Jednym z warunków powodzenia dzieci w szkole jest umiejętność dobrej koncentracji. Czym jest koncentracja? Koncentracja jest to utrzymywanie myśli na tym samym obiekcie w pewnym okresie czasu. Niestety coraz częściej zauważamy u dzieci, że właśnie z tym mają one wiele trudności.
Czy można nauczyć się koncentrować? Tak, ale wymaga to wysiłku zarówno ze strony dziecka, jak i rodzica wspierającego i motywującego je do tej pracy. Z całą pewnością wysiłek ten opłaci się w późniejszym czasie, gdyż pozwoli dziecku na dobre funkcjonowanie w warunkach szkolnych i podejmowaniu samodzielnych czynności związanych z nauką. A tego właśnie powinniśmy oczekiwać od naszych dzieci - stopniowego usamodzielniania się.
Jak można pomóc dziecku w przygotowaniu do uczenia się? Przede wszystkim należy stworzyć odpowiednie warunki do skoncentrowania się na wykonywanej pracy, czyli:
- przygotować stałe miejsce pracy dziecka, w którym nic go nie będzie rozpraszać. Dzieci, które mają szczególne problemy ze skupieniem uwagi swoje miejsce pracy powinny mieć pozbawione wszelkich dodatkowych przedmiotów, najlepiej jeśli byłoby to czyste biurko tylko z książką do pracy
- w czasie nauki należy zwracać uwagę na przyjmowaną przez dzieci pozycję ciała. Pozycja powinna być motywująca do wysiłku, a nie rozleniwiająca. Ważne jest, aby mózg był dotleniony, a więc trzeba unikać pozycji skrzyżowanych lub założonych nóg na siebie, tak by krew mogła swobodnie krążyć. Poza tym należy również dbać o kręgosłup dzieci. Optymalna pozycja to taka, kiedy mamy równo napięte mięśnie w pozycji siedzącej.
- należy zlikwidować wszelkie zakłócenia zewnętrzne, jak grające radio czy telewizor, bawiące się w pobliżu rodzeństwo itp.. Warto jednak wiedzieć, że nie każda muzyka przeszkadza w nauce i koncentracji. Można słuchać muzyki pod warunkiem, że jest to muzyka instrumentalna lub w języku, którego się nie zna (z wyłączeniem języka węgierskiego, chińskiego i japońskiego). Aktywizacji prawej półkuli sprzyja słuchanie muzyki baroku, która uaktywnia nasz mózg do pracy w rytmie alfa wspomagającym zapamiętywanie informacji.
Istotną sprawą jest również czas, kiedy dziecko zabiera się do pracy. Opracowany na podstawie wielu badań dobowy rytm intelektualny pokazuje, że nasz organizm jest najbardziej sprawny intelektualnie w godzinach między 8 i 12 oraz 17 i 19. Są to tak zwane wyże intelektualne. Oprócz wyży mamy też i niże intelektualne, czyli czas, kiedy trudno jest nam się skupić na zadaniu, a wykonana praca nie zawsze jest dobrej jakości. Warto o tym pamiętać, jak i o tym, że nowego materiału lepiej uczyć się w wyżu przedpołudniowym, co jest związane z działaniem pamięci krótkiego okresu, a czynności rutynowe i powtórki wykonywać w wyżu popołudniowym, kiedy lepiej funkcjonuje pamięć długiego okresu.
Wykorzystując tę wiedzę możemy wspomóc nasze dzieci, aby sprawniej i efektywniej organizować ich proces uczenia się. Warto też dodać jeszcze kilka informacji na temat mózgu i jego pracy, a raczej jego roli w procesie zapamiętywania i uczenia się.
Mózg składa się z dwóch półkul, które odpowiadają za wszystkie nasze działania. Ujmując to zagadnienie bardzo skrótowo można powiedzieć, że lewa półkula odpowiedzialna jest za myślenie analityczne, czyli ważne jest dla niej słowo oraz za postrzeganie części z całości. Związana jest z myśleniem linearnym, czyli dochodzeniem do czegoś krok po kroku.
Z kolei prawa półkula to tak zwana półkula "artystyczna" związana z wyobraźnią, dla której najważniejszy jest obraz. Dzięki niej możemy postrzegać świat całościowo, a jej praca pozwala nam na myślenie przestrzenne i globalne.
