Zabawy i gry ruchowe - obok zabaw manipulacyjnych, naśladowczych, konstrukcyjnych i gier dydaktycznych - stanowią jedną z najbardziej interesujących form zabawowych dzieci i młodzieży. Od wymienionych zabaw różnią się przede wszystkim tym, iż opierają się o różnorodne postacie ruchu, który w nich dominuje, a także tym, iż mają swoje prawidła oraz określone ramy. Każda z nich ma bowiem swój początek i zakończenie. Zabawy i gry ruchowe pełnią przede wszystkim rolę bodźca fizycznego, dają możliwość oddziaływania na psychiczną i umysłową stronę osobowości bawiącego się. W toku zabaw i gier ruchowych podnosi się wydolność wielu układów i narządów, zwłaszcza układu ruchowego, krążenia, oddychania, przemiany materii itp., a także rozwijają się wszystkie cechy motoryki - jak: siła, szybkość, zręczność, wytrzymałość - oraz umiejętności ruchowe, mające zastosowanie w toku codziennej działalności człowieka.
Zabawy i gry ruchowe - dzięki swej różnorodności swobodzie w dokonywaniu wyboru rozwiązań ruchowych angażują wielkie masy mięśniowe i dają okazję do wszechstronnego, wielokierunkowego i prawie nieograniczonego wpływania na dziecko. Poprzez zabawy świetlicowe opierając się o tak utylitarne formy ruchu jak: chód, bieg, rzut, skok _ itp., umożliwia ją się nie tylko doskonalenie tych form, lecz na tej drodze również podnoszenie funkcji adaptacyjnej ustroju oraz zwiększanie jego przydatności życiowej. Zabawom i grom świetlicowym towarzyszy zwykle duże zaangażowanie uczuciowe i przeżywanie dużych emocji. Emocje te nie przebiegają jednak w takim napięciu, jakie występuje zazwyczaj w sporcie. Są one za to zabarwione uczuciem nieskrępowanej radości i zadowolenia, co sprzyja wypoczynkowi i odprężeniu.
Zabawy ruchowe odznaczają się wielką różnorodnością i swobodą w stosowaniu ruchów.
Mówiąc o korzystnym wpływie zabaw i gier ruchowych na kształtowanie i podnoszenie wydolności i sprawności fizycznej człowieka oraz wzbogacanie jego umiejętności, należy również podkreślić, iż korzystnie wpływają na rozwój umysłowy dzieci,oraz na kształtowanie ich woli i charakteru. Zabawy ruchowe współdziałają w dużym stopniu z rozwojem wrażeń postrzeżeń, uczą spostrzegać otaczające przedmioty i zjawiska ze wszystkich stron i we wszystkich ich wzajemnych powiązaniach, wyrabiają umiejętność w określaniu odległości, ciężaru, wytrzymałości i innych cech przedmiotów, dostarczających dzieciom wielu nowych wrażeń i wiadomości o otoczeniu, uczą spostrzegawczości, bystrego pojmowania istoty zjawisk, a także logicznego myślenia. Zabawy ruchowe rozwijają także pamięć i twórczą wyobraźnię dzieci, doskonalą i i podnoszą ich znaczenie, wszechstronnie wpływają na rozwój ich woli, ponieważ są związane z czynnymi przejawami osobowości dziecka. W końcu zabawy te wywierają bardzo dobroczynny wpływ na rozwój charakteru dzieci i takie jego cechy, jak: samodzielność, pomysłowość, śmiałość, panowanie nad sobą i inne.
Rolą wychowawcy świetlicy jest umiejętne kierowanie zabawami, podsuwanie bawiącym się wciąż nowych odmian i postaci oraz prowadzenie ich w zgodzie z przyjętymi zasadami metodycznymi.
Przypisując zabawom i grom ruchowym tak szeroką rolę i tak wielkie znaczenie w procesie wychowania, musimy zarazem pamiętać, iż poszczególne ich odmiany wpływają na organizm w sposób swoisty i charakterystyczny dla danej formy ruchu. Inaczej działają zabawy bieżne, inaczej rzutne lub skoczne.
