Nie może istnieć skuteczny proces dydaktyczny, bez motywacji. Należy więc rozpocząć od odpowiedzi na pytanie: czym jest motywacja? Słowo to wiąże się z wyrazem "motyw" - a motyw, to tkwiąca w organizmie dynamiczna siła, która wyznacza kierunek jego działania.
Według Janusza Reykowskiego istnieją trzy główne warunki, aby powstał motyw. Przede wszystkim jest to potrzeba - czyli uczeń musi mieć do wykonania jakieś zadanie. Po drugie, uczeń musi dostrzec, że istnieje czynnik, który zaspokoi tę potrzebę - na przykład, aby brać udział w zabawie "w sklep" musi nauczyć się nazw owoców. Trzecim elementem jest przeświadczenie, że w danych warunkach ma szansę powodzenia, czyli musi być przekonany, że jest zdolny nauczyć się tych słów.
Motywacja to układ motywów ludzkiego postępowania - przedmiot badań wielu nauk :psychologii, socjologii, nauki o moralności i ogólnie biorąc nauk zajmujących się interpretacją ludzkich zachowań. Odróżnia się trwałą strukturą motywacyjną, która nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu, od aktualnej motywacji, wywołującej określone zachowanie w danym kontekście sytuacyjnym. Motywacja rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. W odróżnieniu od dorosłych, dzieci nie posiadają wewnętrznej motywacji i nie odczuwają natychmiastowej potrzeby opanowania języka angielskiego. Nie są jeszcze zainteresowane przydatnością języka w pracy i w życiu. Wewnętrzna motywacja, która wynika z ogólnej chęci wkładania wysiłku w naukę, dla niej samej, jest tym czego dzieci w wieku wczesnoszkolnym, nie posiadają. W związku z tym nauczyciel musi podołać wielkiemu wyzwaniu, jakim jest motywowanie uczniów do nauki. Ciąży na nauczycielu odpowiedzialność uzmysłowienia uczniom przydatności nauki języka angielskiego, a co więcej nauczyciel musi sprawić, aby uczniowie polubi ten język. Motywacja do nauki wiąże się z przekazaniem uczniom informacji o celach lekcji i uświadomieniem sobie przez uczniów jej spodziewanych rezultatów. Podczas pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym rezultaty te muszą być natychmiast widoczne i w ich mniemaniu pożyteczne. Lecz pomimo tej wewnętrznej oceny przydatności, najważniejsze jest aby to nauczyciel jasno wskazywał zadania, które uczniowie muszą wykonać. Ten przymus ze strony nauczyciela, również pozytywnie wpływa na motywację i aktywność uczniów, którzy zazwyczaj nie mają tyle sinej woli, aby samemu stawiać przed sobą trudne zadania.
Duży wpływ na motywację ma stosunek uczniów do języka i ich zainteresowanie lekcją. Istotne jest, aby nauczyciel poprzez użycie ciekawych metod pracy, np. gier, wpłynął na wzrost zainteresowania dzieci lekcją, co bezpośrednio zaowocuje wzrostem ich motywacji. Oprócz zainteresowania, istotnym czynnikiem mającym wpływ na motywację jest pobudzanie, u uczniów w wieku wczesnoszkolnym, wrodzonej ciekawości i chęci poznania i zrozumienia otaczającego świata. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że dzieci nie zdają sobie sprawy z tego, że biorą czynny udział w procesie nauczania, to główną motywacją staje się ich naturalna chęć komunikacji.
Kolejnym elementem świata dzieci, do którego kierować powinien się nauczyciel, aby odnieść sukces w nauczaniu, jest świat stworzony przez ich wyobraźnię. Fantazja i wyobraźnia dzieci są nie tylko użyteczne w zabawie, ale można je również wykorzystać jako bodziec do używania języka obcego podczas lekcji.
Należy pamiętać, że nie na wszystkie elementy, powodujące motywację, nauczyciel ma bezpośredni wpływ, ale tym na który zdecydowanie ma, jest odnoszenie sukcesów przez uczniów podczas lekcji. Uczniowie, którzy odnieśli sukces w poprzednich zadaniach czy ćwiczeniach, będą wierzyć we własne siły i będą zdecydowanie bardziej chętni brać aktywny udział w kolejnych. Zadaniem nauczyciela jest stworzenie, poprzez dobór odpowiednich ćwiczeń, sytuacji, w której każdy uczeń będzie miał szansę odnieść sukces. Związane jest to z kolejną istotną funkcją nauczyciela, jaką jest nagradzanie uczniów za powodzenia, a przede wszystkim, uświadomienie uczniom, że sukces ten odnieśli. Uczniowie muszą wiedzieć czy ich działanie zakończyło się sukcesem - może to być skinienie głowy nauczyciela czy krótki komentarz.
