Jeden z najgłębszych sekretów życia
polega na tym,
że tylko to wszystko, co robimy dla innych,
jest tym, co naprawdę
warto robić.
/ Lewis Carroll/
Edukacja szkolna, szczególnie w początkowym okresie nauczania, powinna w możliwie jak największym stopniu integrować poszczególne dziedziny wiedzy, by ukazać „scalony” obraz świata. Taką możliwość daje realizacja programu nauczania zintegrowanego. Treść programu i proces dydaktyczny są tak dobrane i ustrukturyzowane, aby uczeń zrozumiał związki między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, będąc przy tym kreatywnym, odpowiedzialnym, życzliwym ludziom i przyrodzie, gotowym do poznania nowego.
Tak więc zadaniem szkoły na pierwszym etapie edukacji jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka w procesie nabywania wiedzy o świecie, o sobie samym oraz wprowadzenie dziecka w złożoność świata, uświadomienie mu miejsca współczesnego człowieka w środowisku społecznym, kulturowym i przyrodniczym.
W odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych program trzeba modyfikować w zależności od dynamiki rozwoju dziecka. Bardzo ważną sprawą jest rozpoznanie potrzeb specjalnych każdego ucznia poprzez zbieranie informacji z różnych obszarów funkcjonowania dziecka, wykorzystując różne metody, np.:
– orzeczenie z poradni psychologiczno – pedagogicznej,
– rozmowy z rodzicami, opiekunami i pracownikami szkoły,
– analiza dokumentacji dziecka.
Należy również przeprowadzić bilans wiadomości i umiejętności ucznia, obejmujący następujące obszary:
– umiejętności społeczne,
– sprawność fizyczna,
– samoobsługa,
– wiadomości dotyczące środowiska przyrodniczego,
– umiejętność posługiwania się mową,
– umiejętności matematyczne,
– umiejętności manualne,
– styl pracy dziecka.
Celem świadomych oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych w stosunku do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest odpowiednie rozpoznanie tych potrzeb. Potrzeby specjalne to wszystkie potrzeby dziecka wynikające z jego funkcjonowania, w tym m. in. z rodzaju niepełnosprawności. Nasze działania powinny skupić się w danym momencie na możliwości osiągnięcia sukcesu na tle klasy. Rozpoznając potrzeby specjalne u swoich uczniów nauczyciel powinien poznać dziecko ze strony medycznej, poprzednich doświadczeń, umiejętności i poziomu wiedzy, zainteresowań oraz postaw. Wszystkie w/w aspekty powinny podobnie jak czynniki zdrowotno – sensoryczne warunkować odpowiednie działania nauczyciela. W swoim referacie spróbuję odpowiedzieć na pytanie: Jak można pomóc dzieciom z porażeniem mózgowym?
Zaburzona sprawność ruchowa to na ogół niejedyny objaw uszkodzenia mózgu. W zespole mózgowego porażenia dziecięcego mogą współistnieć, ale nie muszą: padaczka, upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, zaburzenia zachowania oraz inne zaburzenia określane jako deficyty fragmentaryczne. Należą do nich: zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej, koncentracji uwagi, lateralizacji, schematu ciała i orientacji w przestrzeni, analizy syntezy słuchowej i wzrokowej. Wszystkie wymienione zaburzenia mogą w większym lub mniejszym stopniu być przyczyną opóźnionego rozwoju psycho – ruchowego dziecka powodującego w konsekwencji trudności w opanowaniu podstawowych technik szkolnych.
Dlatego jak najwcześniej należy wyrównywać trudności dziecka poprzez:
– odpowiednie zabawy manipulacyjno – konstrukcyjne usprawniające czynność rąk,
– rysowanie, malowanie, wydzieranie, wycinanie,
– odwzorowywanie układów przestrzennych (wskazane takie zabawki jak np. układanki przybijanki wtyczkowe, rozsypanki magnetyczne, puzzle),
– ćwiczenia słownikowe poprawiające mowę dziecka oraz kształtujące pojęcia, łącznie z pojęciami matematycznymi,
– ćwiczenia pamięci wzrokowej i słuchowej oraz analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej.
Celem terapii z dzieckiem z m.p.dz. jest pomoc w zaspokajaniu jego potrzeb psychicznych oraz organizowanie zajęć usprawniających zaburzone funkcje poznawcze, czynności samoobsługi i procesy emocjonalno-motywacyjne.
Podstawą wszelkich zajęć jest psychologiczna ocena aktualnego poziomu dziecka w poszczególnych sferach jego rozwoju.
Ważną rolę w wyrównywaniu deficytów dzieci z m.p.dz. odgrywają ćwiczenia psychoterapeutyczno-reedukacyjne. Prowadzi się je zazwyczaj w formie zabawy podczas indywidualnej pracy z dzieckiem, jak i podczas zbiorowych zajęć wychowawczych.
W oddziaływaniach psychopedagogicznych osoby prowadzące zajęcia powinny pamiętać o następujących przesłankach w postępowaniu z dziećmi z m.p.dz.
