Poziom wyszkolenia bezpośredniego zaplecza ligowego w znacznym stopniu zależy od tego, jak zorganizowana jest selekcja i szkolenie początkowe młodych piłkarzy. Pomyślna realizacja tych zadań determinuje późniejszy proces nauczania i trenowania sportowców.
Analiza naukowo-metodycznej literatury i praktycznych doświadczeń pokazuje, iż aktualnie w praktyce sprawdzają są dwie metody selekcji:
l/ Trener dzieli chętnych na dwa zespoły, które rywalizują między sobą. W trakcie gry, obserwując działania dzieci, trener wybiera z grupy najbardziej sprytnych, zwinnych, aktywnych. Z wybranymi w ten sposób chłopcami rozpoczyna się następnie szkolenie początkowe, z towarzyszącym mu naturalnie procesem "odsiewu" i dokooptowania do grupy ćwiczebnej.
2/ Dodatkowo stosuje się następujące testy - bieg /w uzupełnieniu oceny działań meczowych/, biegi na różnorodnych dystansach, ćwiczenia skocznościowe, proste elementy techniczne - kopnięcia na odległość i dokładność, podania, prowadzenie piłki itp. Stwierdzono, że prognostyczna informacyjność takich testów jest niska, a to przede wszystkim dlatego, iż początkujący posiadają bardzo zróżnicowany zasób nawyków ruchowych w ogóle, a z obszaru gry w piłkę nożną w szczególności. Stąd bardzo często w momencie selekcji wstępnej oceniamy nawyki i umiejętności, których chłopiec nauczył się w swoim dotychczasowym życiu. A powinniśmy przecież oceniać potencjalne możliwości dzieci, na podstawie których można by postawić prognozę o perspektywach gry w piłkę nożną. Jeżeli powyższym nie będziemy pamiętać, to nader często będzie się okazywać, że lepszymi w testach zostaną nie ci utalentowani, lecz ci, co częściej ćwiczyli w dzieciństwie, ci, co wykonywali testowe zadania w grach podwórkowych na zajęciach wychowania fizycznego w szkole lub w przedszkolu.
Najlepsze wyniki w testach osiągają zazwyczaj dzieci będące w porównaniu z rówieśnikami bardziej rozwinięte biologicznie. Np. chłopcy z dłuższymi nogami szybciej przebiegną 30 m, wytrzymalsi 300-400 m, skoczniejsi dalej lub wyżej skoczą. Nie oznacza to jeszcze jednak, iż będą oni w przyszłości lepiej grać w piłkę nożną od pozostałych.
Wynika z powyższego, iż efektywność wyboru perspektywicznych dla piłki nożnej dzieci w znacznym stopniu zależy od rozwiązania dwóch problemów: diagnostycznego /jakie wskaźniki wykorzystać w obszarze kryteriów selekcji, jak często i z jaką dokładnością przeprowadzać pomiary/ i metodycznego /jak organizować pedagogiczny i szkoleniowo-treningowy proces we wstępnych, etapach selekcji/. Wykazano, iż testy selekcyjne powinny spełniać następujące wymogi: powinny cechować się prognostycznością, być niezawodnymi, powinny być ustandaryzowane a wyniki prób powinny mieć opracowaną skalę ocen.
Trzeba nadmienić, iż motywacja do osiągania maksymalnych rezultatów w testach jest oczywista, gdyż dzieci wiedzą, że w zależności od uzyskanych wyników będą lub nie będą, grać w piłkę nożną w Szkole Mistrzostwa Sportowego. Ponadto typowy dla dzieci duch rywalizacji jest także dobrą podstawą motywacji. Jednakże istnienie diagnostycznych testów jeszcze nie gwarantuje efektywnej selekcji. Ona jest możliwa dopiero wtedy, gdy dodatkowo rozwiązane są zagadnienia badawcze. W poniższym wydaniu dostosowane są one do specyfiki piłki nożnej:
l/ Określić podstawowe tendencje rozwoju piłki nożnej i sformułować prognozę, jaki będzie football za 10-15 lat. Opracowanie takie daje możliwość wyznaczenia wymogów dla "piłkarza niedalekiej przyszłości".
2/ Określić poziom możliwości sprawnościowych, strukturę osobowości i innych cech młodych piłkarzy, podzielić ich na grupy wg. rezultatów kontroli i wcielać w życie prognozę przyszłych osiągnięć.
3/ Organizować selekcję na początkowym etapie szkolenia zgodnie z warunkami określonymi w perspektywicznym planie dynamiki obciążeń treningowych.
Tendencje rozwoju piłki nożnej
Analiza najważniejszych imprez pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków: we współczesnym footbolu zwiększa się rola zespołowego sposobu gry, opartego tak na wysokim uniwersalizmie poszczególnych piłkarzy, jak i na racjonalnym połączeniu w drużynie wybitnych indywidualności piłkarskich.
Powyższe stwierdzenia oparte są na następujących przesłankach. „Uniwersalizm” piłkarzy ciągle się rozprzestrzenia, przy czym za uniwersalnego uznać można piłkarza, który umie nienagannie grać na swojej pozycji, a w razie potrzeby - dobrze na dowolnym skrawku boiska, tak w obronie jak i w akcjach ofensywnych. Cechować go także powinna zdolność do utrzymania wysokiego tempa gry od jej początku do zakończenia.
