Referat nt. "Metoda Dobrego Startu" Metoda "Bon Depart" znana w Polsce pod nazwą Metody "Dobrego Startu" została opracowana we Francji. Przystosowano ją do prowadzenia zajęć, ćwiczeń i zabaw podczas przygotowania dziecka do nauki pisania. Oprócz tego znalazła szerokie zastosowanie w działaniach profilaktycznych w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychosomatycznym, aktywizując ich rozwój, jak również w stosunku do dzieci z zaburzonym rozwojem usprawniając zaburzone funkcje.
Metoda "Dobrego Startu" szczególnie aktywizuje i usprawnia czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno – ruchowego. Kształci prawidłową lateralizację, orientację w przestrzeni i w schemacie ciała. Koordynuje więc czynności wzrokowo – słuchowo – ruchowe oraz usprawnia i harmonizuje wszystkie funkcje psychosomatyczne. Kształci ona zdolność rozumienia i operowania symbolami, ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych szczególnie dzieciom z różnymi dysfunkcjami. Metoda ta ma wielostronne oddziaływanie i dlatego nosi nazwę metody psychosomatycznej.
W dotychczasowych badaniach nad niepowodzeniami szkolnymi zwraca się uwagę na trzy grupy przyczyn tego problemu:
- przyczyny tkwiące w treści i organizacji procesu nauczania, czyli przyczyny dydaktyczne,
- przyczyny społeczne, tkwiące w środowisku ucznia,
- przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj. właściwości fizyczne i psychiczne.
Analizując przyczyny dydaktyczne stwierdza się, że na postępy uczniów w nauce decydujący wpływ mają metody, formy i środki dydaktyczne, treść, a także warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno – wychowawcza.
Znaczny wpływ na postępy w nauce dziecka wywiera sam nauczyciel, jego osobowość, stosowane przez niego metody nauczania i wychowania oraz organizacja pracy dydaktyczno – wychowawczej. Jako niedoskonałości pracy dydaktycznej nauczyciela wskazuje się werbalizm i stereotypowe metody pracy dydaktycznej.
Do przyczyn niepowodzeń szkolnych tkwiących w samym uczniu należą przyczyny biopsychiczne. Jako najważniejsze, zaburzenie rozwoju dziecka, wpływające niekorzystnie na jego wyniki w nauce, wskazuje się obniżenie poziomu inteligencji, czyli obniżony ogólny poziom sprawności umysłowej ucznia. Często towarzyszą mu większe lub mniejsze zaburzenia w rozwoju ruchowym oraz analizatorów wzroku, słuchu, które pogłębiają niepowodzenia szkolne dziecka.
Badania Haliny Spionek wykazały, że większość uczniów z niepowodzeniami szkolnymi to uczniowie o rozwoju nieharmonijnym, a nie globalnie opóźnionym. Stwierdzono, że wśród dzieci mających znaczne trudności w nauce większość stanowią te, których iloraz inteligencji wskazuje na prawidłowy rozwój umysłowy. Mają one jednak różnorodne wybiórcze opóźnienia rozwoju psychicznego i ruchowego. Odchylenia te Halina Spionek nazywa "zaburzeniami rytmu rozwoju". Wśród dzieci z przeciętnym ilorazem inteligencji, wybiórczo opóźnionych, wyodrębnia szereg różnych typów. Są to dzieci o opóźnionym rozwoju ruchowym lub emocjonalnym, a także dzieci o nie wyrównanym poziomie procesów poznawczych. Zakresy i stopnie tych opóźnień mogą być różne. Dzieci takie mogą wykazywać np. małą precyzję ruchów, zaburzenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej bądź zaburzenia w zakresie analizy i syntezy słuchowej i słuchu fonematycznego.
Opóźnienia te dotyczą wąskiego zakresu oraz funkcji elementarnych, określane są "fragmentarycznymi deficytami rozwoju". Autorka badań stwierdziła zaburzenia analizatora słuchowego u 91 % uczniów, którzy mają trudności w nauce czytania i pisania, analizatora wzrokowego u 70 %, a zaburzenia motoryki u 68 %.
U dzieci z obniżonym poziomem funkcji słuchowych największe trudności występują nie w obniżeniu ostrości słuchu, lecz w różnicowaniu poszczególnych fonemów, co powoduje zaburzenia w czytaniu i pisaniu. W dyktandach tych dzieci znajdują się błędy zamiany głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, błędy zmiękczania, mylenie głosek nosowych. Przy dużych zaburzeniach słuchowych uczniowie upraszczają i zniekształcają pisownię. Jeżeli przy tym zaburzona jest mowa, popełniają błędy w pisaniu. Dzieci te z trudem uczą się języków obcych.
