Uczniowie powinni poznawać języki obce za pomocą możliwie wielu zmysłów. Z wielozmysłowym pojęciem nauczania jest związane ściśle pojęcie bilingwalizmu.
Jedną z form zwiększenia odziływania i rozszerzenia kompetencji językowych jest systematyczne i uporządkowane zastosowanie języka obcego jako języka codziennego. Po raz pierwszy zastosowano ten zabieg świadomie w latach 60 - tych w Kanadzie do nauki języka francuskiego pod pojęciem "Immersion"(1). Jeżeli do przekazywania wiadomości z wybranych przedmiotów używa się języka obcego a nie języka ojczystego badacze języka "opisują taką metodę nauczania i uczenia się jako "Immersion"(2) co w naszym języku oznacza "Zanurzenie". W nowoczesnej literaturze pedagogicznej częściej używa się jednak pojęcia "Kąpiel językowa" co bardziej oddaje sens podejmowanych działań jako "zanurzenia, kąpieli" w języku obcym.
Tę dwujęzyczność w nauczaniu określa się często w Europie mianem bilingwalizmu. O bilingwaliźmie możemy mówić wtedy, gdy do zdobywania wiedzy, poznawania świata, nabywania nowych umiejętności wykorzystujemy na zajęciach nie tylko język ojczysty, lecz także język obcy. Przy czym nie chodzi tu o lekcje języka obcego, ale lekcje innych przedmiotów. Na zajęciach prowadzonych tą metodą nie naucza się języka obcego, funkcjonuje on tutaj jako środek komunikacji, jako swoiste narzędzie pracy.
W praktyce szkolnej wykorzystanie czynnika bilingwalnego może być bardzo różne, od współwystępowania obu języków, do prowadzenia zajęć wyłącznie w języku obcym.
W dzisiejszym świecie dąży się do tego, aby uczniowie dobrze opanowali dwa, a przynajmniej jeden język obcy. Aby to założenie osiągnąć organizuje się w wielu krajach szkoły bilingwalne.
Również w Polsce istnieją szkoły, w których języka obcego używa się do nauczania innych przedmiotów, z tym, że są to klasy w nielicznych liceach lub szkoły, do których uczęszczają dzieci należące do mniejszości narodowych.
Jako praktykująca od wielu lat nauczycielka kształcenia zintegrowanego, a jednocześnie nauczyciel języka niemieckiego uważam, że elementy bilingwalizmu można zastosować już od początku kariery szkolnej ucznia, gdy tylko zetknie się on z językiem obcym. Warunkiem jest tu jednak ta sama osoba wychowawcy-nauczyciela kształcenia zintegrowanego, a także nauczyciela języka obcego. Ten sam nauczyciel uczący wszystkich przedmiotów oraz języka obcego może wprowadzać jego elementy na innych zajęciach. Musi to jednak robić w sposób systematyczny i uporządkowany.
Nowoczesna pedagogika postuluje łączenie różnych dziedzin wiedzy. Głównym zaś celem nauczania jest wszechstronny rozwój dziecka umiejętnie wspierany przez szkołę. Bardzo ważne jest tutaj zarówno rozwijanie sprawności intelektualnej jak i motorycznej, a także budowanie pozytywnego stosunku do nauki. Te zadania spełnia doskonale połączenie w kształceniu zintegrowanym nauczania języka z zajęciami ruchowymi. Jest to pewien rodzaj nauczania bilingwalnego, z tym, że na etapie edukacji wczesnoszkolnej, w początkowej fazie nauki języka mogą wystąpić jedynie elementy bilingwalizmu. Wykorzystanie języka obcego na zajęciach sportowych pozwala na utrwalenie i rozszerzenie słownictwa. Język obcy jawi się tu nie tylko jako cel sam w sobie, ale narzędzie służące do porozumiewania się. Edukacja motoryczno-zdrowotna to zajęcia bardzo lubiane przez uczniów, co w połączeniu z elementami języka niemieckiego pozwala wyzwolić w nich pozytywną motywację do nauki tego języka. Rola edukacji motoryczno-zdrowotnej jest w kształceniu zintegrowanym nie do przecenienia. Jej głównym celem jest stymulacja rozwoju psycho- motorycznego uczniów.
Na zajęciach sportowych w kształceniu zintegrowanym wykorzystuje się przede wszystkim gry i zabawy ruchowe, co jest korzystne dla połączenia z nauką języka obcego, gdyż uczniowie bawiąc się, uczą się bez wysiłku. Obcojęzyczne wyrażenia, które wyłaniają się podczas konkretnych ćwiczeń, gier i zabaw często są przez dzieci rozumiane bez zbędnych wyjaśnień. Wystarczy kilkakrotne wykonanie danej czynności z jednoczesnym jej nazwaniem w języku niemieckim. Czynny charakter tych zajęć ułatwia mimowolną naukę, która dla uczniów na pewno jest mniej męcząca. Połączenie zajęć ruchowych z nauką języka obcego pozwala w optymalny sposób połączyć ekspresję ruchową z wysiłkiem umysłowym.
Rola zabaw w kształceniu zintegrowanym jest nie do przecenienia. Poprzez zabawę dzieci uczą się najwięcej i najszybciej. Dzięki zabawom mogą być opanowane różne kompetencje językowe: mówienie, rozumienie ze słuchu, a nawet czytanie.