· Wczesne i systematyczne zajęcia prowadzone z dziećmi z m.p.dz. umożliwiają wielu dzieciom wyrównanie lub zmniejszenie zaburzeń opóźnienia w wielu funkcjach, co uwarunkowane jest uszkodzeniem OUN/ośrodkowego układu nerwowego/ oraz jego wtórnymi skutkami. Wpływają również na ogólną poprawę w rozwoju umysłowym dziecka, a to świadczy o lepszym funkcjonowaniu jego analizatorów: wzrokowego, słuchowego, dotykowego, ruchowego. W początkach nauczania sprawność wymienionych analizatorów decyduje o opanowaniu przez dziecko podstawowych technik szkolnych. Dlatego w zajęciach u dzieci z m.p.dz. w wieku szkolnym szczególną uwagę zwracać należy na:
- rozwijanie sprawności manualnej,
- ćwiczenia słownikowe polepszające komunikatywność mowy,
- ćwiczenia w zakresie pamięci słuchowej oraz analizy i syntezy słuchowej,
- ćwiczenia w zakresie pamięci wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej,
- ćwiczenia pojęć matematycznych.
· Podstawą wszelkich oddziaływań jest nawiązanie prawidłowego kontaktu emocjonalnego z dzieckiem i indywidualizacja oddziaływań na nie.
· Warunkiem uzyskania odpowiednich efektów w usprawnianiu psychoruchowym jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa podczas ćwiczeń i zajęć.
· Podczas usprawniania zaburzonych funkcji dziecko powinno być podmiotem, a nie przedmiotem naszych działań. Uświadomienie mu braków i wytłumaczenie, na czym polega jego trudność przyczynia się do aktywnego współdziałania dziecka z m.p.dz.
· Podczas oddziaływań psychopedagogicznych należy pamiętać, że u większości dzieci z m.p.dz. rozwój przebiega nieharmonijnie. Funkcje motoryczne i manipulacyjne na ogół są opóźnione, często w znacznym stopniu w stosunku do procesów myślenia, dlatego prowadzenie zajęć uwarunkowane jest możliwościami rozwojowymi dziecka w danej sferze, a nie jego wiekiem.
· Zajęcia powinny być dla dziecka źródłem przyjemności i zaspokojenia jego potrzeb. Wtedy osiąga się najlepsze rezultaty.
Nie należy przeciążać dziecka zbyt trudnymi zadaniami niedostosowanymi do poziomu jego rozwoju oraz zbyt dużą ilością zabaw. Należy tak kierować pracą, aby dziecko doprowadziło rozpoczętą czynność do końca. Widzi ono wtedy rezultaty swojej pracy, co wzmacnia wiarę w jego własne siły i możliwości, sprawia radość oraz uczy wytrwałości.
· Zajęcia z dziećmi z m.p.dz. należy powtarzać i utrwalać, aż opanują ćwiczone czynności lub funkcje.
· W celu uzyskania poprawy sprawności manualnych konieczne są ćwiczenia usprawniające, określane mianem terapii ręki. Składają się na nią obok zestawu ćwiczeń usprawniających ręce, również terapia zabawowa (głównie zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne) oraz terapia zajęciowa.
· Prowadzący zajęcia - jako osoba znacząca dla dziecka powinien pobudzać jego motywację poprzez zachęty i pochwały oraz pomoc w sytuacjach trudnych.
· Z uwagi na utrwalone zaburzenia w zachowaniu, które prowadzić mogą do nieprawidłowego rozwoju emocjonalnego i psychospołecznego dziecka - ogromne znaczenie ma psychoprofilaktyka oraz psychoedukacyjne oddziaływanie na środowisko rodzinne dziecka.
· W miarę możliwości dzieci z m.p.dz. powinny być włączone do grupy rówieśniczej. Grupa zaspokaja potrzeby psychiczne. Udział w zabawach z rówieśnikami działa mobilizująco na motywację dziecka. Rywalizacja jest zachętą do pokonywania trudności, naśladownictwo przyczynia się do zdobywania nowych umiejętności. Dziecko uczy się w grupie znosić niepowodzenia i poznaje swoje możliwości.
Podsumowując można powiedzieć, że podjęcie przez dziecko z m.p.dz. obowiązków szkolnych nakłada na jego rodziców obowiązek ścisłej współpracy z nauczycielem. Nauczyciel mający, pełną, jasną informację o istocie choroby ucznia i jego odrębnościach rozwojowych potrafi zastosować właściwe metody i ułatwić mu funkcjonowanie intelektualne i społeczne odpowiednie do jego możliwości. Ponieważ dziecko z porażeniem mózgowym na ogół ma obniżoną sprawność spostrzegania ruchowo-zmysłowego, wymaga znacznie większej liczby ćwiczeń w opanowywaniu takich umiejętności jak: pisanie, czytanie, rysowanie. Współpraca domu ze szkołą wyraża się właśnie w stosowaniu pod opieką rodziców ćwiczeń z tego zakresu, obserwowaniu w jakich warunkach dziecko osiąga pozytywne wyniki i informowaniu o tym nauczyciela.
LITERATURA:
1."Domowy poradnik medyczny" pod red. prof. dr hab. med. K. Janickiego; PZWL , Warszawa 1989r.
2."ABC rehabilitacji dzieci - mózgowe porażenie dziecięce" pod red. dr. med. M. Borkowskiej ; Wydawnictwo Pelikan, Warszawa 1989r.
3."Mózgowe porażenie dziecięce" - wskazówki pod red. prof. dr. hab. med. R. Michałowicza, dr. n. med. J. Chmielik, dr. n. hum. J. Ślenzak, mgr A. Kraujalis, mgr Z. Plaskury; PZWL, Warszawa 1989r.
4. „Współczesne tendencje w rehabilitacji” pod redakcją E. Tomasik i E. Mazanek; Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998
5. „Zacznijmy razem” J. Popławska, B. Sierpińska; WSiP, Warszawa 2001r.
Marta Knap |