Większość psychologów stwierdza duży związek między lateralizacją a postępami w uczeniu się. Wskazują, że zaburzona lateralizacja powoduje różnego rodzaju trudności w nauce. Lateralizacja osłabiona wiąże się na ogół z opóźnieniem rozwoju ruchowego oraz z zaburzeniami orientacji przestrzennej.
Błędy w czytaniu i pisaniu, jakie popełniają uczniowie z zaburzoną lateralizacją to:
- odwracanie liter o podobnych kształtach (b-d, p-b, u-n, w-m),
- zmienianie kolejności liter,
- opuszczanie lub dodawanie liter,
- błędne odtwarzanie spółgłoski lub samogłoski.
W technice pisania uczniowie ponadto stosują nierówne nachylenie pisma, za duże lub za małe odstępy między literami, przeciąganie litery poza linijki, brzydko piszą, co nie powinno być karane.
Obniżenie sprawności manualnej, jest kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym niekorzystnie na możliwości realizowania zadań szkolnych. Może ono występować na tle ogólnego opóźnienia ruchowego lub mieć charakter izolowany. Dziecko z zaburzoną sprawnością manualną z powodu zbyt małej precyzji ruchów dłoni i palców wykonuje powoli poszczególne czynności. Obniżenie tej sprawności jest skutkiem zaburzeń analizatora kinestetyczno – ruchowego oraz zaburzeń koordynacji wzrokowo – ruchowej.
Dzieci o obniżonej sprawności piszą wolno, wyciągają kreskę poza linię, nie łączą liter. Pismo ich jest niekształtne. Pisząc wolno, nie zdążą często zapisać, co jest zadane do pracy w klasie czy też w domu, mają niepełne notatki, nie nadążają z pisaniem dyktanda w klasie.
Dzieci z zaburzeniami rozwoju ruchowego nie potrafią dobrze rysować, majsterkować, wycinać. Istnieje ścisły związek miedzy rozwojem ruchowym a procesami poznawczymi dziecka oraz jego rozwojem emocjonalno – uczuciowym.
Nawet C. Kephart pisze, że "nie wolno nam myśleć o czynnościach percepcyjnych i czynnościach motorycznych jako o dwóch różnych zagadnieniach; musimy natomiast traktować je jako jedność percepcyjno – motoryczną. Zaburzenia ruchowe stanowią dużą przeszkodę w uzyskiwaniu dobrych postępów w nauce, szczególnie w klasach młodszych.
Zaburzenia rozwojowe tylko jednej z omówionych wcześniej funkcji może stanowić dużą przeszkodę w nauce. Często zaburzenia kilku funkcji są sprzężone. Dzieci takie mają duże trudności w nauce.
Uwzględniając omówione wcześniej przyczyny niepowodzeń szkolnych, tkwiące w samym uczniu jak i wspomniane dydaktyczne należy stwierdzić, iż jest zasadne a nawet wskazane systematyczne stosowanie w pracy dydaktycznej Metody Dobrego Startu.
Rola elementów słuchowo – motorycznych w Metodzie Dobrego Startu.
Metoda Dobrego Startu to metoda wzrokowo – słuchowo – ruchowa, w której odgrywają rolę trzy elementy: element słuchowy (piosenka), element wzrokowy (wzory graficzne, litery) i motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych i liter, zharmonizowanych z rytmem piosenki). Element muzyczny w powiązaniu z ruchem spełnia w tej metodzie doniosłą rolę. Szeroko znane jest stosowanie muzyki i śpiewu w rehabilitacji zaburzeń mowy – afazji i jąkania, w przypadkach zaburzeń nerwicowych, a także w leczeniu innych chorób psychicznych. Muzyka odbierana biernie i uprawiana aktywnie, gdy jest powiązana z ćwiczeniami ruchowymi i wokalnymi, aktywizuje rozwój fizyczny, psychiczny dziecka służąc jednocześnie jako narzędzie rehabilitacji zaburzeń:
- rozwija sprawność aparatu mięśniowo – ruchowego, sprawność manualną, koordynację ruchową, kształtuje rytmiczność wykonywania ruchów,
- kształci sferę intelektualną,
- wpływa na poprawność wymowy, ułatwia opanowanie obcego języka dzięki rozwijaniu słuchu muzycznego i fonematycznego.