Kompetencją językową, która jest najczęściej ćwiczona w czasie gier i zabaw jest rozumienie ze słuchu.
Nauka języka obcego w kształceniu zintegrowanym koncentruje się przede wszystkim na słuchaniu i mówieniu "W centrum zajęć językowych stoi więc nie wiedza o języku ale umiejętności językowe, to znaczy wykorzystanie języka w konkretnych sytuacjach"(3). Konkretną sytuacją są w tym przypadku zajęcia z edukacji motoryczno - zdrowotnej. Nie powinniśmy tutaj mówić o rozumieniu ze słuchu jako o ćwiczeniu. Ta umiejętność staje się tutaj środkiem do osiągnięcia celu. Aby móc wykonać konkretne ćwiczenia i brać udział w zabawach, uczniowie muszą najpierw usłyszeć i zrozumieć wskazówki i polecenia, a także określenia pozycji wyjściowych czy przyborów do ćwiczeń. Wydając polecenia w języku obcym nauczyciel pomaga sobie gestami tak, że dodatkowe objaśnienia w języku ojczystym są najczęściej zbędne. Ponieważ jest on pierwszym językowym wzorcem dla dziecka, musi zwracać baczną uwagę na prawidłową wymowę, intonację i akcentowanie.
Podczas zabaw ruchowych występuje też kolektywna kontrola rozumienia ze słuchu. "Nauczyciel i inni uczniowie, orientują się natychmiast, gdy polecenia zostało przez kogoś źle zrozumiane, wykonuje on mianowicie ćwiczenia błędnie."(4) Taki sposób pracy uczy koncentracji. Jeżeli te same ćwiczenia będą się na zajęciach powtarzały często, po pewnym czasie sami uczniowie mogą wybierać konkretne ćwiczenia i podawać wskazówki do ich wykonania w języku niemieckim. Służy to poczuciu osiągania sukcesu, a co za tym idzie rozwinie z czasem odwagę w posługiwaniu się językiem obcym.
Rozumienie jest pierwszym krokiem na drodze do komunikowania się w języku obcym. Drugim krokiem jest nabywanie językowych środków wyrazu i późniejsze wykorzystanie ich w procesie komunikacji. Takie środki językowe zdobywają uczniowie przede wszystkim na lekcjach języka niemieckiego, ale także na zajęciach sportowych, w czasie, których poznają niemieckie określenia ćwiczeń, czy pozycji wyjściowych.
Wszystkie zdobyte wiadomości językowe zostają później wykorzystane przez uczniów w procesie mówienia. Mogą oni pokazywać a jednocześnie nazywać konkretne ćwiczenia. Podczas gier i zabaw utrwalają pytania, odpowiedzi oraz zwroty poznane wcześniej na zajęciach z języka.
Czytanie pełni w nauczaniu języka obcego na poziomie edukacji wczesnoszkolnej rolę wspierającą. Czytane mogą być tylko te wyrazy, które wcześniej były wielokrotnie wypowiadane, i których wzorzec dźwiękowy jest dobrze utrwalony. Czytanie jako kompetencja wspiera także zajęcia ruchowe z elementami bilingwalizmu. Dzieci mogą np. odczytywać z karteczek swoje role w zabawach. Jak widać zajęcia ruchowe mogą być wykorzystane do utrwalenia i rozszerzenia umiejętności z języka obcego. Są doskonałą okazją do treningu ważnych kompetencji językowych. Zajęcia takie tworzą także klimat zaufania, w którym dzieci bawiąc się jednocześnie się uczą.
Mając na uwadze wszystkie wynikające z tego korzyści opracowałam dla uczniów kl. II szkoły podstawowej Program edukacji motoryczno - zdrowotnej z elementami języka niemieckiego. Zajęcia takie są przeze mnie obecnie realizowane. Elementy języka niemieckiego staram się wykorzystywać na każdych zajęciach z edukacji motoryczno-zdrowotnej. Moi uczniowie rozumieją polecenia w języku niemieckiem do podstawowych pozycji wyjściowych. Prawidłowo też reagują na niemieckie polecenia do ćwiczeń rozgrzewających. Podczas gier i zabaw utrwalamy zwroty i wyrażenia poznane na zajęciach językowych, często wykorzystujemy niemieckie wyliczanki oraz tworzymy ilustrację ruchową do poznanych piosenek.
W tym roku szkolnym uczniowie kształcenia zintegrowanego mają tylko jedną godzinę lekcyjną zajęć języka obcego tygodniowo. Dzięki opracowanemu i wdrażanemu przeze mnie programowi moi uczniowie mają kontakt z językiem co najmniej cztery razy w tygodniu. Wpłynie to na pewno na trwalsze i pełniejsze opanowanie przewidzianych umiejętności językowych i pomoże moim uczniom głębiej "zanurzyć" się w poznawanym języku.
Przypisy:
1 - J.Iluk, Nauczanie bilingwalne. Modele, koncepcje, założenia metodyczne. Katowice 2000
2 - Basler Zeitung, Immer mehr Schulen bieten den Schülern ein Sprachbad an, Erscheinungsdatum: 2000
3 - B. Dahlhaus, Fertigkeit Hören. Ferstudieneinheit 5, Berlin 1994
4 - Ebd.
mgr Jolanta Pawluczuk | 
