorzystać ich dotychczasową wiedzę i doświadczenie dla wprowadzenia nowych informacji,
- jakich zmian oczekuje się w zakresie wiedzy, umiejętności i doświadczeń uczniów.
Rolą nauczyciela jest organizowanie sytuacji zadaniowych, a rolą uczniów, rozwiązywanie zadań. Efekty pracy nauczyciela w dużej mierze zależą od wyboru właściwych metod nauczania. Ulubionymi metodami pracy nauczyciela powinny być metody aktywizujące nauczanie, takie jak na przykład: aktywny wykład, stosowanie pomocy wizualnych, burza mózgów, analiza przypadków, czy odgrywanie ról. Po przeprowadzonej lekcji dobrze żeby nauczyciel odpowiedział sobie na pytanie, kto był bardziej aktywny, uczniowie czy on. Znaczną część zajęć z wychowania komunikacyjnego nauczyciel przeznacza na przygotowanie uczniów do zdobycia karty rowerowej. Karta rowerowa w szkole, to mobilizacja uczniów do zdobycia niezbędnej do tego wiedzy i umiejętności. Stwarza też nauczycielowi możliwość modelowania zachowań uczniów zapewniających im bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
Jazda rowerem to nie tylko przyjemność, ale również wielka odpowiedzialność za bezpieczeństwo własne i innych. Do tego potrzebna jest wiedza, umiejętności, wyobraźnia, rozsądek i zachowanie szczególnej ostrożności. Nie tylko brawura, ale nawet najmniejszy błąd popełniony na drodze może być tragiczny w skutkach.
Bibliografia:
1. Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Gambit Lubelski, Część 1 Diagnoza, Tom 2, Synteza Gdańsk, 2001r., s.23.
2. Wychowanie Komunikacyjne (wydanie specjalne). Karta rowerowa w szkole, Warszawa, październik 2001
Agnieszka Koźlak
Zespół Szkół Specjalnych w Łukowie |