W Metodzie Dobrego Startu element muzyczny odgrywa ważną rolę, piosenka stanowi podkład pod ćwiczenia na wałeczkach i reprodukcję wzorów graficznych. Spostrzeganie, zapamiętywanie i odtwarzanie rytmu piosenki, wydzielenie sylab i głosek podczas śpiewania z tekstów piosenek oraz wyodrębnianie słów, sylab i głosek w słowach, ćwiczenia ortofoniczne wplatane w zajęcia ruchowe – to wszystko służy rozwijaniu percepcji i pamięci słuchowej. Kształci słuch muzyczny i słuch fonematyczny – różnicowanie, analizowanie i syntetyzowanie dźwięków mowy.
Ćwiczenia wokalno – rytmiczne nie tylko usprawniają percepcję słuchową, ale mają stymulujący wpływ na całą sferę intelektualną. Usprawniają także motorykę, pozytywnie oddziałują na sferę emocjonalną. Zrytmizowany charakter ćwiczeń wpływa uspakajająco na układ nerwowy dziecka i fakt ten wykorzystuje się w terapii dzieci nerwicowych. Metoda Dobrego Startu sięga do muzyki ludowej i piosenek dziecięcych przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Rola elementów wzrokowo – przestrzennych w Metodzie Dobrego Startu.
Udział elementów wzrokowo – przestrzennych ma istotne znaczenie w realizowaniu celów terapeutycznych i kształcących Metody Dobrego Startu. Reprodukowanie wzorów graficznych: figur geometrycznych i liter, rozwija przede wszystkim analizę i syntezę wzrokową. Kolejno opracowuje się wzory coraz bardziej skomplikowane. Reprodukowanie wzorów z pamięci ćwiczy pamięć wzrokową i ruchową. Odtwarzanie wzorów graficznych ruchem oraz różnymi technikami rozwija koordynację wzrokowo – ruchową oraz motorykę. Precyzję ruchów dowolnych kształci się poprzez stawianie coraz trudniejszych wymagań np. odtwarzanie wzorów na coraz mniejszej płaszczyźnie. Odtwarzanie wzorów ręką i nogą, wykonywanie ćwiczeń ruchowych i na wałeczkach dwoma rękami kształci koordynację ruchów.
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu mają charakter zajęć dydaktycznych choć są prowadzone w formie zabawy. Przebiegają w atmosferze pogody, akceptacji, wywołują radość i niejednokrotnie pobudzają do śmiechu. Dzięki temu są okazją do odreagowania negatywnych napięć emocjonalnych, powstałych wskutek trudności w wykonywaniu zadań. Postawa akceptacji wobec dziecka, bez względu na efekty jego pracy, a także dostrzeganie i podkreślanie w obecności grupy wszystkich sukcesów dziecka, systematycznego polepszania się wyników jego pracy, wszelkich przejawów postępu w ćwiczeniach, wzmacnianie pozytywów w jego zachowaniu – to niezwykle istotne czynniki o charakterze psychoterapeutycznym.
Tak prowadzone zajęcia Metodą Dobrego Startu nie tylko służą odreagowaniu napięć, ale też są okazją do treningu utrwalającego właściwe wzory zachowania w sytuacjach trudnych. Stają się też źródłem satysfakcji, która wpływa na kształtowanie właściwej postawy dziecka wobec otoczenia i samego siebie. Służą więc podnoszeniu poziomu samooceny, wzmocnieniu i utrwaleniu samoakceptacji, tak ważnych mechanizmów regulacji osobowości dziecka. Świadomość czynienia stałych, choć niewielkich nawet postępów, pozwala dziecku na wytwarzanie sobie pozytywnego obrazu rzeczywistości i optymistycznej perspektywy na przyszłość.
Omówione aspekty Metody Dobrego Startu oraz występowanie takich elementów, jak muzyka, śpiew, ćwiczenia rytmiczne oraz ćwiczenia relaksacyjne stanowią o walorach psychoterapeutycznych tych ćwiczeń.
Zrytmizowanie czynności dodatnio wpływa także na uspokojenie systemu nerwowego dziecka. To wszystko stwarza możliwość wykorzystania Metody Dobrego Startu w terapii dzieci u których często wraz z niepowodzeniami w nauce występują wtórne zaburzenia nerwicowe.
Metoda Dobrego Startu usprawnia przede wszystkim funkcje percepcyjno – motoryczne i ich integrację, ale jak wskazano, ma korzystny wpływ także na cały rozwój psychomotoryczny dziecka. Kształci zarówno sferę intelektualną, jak i pozaintelektualną: emocjonalno – motywacyjną. Wiązanie śpiewu, ruchu, muzyki i plastyki aktywizuje cały układ nerwowy, wszechstronnie oddziałuje i dlatego metoda Dobrego Startu nosi nazwę metody psychomotorycznej.
