Motywacja nauczyciela do pracy.
Prestiż zawodu nauczyciela nie jest zbyt wysoki, pensje są niskie, konieczność "wypełniania" dużej liczby dokumentów sprawia, że nauczyciel mniej czasu poświęca na nauczanie, wyposażenie szkoły i warunki pracy pozostawiają wiele do życzenia, stale wprowadza się jakieś zmiany, często raczej utrudniające niż ułatwiające pracę z uczniami.
Innowacje są konieczne, ale nie zawsze przy zmianie ekipy rządzącej, a raczej z powodów merytorycznych i metodologicznych. Zmiany niosą frustrację i są bolesne. Z reguły:
wywołują zachowania obronne, opór, bunt lub wycofywanie się, gdy wprowadzana innowacja nie spotyka się z powszechną zgodą (czyli niemal zawsze).
Z czego nauczyciel może czerpać chęć do pracy? Dla kogoś, kto lubi kontakt z żywym człowiekiem jest to zawód idealny. W pracy nauczyciela z młodzieżą można być też w dużej mierze samodzielnym. Można decydować o wyborze metod nauczania czy o zakresie indywidualizacji podejścia. Można poznawać stale nowych uczniów, rozwijając przy okazji własną osobowość, ucząc się nieustannie czegoś o sobie i świecie. Można mieć bezpośredni wpływ na kształtowanie postaw i rozwój osobowości młodych ludzi. Można obserwować, jak zasiane przez nauczyciela ziarno entuzjazmu kiełkuje i wspaniale wyrasta - jak uczeń przerasta mistrza, można czuć się potrzebnym, ważnym i docenianym.
Byłoby dobrze, gdyby nauczyciele nauczali z pełnym zaangażowaniem, pasją i entuzjazmem. Istnieje bowiem wprost proporcjonalna zależność między poziomem motywacji nauczyciela a poziomem motywacji uczniów. Jeśli motywacja nauczyciela jest niska - u uczniów łatwo można zaobserwować niski poziom percepcji (spostrzegania), rozproszenie uwagi, niski poziom rozumienia treści i szybkie zapominanie wyuczonego materiału. Natomiast entuzjazm nauczyciela roznosi się wokół jak wirus, pozytywnie "infekując" uczniów.
Kompetencje nauczyciela (specjalistyczne)
Kompetencje specjalistyczne to wiedza i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu. Wiadomo, że trzeba je wciąż doskonalić, dokształcać się, czytać fachowe książki i czasopisma, o ile to możliwe brać udział w różnego typu szkoleniach i konferencjach. Ponadto bardzo ważna wydaje się codzienna, stała wymiana doświadczeń miedzy nauczycielami tego samego przedmiotu.
Zarówno przekonanie, że wie się wszystko, jak obawa przed uzyskaniem informacji z wiarygodnego źródła, wynika z przesyconej lękiem tendencji do niedopuszczania do świadomości własnych słabych stron. Tymczasem słabsze strony mamy wszyscy, jest to zjawisko całkowicie normalne, z którym jednak wielu osobom, głównie z kompleksem niższości, trudno się pogodzić. Naprawdę pewni swej wartości nauczyciele nie boją się mówić "nie wiem". Strusia polityka, czyli chowanie głowy w piasek, utrudnia doskonalenie kompetencji. Negowanie istnienia braków w wykształceniu prowadzi do usypiającego czujność samozadowolenia, co mści się głównie na uczniach. To jest główny powód, dla którego warto czytać, pytać, słuchać, szukać - czyli rozwijać się.
Rozwiązywanie konfliktów i negocjowanie.
W szkole występują zarówno konflikty między nauczycielem a uczniem, między nauczycielem a klasą, jak i pomiędzy uczniami. Rolą nauczyciela jest stwarzanie warunków do ich rozwiązywania.
Uczniowie, wyczuwając niechęć nauczycieli do rozwiązywania rzeczywistych konfliktów, stają się bierni, uczą się "przeczekiwać", godzić ze złą atmosferą, co jest fatalną szkołą życia. Poza tym często boją się nauczycieli, nie chcą narażać się na niechęć, dyskryminację, gorsze oceny, opinię "rozrabiaki".
Umiejętność motywowania uczniów.
Bez chęci do nauki nie można tak naprawdę nauczyć się niczego i dlatego tak ważna jest znajomość różnych sposobów motywowania uczniów:
1. Umożliwić zdobycie wiedzy ogólnej i zawodowej drogą interesującego, prostego, nie trwającego dłużej niż 20 minut wykładu (bo uwaga uczniów słabnie), przećwiczenia najlepszego sposobu robienia notatek, zajęć typu warsztatowego, czyli dzielenia grupy na małe współpracujące grupki.
2. Rozbudzić zainteresowania, stosując różne metody nauczania; koniecznym warunkiem jest entuzjazm w nauczaniu swojego przedmiotu. Nie wolno karać za zadawanie pytań, raczej to pochwalić. Warto zakładać koła zainteresowań.
3. Nauczyć korzystania z biblioteki, słowników, leksykonów, encyklopedii, audycji radiowych i telewizyjnych, gier komputerowych oraz zachęcić do zadawania pytań ciekawym ludziom i obserwowania świata.
4. Nauczyć drogą ćwiczeń praktycznych wykorzystywania wiedzy także poza murami szkoły, kładąc jak największy nacisk na własną aktywność ucznia i zaangażowanie wszystkich jego zmysłów.
5. Rozwinąć umiejętność logicznego myślenia poprzez nauczanie problemowe i pokazywanie ciągów przyczynowo-skutkowych.
6. Nauczyć samodzielnego myślenia poprzez nagradzanie własnego zdania uczniów, zachęcać do krytykowania autorytetów, nigdy nie wyśmiewać i nie zawstydzać.
7. Nauczyć postawy aktywnej, twórczej i z poczuciem humoru, drogą stwarzania okazji do aktywności i twórczości oraz nagradzania za to.
8. Uczyć wytrwałego, systematycznego i odpowiedzialnego dążenia do celu poprzez: podkreślanie roli tych cech w osiąganiu sukcesu życiowego, dokładne egzekwowanie wymagań, uczenie pokonywania trudności jako normalnego etapu na drodze do doskonałości, zachęcanie do prób.
9. Uczyć własnym przykładem przyznawania się do błędów.
10. Uczyć podejmowania samodzielnych decyzji poprzez: odpowiednie prace domowe, udział w samorządzie, aktywność w kołach zainteresowań, działalność artystyczną, organizowanie wycieczek i zabaw.
11. Kształtować umiejętność współpracy przez organizowanie warsztatów (czyli pracy w podgrupach), zachęcanie do wzajemnej pomocy, nagradzanie współpracy.
12. Uczyć odróżniania rzeczy ważnych od nieważnych.
13. Uczyć otwartości (także własnym przykładem) dzięki stworzeniu bezpiecznej atmosfery, w której można przyznać się do błędu.
14. Zwiększać odporność na stres (zmniejszać lęk i agresję) dzięki swobodnej, ciepłej, miłej atmosferze; nauczyciel jawi się tu jako osoba spokojna, konsekwentna, lubiana, akceptowana i akceptująca uczniów, współpracująca z nimi, okazująca serdeczność i ciepło.
15. Nauczyć pozytywnego myślenia i nastawienia na sukces poprzez dawanie dobrego przykładu, chwalenie najdrobniejszych osiągnięć, wzmacnianie poczucia własnej wartości (pochwały, nagrody, uznanie) udzielanie pomocy w osiąganiu sukcesu, poszukiwanie w każdej sytuacji czegoś pozytywnego.
mgr Stanisław Firosz