Wszystkie informacje, które przekazywane są do mózgu dostają się tam dzięki naszym zmysłom. To, na ile potrafimy wykorzystać nasz mózg uzależnione jest od tego, ilu zmysłów używamy do poznawania otaczającej nas rzeczywistości. Od tego zależy rodzaj i ilość powstających śladów pamięciowych w mózgu, które potem możemy wykorzystywać dla naszych celów. Im dłużej impuls nerwowy krąży po mózgu tworząc połączenia, tym jest większa pewność, że ślady tam powstałe zamienią się w trwałe ślady pamięciowe.
Możemy to opisać w następujący sposób. Jeśli poznajemy nową rzecz, jakiś przedmiot, możemy go zapamiętać wykorzystując tylko słuch - słyszymy jego nazwę i w tym momencie zaczyna pracować nasza lewa półkula, która rejestruje ten fakt. Czy zapamiętamy tę nową nazwę? Często tak, jeśli nie jest zbyt skomplikowana i z czymś nam się kojarzy. Znacznie lepiej jednak zapamiętamy tę nazwę i przedmiot jeśli poznamy go dokładniej, czyli zobaczymy, dotkniemy, powąchamy, a może i posmakujemy, czyli do poznania wykorzystamy wszystkie lub chociaż kilku naszych zmysłów. Każdy z nich bowiem wysyłając odrębny impuls pozostawi po nim ślad w naszej pamięci w określonej półkuli związanej z rodzajem informacji.
Nasza pamięć niestety jest ulotna i to czego się dowiadujemy bardzo szybko możemy zapomnieć. Aby tak się nie działo należałoby nauczyć dziecko wykorzystywać w pełni mózg do lepszego zapamiętywania, czyli wykorzystywania wszystkich zmysłów w procesie poznawczym. Sami z naszego doświadczenia wiemy, że lepiej coś pamiętamy jeśli tego mocniej doświadczymy na różne sposoby.
Badania dowiodły, że zapamiętujemy tylko 10 % z tego co przeczytamy, 20 % z tego co usłyszymy, a 30% z tego co zobaczymy. Jeśli jednak poznając coś użyjemy do tego kilku naszych zmysłów procent zapamiętanych wiadomości wzrasta - patrząc i słuchając zapamiętamy już 50 % danych wiadomości, kiedy sami przekazujemy jakieś informacje zapamiętywanie ich wzrasta do 70 % , a kiedy dodajemy nasze własne działanie mamy szansę zapamiętać aż 90 % informacji.
Tylko nasza własna aktywność jest gwarantem, że zdobywane wiadomości i umiejętności na trwałe zapiszą się w naszej pamięci.
Jak więc pomagać naszym dzieciom, aby nauczyły się dobrze koncentrować uwagę przy pracy i tym samym osiągać lepsze wyniki.
Na początku można wykorzystywać technikę "biały szum", która pomoże dziecku wyciszyć się i zrelaksować. Wystarczy do tego szum radiowy lub telewizyjny, czyli nastawione radio, czy też TV pomiędzy stacjami. Głośność tego szumu powinna być taka, by wszystkie odgłosy z zewnątrz w nim zginęły. Z czasem my sami przestaniemy na niego zwracać uwagę. Pamiętajmy, aby zrobić przerwy po 25 minutach. Ten czas można wykorzystać po prostu na odpoczynek przed nauką.
Istnieje wiele technik pomagających skoncentrować się w czasie pracy. Wśród nich możemy wyróżnić następujące:
1. Krótko, ale słodko
2. Jedz warzywa przed deserem
3. Zrób coś, nie siedź w miejscu
4. Trawa jest bardziej zielona.
Technika "Krótko, ale słodko" może pomóc w koncentracji uwagi wówczas, kiedy zabierając się do pracy dziecko często coś rozprasza. Wtedy umawiamy się z nim, że kiedy coś je zdekoncentruje może przez dwie minuty myśleć sobie o tzw. "niebieskich migdałach", ale zaraz potem musi wrócić do pracy. Rolą rodziców jest, aby dopilnować przestrzegania tej umowy. Staramy się, aby tych przerw nie było zbyt wiele i z czasem pozwalamy na coraz mniej ucieczek w "chmury".