Rodzaje i struktura zajęć w Metodzie Dobrego Startu
W Metodzie Dobrego Startu można wyodrębnić z punktu widzenia metodyki trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:
- ćwiczenia ruchowe
- ćwiczenia ruchowo – słuchowe
- ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego startu z punktu widzenia organizacji przebiegają wg stałego schematu. Struktura zajęć jest następująca:
- Zajęcia wprowadzające
- Zajęcia właściwe:
- ćwiczenia ruchowe
- ćwiczenia ruchowo – słuchowe
- ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe
- Zajęcia końcowe.
Zajęcia wprowadzające.
Ich celem jest skoncentrowanie uwagi dzieci na rozpoczynających się zajęciach i usprawnianie niektórych funkcji psychomotorycznych, głównie funkcji językowych, motoryki oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Kolejne fazy zajęć to:
- ćwiczenia orientacyjno – porządkowe,
- nauka piosenki (prowadzący ćwiczenia podczas rozmowy z dziećmi pyta o treść piosenki. Słuchając odpowiedzi zwraca uwagę na sposób wypowiadania się dzieci, prawidłowe formułowanie wypowiedzi, na poprawność wymowy,
- zabawa "zagadki językowe". W zabawie tej nauczycielka wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji językowej na dwóch poziomach:
- na poziomie epijęzykowym – jest to "intuicyjne" wykonywanie zadań na materiale werbalnym na podstawie tzw. wyczucia językowego,
- na poziomie metajęzykowym – jest to wykonywanie tych zadań z pełną świadomością intelektualną, a więc z udziałem tzw. świadomości fonologicznej.
Jeżeli na poziomie epijęzykowym pytamy dzieci, czy dwa słowa różnią się między sobą, to na poziomie metajęzykowym prosimy je o objaśnienie tych różnic, np. podanie głoski, która je odróżnia, co wymaga wykonania określonej pracy umysłowej na materiale słownym.
W ćwiczeniach jest wykorzystywany materiał językowy: zdań (wypowiedzeń), słów oraz ich cząstek fonologicznych i morfologicznych – sylab, struktur śródsylabowych (czyli cząstek słów) orz głosek / fonemów.
Kompetencja językowa jest rozwijana na trzech płaszczyznach: fonologicznej, syntaktycznej i semantycznej.
Kształcenie kompetencji obejmuje:
- ćwiczenia w różnicowaniu i rozpoznawaniu dźwięków mowy – głosek (tzw. słuch fonemowy), np. dzieci odróżniają głoski podczas porównywania paronimów, czyli par wyrazów różniących się tylko jedną głoską, np. porównują słowa "kotek" – "płotek", podają czy słyszą dwa te same czy inne słowa;
Zagadki służące do wyodrębniania głosek ze słów, np.: "Jakie dwie nazwy zaczynają się tą samą głoską: gruszki, selery, grzyby? Jakie nazwy kończą się tą samą głoską: gruszki, selery, pomidory, kapusta, grzyby? Jaką tę samą głoskę słyszymy w wyrazach: kapusta – seler, śliwki – gruszki, pomidory – selery? Jeżeli dzieci mają trudności z podaniem odpowiedzi, można wypowiadać wyrazy z dłuższym wybrzmiewaniem głosek, które chcemy wyróżnić, lub można akcentować te głoski. Polecamy dzieciom powtórzenie tego samego zabiegu. Prowadzenie ćwiczeń wymaga zawsze przestrzegania zasad metodyki: przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych.
- ćwiczenia w dokonywaniu analizy: struktur śródsylabowych, analizy sylabowej i fonemowej słów, czyli dzieci wydzielają cząstki słów (na początku słowa, tzw. aliteracje lub na końcu – rymy), sylaby i głoski ze słów;
- ćwiczenia w dokonywaniu syntezy: struktur śródsylabowych, syntezy sylabowej i fonemowej, czyli dzieci łączą podawane w izolacji cząstki słów, sylab i głosek w słowa;
- ćwiczenia w dokonywaniu operacji: na strukturach śródsylabowych, sylabach i głoskach, czyli dzieci zmieniają strukturę słów, wyodrębniają lub tworzą nowe słowa, odszukują słowa ukryte w innych słowach; dokonują tych operacji, np. przez przestawianie, opuszczanie, dodawanie: cząstek słów, sylab i głosek (w pojedynczych słowach i w parach słów).
Zajęcia właściwe.
Podstawowy etap w strukturze zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu stanowią zajęcia właściwe. Zawierają one trzy rodzaje ćwiczeń:
- ruchowe
- ruchowo – słuchowe
- ruchowo – słuchowo – wzrokowe
Ćwiczenia ruchowe.
