Charakter emocjonalnego stosunku rodziców do dziecka określamy jako postawę rodzicielską. W pojęciu tym mieści się zarazem tendencja do zachowania się wobec dziecka w pewien specyficzny sposób, a także wyrażania poglądu na dziecko. Każda postawa ma trzy składniki: uczuciowy, myślowy i działania. Najbardziej charakterystyczny i znaczący jest składnik uczuciowy, on wyznacza kierunek i charakter myślenia i działania rodziców.
Postawy wychowawcze rodziców są jednym z istotnych czynników kształtujących osobowość dziecka.
Swobodny kontakt z dzieckiem i warunkujące go zrównoważenie uczuciowe rodziców oraz ich autonomia wewnętrzna stanowią podłoże powstawania prawidłowych postaw wobec dziecka. Do właściwych postaw rodzicielskich należą:
Akceptacja dziecka, czyli przyjęcie go takim jakie jest, z jego cechami wyglądu zewnętrznego, usposobienia, umysłowości, z możliwościami i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach, a ograniczeniami i trudnościami powodzenia w innych. Akceptujący rodzice rzeczywiście lubią swoje dziecko i nie ukrywają przed nim tego uczucia. Kontakt z dzieckiem jest dla nich przyjemny i daje im zadowolenie. Dziecko widzą w zasadzie jako godne pochwały i jawnie je aprobują. Postawę tę można określić jako postawę otwartego serca.
Współdziałanie z dzieckiem, przejawiające się w zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganiu i angażowaniu dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu - odpowiednio do jego możliwości rozwojowych.
Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku, rozumnej swobody. Dziecko w miarę rozwoju coraz bardziej uniezależnia się fizycznie od rodziców, ale zarazem rozbudowuje się świadoma więź psychiczna. W miarę dorastania rodzice dają dziecku coraz więcej swobody i pozwalają na zabawę i pracę z dala od siebie. Mimo, że zakres swobody zwiększa się, potrafią utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w takiej mierze, w jakiej jest to pożądane.
Uznawanie praw dziecka w rodzinie bez przeceniania czy niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, nie formalny i nie wścibski czy dyktatorski.
Rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka z chęcią otaczają je opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży margines cierpliwości, gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo też nawiązują z dzieckiem kontakt. Jest on przyjemny dla obu stron, oparty na wzajemnej sympatii i zrozumieniu. Cieszą się dzieckiem, widząc w nim wzrastającą odrębną jednostkę z własnym życiem. Są zdolni do obiektywnej oceny własnego dziecka dzięki zachowaniu odpowiedniego dystansu wobec niego, a zarazem akceptacji jego osoby.
Jednak bycie rodzicem, mimo wielu publikacji i książek na ten temat wcale nie jest takie proste. Właściwie każdy wygłasza pod adresem swoich dzieci różne tyrady, udziela mu porad. Takie postępowanie bierze się z niewiary w sensowność wyborów dziecka. Rodzice są przekonani, że wpakuje się ono w kłopoty, jeśli nie będzie ich słuchać. I chętnie przypisują sobie rolę wyroczni, decydującej o tym co jest dobre, a co złe. Tymczasem dziecko przekracza czas, w którym my żyjemy i wchodzi w swój czas, czyli w przyszłość. Nam zaś się wydaje, że lepsze to, co sprawdzone, wiadome i zrozumiałe. Bywa, że stanowczym zakazem czy nakazem blokujemy dziecko, tłamsimy jego inwencję. Zapominamy, że kiedyś my sami też przekraczaliśmy granice wytyczone przez dorosłych. Trzeba odwagi, by przekroczyć bariery tkwiące w nas i pomóc dziecku gromadzić siły do starcia z nową rzeczywistością, rozwijaniu jego talentów i możliwości. Mądry rodzic nie zabrania, tylko stara się wesprzeć syna czy córkę w budowaniu takiego systemu wartości, który ułatwi dokonywanie słusznych wyborów, samodzielne podejmowanie dobrych dla siebie decyzji. Droga prowadzi do tego przez uznawanie i szanowanie prawdziwych uczuć dzieci, ale także pomoc w ich określaniu i rozpoznawaniu. Młody człowiek, uzależniony od opinii dorosłego na temat tego, co ma myśleć i czuć, jest zagubiony i ma kłopoty z rozsądnym pokierowaniem sobą. Akceptowanie uczuć dzieci pozwala też na unikanie i łagodzenie konfliktów, nieuchronnych przecież w życiu codziennym. Nastolatek chce dowieść bowiem swojej wartości poprzez rzeczy, które potrafi zrobić. Potrzebuje sukcesu i akceptacji, pragnie uzyskać pochwałę od ważnych dla niego osób. Dlatego też nie należy bagatelizować najdrobniejszych nawet sukcesów, ale też i niepowodzeń. Bo właśnie wtedy dziecko potrzebuje zrozumienia, sygnału, że może na nas liczyć.