Technika "Jedz warzywa przed deserem" jest podobna do poprzedniej, ale zanim pozwolimy na to, aby dziecko zrobiło sobie krótką przerwę w pracy mobilizujemy je do wykonania jeszcze jakiejś partii materiału (to są "warzywa"). Nagrodą za ten wysiłek (czyli "deser") jest wówczas krótka przerwa na myślenie o niczym.
Technika "Zrób coś, nie siedź w miejscu" polega na tym, że w czasie pracy intelektualnej robimy wszystko, co wspomaga naszą koncentrację przy danej pracy, np. głośno powtarzamy daną partię materiału, chodzimy po pokoju lub coś sobie rysujemy w czasie powtarzania.
Technika "Trawa jest bardziej zielona" pomocna jest wtedy, kiedy dziecko powtarza materiał z kilku przedmiotów. W takiej sytuacji dzielimy czas przeznaczony na naukę na równe części i dziecko uczy się różnych przedmiotów na zmianę w tych wyznaczonych odcinkach czasowych. Jeśli ma do powtórzenia materiał z trzech przedmiotów w ciągu dwóch godzin to wówczas w pierwszej godzinie podzielonej na trzy dwudziesto minutowe części uczy się na zmianę po kolei np. angielskiego, polskiego i historii. W drugiej godzinie robi to samo, ale w innej kolejności, np. zaczyna od polskiego, potem historia i na koniec angielski. Dzięki temu dziecko nie zdąży się znudzić powtarzanym materiałem i dodatkowo dokonuje powtórek wracając do danego przedmiotu.
Warto też nauczyć dziecko wizualizacji, czyli zobaczenia oczami wyobraźni danego przedmiotu, zjawiska, zdarzenia. Nie jest to łatwe zadanie i będzie wymagało wielu ćwiczeń, ale z cała pewnością umiejętność ta będzie niezwykle przydatna w poznawaniu rzeczywistości i zapamiętywaniu informacji. Prosimy dziecko, aby postarało się wyobrazić sobie daną rzecz. Na początku powinno ono zobaczyć ten przedmiot (jeśli jest taka możliwość, może popatrzeć na obrazek, a jeśli nie to przypomina sobie wygląd danej rzeczy i wyobraża sobie jej kształt, wielkość, cały wygląd). Potem namawiamy dziecko do tego, żeby wyobraziło albo przypomniało sobie zapach tego przedmiotu. Dalej namawiamy dziecko do poczucia jego faktury, czyli dotknięcia "oczami" tego przedmiotu i poczucia jego powierzchni, czy jest gładka, chropowata, śliska itp. Na koniec sugerujemy, aby dziecko wyobraziło sobie smak tego przedmiotu, jeśli nie jest to rzecz mająca jakiś smak to dziecko też to zapamięta. Wizualizacja wykorzystuje wszystkie zmysły do zapamiętania tego, co jest nam potrzebne.
Poznawanie świata poprzez wizualizację przedmiotów, sytuacji, czy zdarzeń dłużej pozostaje w pamięci i łatwiej będzie sięgać po te informacje po pewnym czasie odwołując się do różnych wrażeń zmysłowych związanych z ich zapamiętywaniem. Sama wizualizacja wymaga od dziecka dużego skupienia uwagi na wykonywanym zadaniu, czyli umiejętności koncentracji.
Przedstawione przykłady technik wspomagających koncentrację uwagi są tylko wybranymi z wielu. Która z nich będzie pomocna danemu dziecku, zależy już od jego indywidualnych potrzeb. Niestety nie ma łatwych i jednoznacznych wskazówek jak pomóc dziecku z kłopotami koncentracji uwagi. Każde jest bowiem inne i każde ma odmienne potrzeby, ale to co jest wspólne, to fakt, iż wszystkie dzieci wymagają ogromnej konsekwencji działań ze strony dorosłych. Potrzebują jasnych i stałych komunikatów oraz ciągłego motywowania i wspierania z naszej strony.
Opracowano w oparciu o materiały Studium Technik Umysłowych.
Anna Maldzis |