Ćwiczenia ruchowe stanowią pierwszy etap właściwych ćwiczeń w każdym z zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu. Jest to zabawa ruchowa nawiązująca do treści piosenki, która ma charakter usprawniający i relaksacyjny. Dzieci ćwiczą w niej umiejętność utrzymania równowagi i sprawność ruchową całego ciała oraz usprawniają ruchy rąk. Oprócz ćwiczeń usprawniających precyzję i koordynację ruchów, wprowadzamy też ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym. Do ćwiczeń ruchowych możemy też wplatać ćwiczenia ortofoniczne, np. dzieci naśladują jednocześnie ruchy i głosy ptaków.
Ćwiczenia ruchowo – słuchowe.
W następnym etapie zajęć do ćwiczeń ruchowych jest dołączony element muzyczny (słuchowy) – piosenka, wierszyk, wyliczanka. Podczas ćwiczeń ruchowo- słuchowych dzieci, śpiewając piosenkę odtwarzają jej rytm np. na bębenku (pudełku), na woreczkach z grochem, wałeczku z sypkim materiałem (ziarna, piasek) lub wałeczku ulepionym z masy mączno – solnej, plasteliny. Ćwiczenia te, to ruchy wykonane za pomocą: pięści, dłoni i palców (jednego, dwóch i po kolei wszystkich), łokci, a wreszcie ruchy całego ciała – w rytm śpiewanej piosenki. Charakter ćwiczeń ruchowo – słuchowych mają też zabawy polegające na ilustrowaniu ruchem treści piosenki, tzw. pląsy zuchowe lub zabawy z piosenką. Podobny charakter mają omawiane już zabawy paluszkowe: wykonywanie ruchu powiązane jest z wypowiadaniem zrytmizowanego wiersza. Możemy do nich zaliczyć ćwiczenia ortofoniczne, polegające na wybrzmiewaniu niektórych głosek czy grup głosek równocześnie z ćwiczeniami oddechowymi lub wykonywaniem ruchów. Ćwiczenia te można włączać do zabawy ruchowej (ćwiczeń ruchowych) lub kończyć nimi zajęcia. Ćwiczenia ruchowo – słuchowe mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych.
Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe.
Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe są zasadniczą częścią Metody Dobrego Startu i występują podczas każdego zajęcia. Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe to uczenie się odtwarzania wzorów: figur geometrycznych w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki. Kolejne etapy tego ćwiczenia są następujące:
- demonstracja wzoru i sposobu wykonywania ćwiczenia,
- uczenie się polisensoryczne,
- reprodukowanie wzoru.
Zajęcia końcowe.
Na zakończenie stosujemy zajęcia wyciszające. Przeprowadzamy krótkie ćwiczenia relaksacyjne czy też ćwiczenia oddechowe. Zajęcia można kończyć zabawą z piosenką bądź też pląsami zuchowymi. Zajęcia końcowe dają odpoczynek, relaksują i rozładowują napięcie emocjonalne, powstałe na skutek zmęczenia serią intensywnych ćwiczeń, koniecznością dostosowania się do tempa pracy w grupie, do wymagań nauczyciela i wykonania zadania na odpowiednim poziomie.
Zastosowanie Metody Dobrego Startu w edukacji i terapii.
Metoda Dobrego Startu ma wielostronne zastosowanie w pracy z dziećmi. Jest wykorzystywana w przedszkolach, szkołach, ośrodkach leczniczo – pedagogicznych i w domu zarówno podczas zajęć indywidualnych, jak i zespołowych. Może być stosowana w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym jak również i do dzieci, których rozwój jest zaburzony (usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje).
Zastosowanie Metody Dobrego Startu w rehabilitacji:
- dzieci globalnie opóźnione w rozwoju psychomotorycznym,
- dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym (opóźnionym rozwoju lateralizacji, funkcji językowych, percepcyjno – motorycznych i ich integracji),
- dzieci, które przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych lub zaburzeń emocjonalnych.
Sposób organizowania zajęć.
Zespołowe i indywidualne formy zajęć.
Zajęcia Metodą Dobrego Startu prowadzi się głównie w formie zajęć zespołowych, choć w niektórych przypadkach stosuje się je w postaci ćwiczeń indywidualnych. Zajęcia indywidualne prowadzi się wówczas, gdy dziecko ma poważne zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych i nie potrafi z tego powodu pracować w zespole; nie nadąża za grupą, wymaga wolniejszego tempa pracy, częstszych ćwiczeń i dłuższego czasu do opanowania materiału.
Opracowanie:
Katarzyna Szczepańska
Małgorzata Michalewska