Każda zabawa ruchowa ma charakterystyczne cechy odróżniające ją od innych form zabaw prowadzących przez dzieci.
1. Pierwsza cecha - to możliwość dokonywania wyraźnego podziału na rodzaje zabaw prowadzonych przez dzieci.
2. Druga cecha - to konieczność przestrzegania przepisów.
3. Trzecia cecha - ruch w zabawie ruchowej jest naturalny i swobodny, zgodny z indywidualnymi upodobaniami dzieci
4. Czwarta zasada - zabawy są doskonałym środkiem do rozwijania wartości zdrowotnych : higienicznych, sprawnościowych i wychowawczych.
Wychowawca prowadzący zabawę ruchową musi czuwać nad doskonałością realizowania występujących w zabawie przepisów. Każda zabawa wymaga dużej umiejętności ogarniania wzrokiem całej grupy.
Do zabaw i gier ruchowych zaliczamy:
Zabawy ze śpiewem stanowią przedmiot szczególnego zainteresowania dzieci wieku wczesnoszkolnego oraz dziewczqt znacznie wykraczających poza ten okres. Zabawy te wpływają korzystnie na umuzykalnienie dzieci oraz kształtowanie ich poczucia rytmu i koordynacji ruchowej. Wiążą się one z kształtowaniem estetyki ruchów, ich piękna i harmonii. Wpływają korzystnie na poprawne "trzymanie się", co ma związek z kształtowaniem poprawnej postawy ciała.
Dostosowanie formy ruchu do treści piosenki sprzyja kształtowaniu koordynacji ruchu z rytmem oraz wyrażaniu indywidualności i inwencji twórczej, jak też ujawnianiu zdolności obserwacyjnych i naśladowczych.
Dużym walorem zabaw ze śpiewem jest to, iż sprzyjają dobremu nastrojowi, wyrażają radość i uśmiech, odprężają psychicznie.
Zabawy orientacyjno - porządkowe są zwykle stosowane w grupach dzieci najmłodszych. Ich celem jest z jednej strony ćwiczenie umiejętności skupienia uwagi podczas zabawowych czynności ruchowych, z drugiej zaś opanowanie określonych umiejętności. Zabawy tego rodzaju dają prowadzącemu okazję do manipulowania grupą, uczenia zasad wymijania się podczas zmiany miejsc, zajmowania stanowisk w określonym punkcie lub ordynku itp.
Zabawy orientacyjno - porządkowe umożliwiają opanowywanie umówionych znaków i sygnałów słownych, a dzięki temu porozumiewanie się z grupą bez sygnałów słownych, co ma duże znaczenie w toku przyswajania zasad poruszania się na drogach, a zwłaszcza na przejściach przez jezdnię itp. Ruch wykonywany podczas zabaw tej odmiany jest ściśle podporządkowany charakterowi postawionych zadań. Jest więc szybki i precyzyjny, niekiedy powolny i nierytmiczny, czasami nieoczekiwany i zaskakujący, a zawsze wymagają skupienia uwagi.
Dzięki swym walorom zabawy orientacyjno - porządkowe sprzyjają kształtowaniu szybkiej i celowej reakcji, spostrzegawczości i orientacji, oraz kojarzeniu określonych form ruchu z ustalonymi sygnałami i znakami Sprzyjają przez to opanowywaniu grupy oraz wprowadzaniu w jej zachowanie się ładu i porządku.
Zabawy te, sprzyjają działaniu dostosowanemu do aktualnych potrzeb, wprowadzają w świat realny, ucząc reguł, prawideł i norm zachowania się. W dużym stopniu sprzyjają kształtowaniu szybkiej reakcji na nieoczekiwane bodźce, co podnosi ich wartość i znaczenie w procesie adaptacji ustroju do różnych sytuacji występujących w życiu.
Zabawy na czworakach, podobnie jak zabawy orientacyjno - porządkowe, stosujemy głównie i przede wszystkim w toku zajęć ruchowych dzieci wieku wczesnoszkolnego, ponieważ odpowiadają psychice dzieci tego okresu i sprzyjają prawidłowemu kształtowaniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Ma to duże znaczenie dla kształtowania postawy ciała, która w dużym stopniu zależy od ukształtowania kręgosłupa.