Kolejnym istotnym czynnikiem, związanym z motywacją, jest atmosfera panująca w klasie. Można zaobserwować, że nawet najlepsze sposoby motywacji, nie są w pełni skuteczne jeśli nauczyciel nie wprowadzi na lekcji przyjaznej atmosfery, nie będzie nieustannie wspierał, zachęcał i doceniał swoich uczniów.
Ze wspomnianą atmosferą panującą podczas lekcji wiąże się sposób traktowania popełnianych przez dzieci błędów. Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę, że pomimo oczywistego faktu, że błędy, usterki i pewne niepowodzenia są naturalną częścią procesu nauki, to popełniając je dzieci mogą odczuwać dużą frustrację. Niezaprzeczalnie trudnym zadaniem nauczyciela jest taki stosunek do błędów, aby nie deprymował uczniów, ponieważ może prowadzić to do zniechęcenia i drastycznego spadku motywacji.
Elementem tworzącym motywujące warunki jest współzawodnictwo. Współzawodnictwo nie może być mylone z motywacją, ponieważ bez wątpienia te dwa wyrazy nie są synonimami. Współzawodnictwo jest tylko jedną z metod motywowania uczniów. Musi być to jednak pozytywna rywalizacja, z możliwością wygranej przez każdego, kto bierze w niej udział, ponieważ generalnie dzieci nie potrafią przegrywać. Dzieci uwielbiają interakcję w grupie, dlatego gry, zawody czy konkursy będą dla nich bardzo atrakcyjną, a zarazem motywującą formą pracy na lekcji.
Mówiąc o motywacji, nie należy pomijać, tak popularnych przecież w szkole sprawdzianów. Zdecydowanie są one czynnikiem motywującym, pod warunkiem, że w związku z nimi uczniowie nie odczuwają zbyt dużego stresu, które może działać na nich deprymująco.
Należy jednak pamiętać, że uczeń z silną motywacją, to nie zawsze ten, który osiąga najlepsze wyniki. Silną motywację ucznia można rozpoznać po jego aktywności i chęci wykonywania zadań, a nie zawsze po wyniku tych działań. Motywacja ta łączy się z przeświadczeniem ucznia, że odniesie sukces, który jest dla niego bardzo istotny i sam w sobie stanowi element motywujący. Innymi przejawami motywacji dziecka, są jego wysokie aspiracje w stosunku do opanowania języka i zainteresowanie osiągnięciem jak najlepszych wyników, przy jednoczesnym dużym wkładzie pracy w naukę.
Gry i zabawy wydają się spełniać wiele z wymogów ćwiczenia, które można nazwać motywującym. Gry są ciekawym i niestereotypowym elementem lekcji, dlatego nie ulega wątpliwości, że łatwiej przyjdzie uczniom zaakceptować zadania związane z zabawą, niż typowe ćwiczenia w podręczniku. Gry i zabawy jako ćwiczenia motywujące, znacznie zwiększają aktywność uczniów, i nie tylko uczniów bardzo zdolnych, ale i uczniów słabych. Dzieje się tak dlatego, że gry niezaprzeczalnie pozwalają na odniesienie sukcesu wszystkim uczniom. Często gry odbywają się w grupach, co pozwala czerpać zadowolenie z przynależności do zwycięskiej grupy, jak i pozwala łatwiej znieść niepowodzenia, nie wpływając negatywnie na motywację. Łączy się to z kolejnym istotnym elementem motywującym - ze współzawodnictwem. Generalnie, gry pozwalają uczniom traktować lekcję jak rozrywkę, a nie jak coś nudnego i przymusowego.
Zwiększenie motywacji u dzieci jest zadaniem niezmiernie trudnym, ale jednocześnie dającym bardzo wiele satysfakcji. Czas spędzony na przygotowywaniu zajęć, które będą interesujące dla uczniów, jest czasem dobrze zagospodarowanym. A przecież dzieci, to ta grupa, która najlepiej i najbardziej szczerze zareaguje na nasze wysiłki.
Magdalena Sadowska
Zespół Szkół Nr 21 w Bydgoszczy |