Inny problem stanowi nadmierna opieka, usuwanie z życia dziecka wszelkich przeszkód, również takich, których pokonanie posiada wysokie walory wychowawcze i kształcące. Tego rodzaju postępowanie obniża wiarę dziecka we własne siły, ogranicza bądź eliminuje zabiegi w dążeniu do określonego celu. Dziecko przyzwyczaja się do wygód, staje się leniwe, przeświadczona, że wszystko mu się należy bez jakiegokolwiek wysiłku z jego strony. Otoczone nadmierną opieką jest niesamodzielne, z reguły liczy na pomoc lub wyręczanie ze strony innych osób. Często też już jako osoba dorosła nie potrafi założyć rodziny lub zapewnić jej bytu. Zdarza się, iż rodzice utrzymują dwie rodziny - swoją i swego dziecka.
Zaborczy rodzice również krzywdzą swoje dziecko. Musi ono pełnić rolę opiekuna, realizatora niespełnionych marzeń, zastępczego partnera itp. Takie dziecko ma wówczas bardzo ograniczone możliwości własnego rozwoju. Zawsze musi być wdzięczne swoim rodzicom za to, że ja poczęli, wychowali i wykarmili, a realizacja własnych potrzeb jest okupiona poczuciem winy. W takiej atmosferze rosną 30-letnie, 40-letnie i starsze dzieci. Uzależnienie rodzic-dziecko jest tak silne, że dorosłemu" dziecku" jest bardzo trudno samodzielnie rozerwać taką więź a rodzic nie zrobi tego na pewno.
Prawidłowa opieka nad dzieckiem wypływa ze znajomości faktycznych jego potrzeb, z chęci ich racjonalnego zaspokajania. Opieka prawidłowa sprzyja symbiozie serca z rozsądkiem. Rodzice starają się zapewnić dziecku kontakty z rówieśnikami, czuwając nad właściwym doborem i jakością tych kontaktów. Dzieci podlegające racjonalnemu dawkowaniu opieki rodzicielskiej są pogodne, uczynne, osiągają dobre wyniki w nauce, właściwie oceniają swoje możliwości. Nie załamują się w momentach trudniejszych.
Rodzice powinni nauczyć swoje dzieci ponoszenia odpowiedzialności za swoje czyny. Ich głoś powinien być głosem doradczym. Powinni obserwować swoją pociechę i pomagać w trudnych sytuacjach. Pogodzić się z faktem, że nie uchronią dzieci przed niebezpieczeństwami tego świata. I nie muszą. Dziecko musi bowiem gromadzić własne doświadczenia życiowe, uczyć się na własnych błędach, wyciągać wnioski i ponosić konsekwencje swego postępowania. W ten sposób staje się dorosłym.
Bibliografia:
M. Ziemska, Rodzina a osobowość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975
M. Ziemska, (red.),Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa 1979
mgr Elżbieta Zimecka |