Dobry nastrój, towarzyszący zwykle zabawom tego rodzaju, oraz psychiczne odprężenie uczestników dopełniają wartości zabaw na czworakach w procesie wychowania fizycznego.
Zabawy i gry bieżne stanowią podstawową i najczęstszą postać aktywności ruchowej dzieci. Ta postać ruchu dominuje w spontanicznych zabawach dzieci oraz stanowi najczęściej stosowaną formę kierowanych zajęć ruchowych Wiąże się to z wielką ruchliwością dzieci i ich niepokojem ruchowym, jak też z obserwowanym głodem ruchu, zaspokajanym najpełniej w biegu.
W procesie wszechstronnego usprawniania dzieci sprzyjają kształtowaniu takich cech motoryki, jak szybkość i wytrzymałość, a często również zręczność i zwinność, co zależy od złożoności zadania ruchowego, Zabawy i gry bieżne, dzięki dużej plastyczności organizacyjnej, mogą być stosowane w różnych okresach osobniczego rozwoju dziecka. Zabawy i gry bieżne w dużym stopniu sprzyjają kształtowaniu takich cech charakteru, jak ambicja i wytrwałość, umiejętność współdziałania w zespole.
Zabawy i gry rzutne należą do najbardziej interesujących i atrakcyjnych form ruchu. Do zabaw tego rodzaju potrzebne jest wiec pewne przygotowanie, zdobywane zazwyczaj w toku codziennych doświadczeń. Z kolei zaś zabawy te umożliwiają kształtowanie i doskonalenie umiejętności utylitarnych oraz takich cech motoryki, jak siła i szybkość. Rzuty do celu sprzyjają kształtowaniu koordynacji wzrokowo - ruchowej oraz umiejętności skupienia uwagi i koncentracji.
Stosowanie rzutów podczas zabaw ruchowych wymaga umiejętności celowania, a także wszechstronnego usprawnienia fizycznego, zwłaszcza siły i szybkości. Najczęściej stosowane są rzuty z miejsca lub z rozbiegu.
Zabawy i gry skoczne. Cechą charakterystyczną tej odmiany zabaw jest wykonywanie ruchów pozwalających graczom oderwać ciało od podłoża. Należą do nich podskoki, wyskoki,zeskoki, itp. Gry i zabawy skoczne cieszą się dużym zainteresowaniem wśród dzieci korzystających z świetlicy. Zabawy i gry skoczne - przybierają postać, zabawową - rozwijają rozwijają takie cechy charakteru, jak pewność siebie, wiarę we własne siły.Zabawy skoczne rozwijają zręczność, siłę i szybkość, zwinność. Niezależnie od tego sprzyjają wzmacnianiu stawów kończyn górnych i dolnych i kolanowych.
Zabawy i gry kopne stanowią szczególny przedmiot zainteresowania chłopców. Umożliwiają opanowanie wielu umiejętności, jak np. technika podawania piłki, prowadzenia nogą, prowadzenia piłki w określonym kierunku, celnego wbijania piłki do bramki, podbijania głową, nogą, itp. Zabawy kopne w połączeniu z elementami biegu sprzyjają kształtowaniu zręczności, siły, szybkości, wytrzymałości.
Zabawy kopne przygotowują do gry w piłkę nożną. kolanem itp. Ćwiczenia kopne umożliwiają doskonalenie sprawności kończyn dolnych. Umiejętności nabyte w młodszym wieku szkolnym umożliwiają dzieciom czynne uprawianie gry w piłkę nożną w okresie późniejszym.
Gry i zabawy ruchowo - zręcznościowe - celem zadań ruchowo zręcznościowych jest zapewnienie dzieciom aktywnego wypoczynku. Zabawy ruchowo zręcznościowe są często wykorzystywane w świetlicy. Można wykorzystać nie tylko przybory i pomoce do zajęć, ale także przedmioty codziennego użytku (krzesła, ławki, stoliki).
(...)
Magdalena Linke | 