Przytoczone powyżej fakty będą wpływać na ilościowe i jakościowe parametry gry także w przyszłości, co powoduje, iż prowadzić grę będą mogli piłkarze prawdopodobnie cechujący się następującymi parametrami przygotowania sprawnościowego:
l/ Maksymalna szybkość biegu: 11.0 - 11.3 m/s;
2/ Dystansowa szybkość biegu: 45,5 - 47,0% maksymalnej szybkości.
Pozwala to przebiegać 3000 m w 9 min 40 s – 10 min.
3/ O2 max /pułap tlenowy/: 60-70 ml/kg/min.
4/ Maksymalna koncentracja kwasu mlekowego: 18-22 mmol;
5/ Wyskok dosiężny, odbicie obunóż: 75-85 cm;
6/ Ilość tkanki tłuszczowej w masie ciała: 7-9%;
7/ Masa mięśniowa: 52-54 %;
8/ Maksymalna moc beztlenowa /wg testu Margarii/: 1,75 m/s
9/ Szybkość rozwiązywania zadań taktycznych: 0,8-1 s.
Piłkarze, cechujący się takim poziomem sprawności, będą mogli bez problemu w przyszłości realizować takie wielkości obciążeń: 60-70 meczy, 520-550 zajęć treningowych w cyklu rocznym. Średni czas trwania jednostki treningowej wzrośnie z 70 do 90-100 min.
Pomiar, klasyfikacja i prognozowanie sprawnościowych możliwości piłkarza
Pomiar sprawnościowych możliwości piłkarzy i oceną ich perspektywicznego rozwoju powinno się przeprowadzać za pomocą prognostycznych, informacyjnych testów, to znaczy takich, których, wyniki określają poziom rozwoju wiodących dla piłki nożnej cech i umiejętności. Określenie takich cech nastąpiło w efekcie ekspertyzy zrobionej przez najlepszych, specjalistów footbolu. W rozdanej im ankiecie zamieszczono praktycznie wszystkie cechy i umiejętności, od których, zdaniem różnych autorów, zależy efektywność gry w piłkę nożną. Eksperci mieli wybrać spośród nich najbardziej istotne. Opracowanie rezultatów ekspertyzy pozwoliło ustanowić następującą hierarchię cech:
l/ Myślenie taktyczne /w szerokim znaczeniu tego słowa/ - to zdolność do szybkiego i dokładnego rozwiązywania sytuacji o różnym stopniu złożoności.
2/ Szybkość uczenia się różnych elementów i działań
3/ Umiejętność dokładnego wykonywania względnie złożonych zadań sprawnościowych.
4/ Zdolność do szybkiego przestawiania swojego działania w związku ze zmianą sytuacji.
5/ Szybkość startowa.
6/ Dystansowa szybkość.
7/ Skoczność.
8/ Wytrzymałość.
9/ Cechy siłowe.
Przytaczam niektóre z najbardziej informacyjnych testów, które można wykorzystywać na początkowym etapie szkolenia w procesie selekcji.
1. Test dla pomiaru szybkości i dokładności rozwiązywania zadań taktycznych
Młodym piłkarzom prezentuje się /na slajdach/ sytuacje taktyczne o różnym stopniu złożoności. Każda z nich posiada od l do 4 rozwiązań. Dla sytuacji kilkuwariantowych grupa ekspertów "wyceniła" poszczególne odpowiedzi w skali 3, 2, 1 i 0 pkt. Zobaczywszy sytuację na ekranie piłkarz ocenia ją i podejmuje decyzję. Mierzy się czas odpowiedzi i jej trafność. Dobrymi dla początkujących są następujące osiągnięcia: czas odpowiedzi dla najbardziej skomplikowanych sytuacji - 0,4 - 1,0 s, poprawność odpowiedzi -2,0 - 2,2 pkt. na 3 pkt. możliwe do uzyskania.
2. Testy dla pomiaru szybkości uczenia się
Umownie można podzielić je na dwie grupy: testy naturalne i laboratoryjne. W pierwszym przypadku rejestruje się wskaźniki uczenia się podstawowych działań technicznych. Objętość pracy /ilość powtórzeń/ nad danym elementem, ewentualnie ilość jednostek treningowych czy godzin poświęconych prący nad nim do takiego momentu, aby trener mógł powiedzieć, że chłopiec nauczył się np. przyjęcia piłki - oto kryterium szybkości uczenia się. W drugim przypadku stosuje się techniki aparaturowe z wielokrotnym powtarzaniem tego samego elementu. Np, można wielokrotnie wyświetlać młodym piłkarzom identyczny zbiór własnych sytuacji meczowych. Po dynamice szybkości i dokładności rozwiązań zadań taktycznych można wnioskować o predyspozycjach do uczenia się zawodników.
3. Test do pomiaru dokładności wykonania ruchu
Może być stosowany wielowariantowo. Jednym z wariantów może być ocena przyjęcia piłki prostym podbiciem. Piłka stacza się po specjalnej rynnie ustawionej na statywie. Staczanie się piłki jest kontrolowane zza kierowniczego pulpitu, poprzez cały system elektronicznych czujników. Na stopie piłkarza zamocowane jest urządzenie, w które należy schwytać piłkę. Można zastosować próbę, gdzie urządzenia do chwytania piłki zamocowane są na obu nogach piłkarza. Wtedy stosujemy w teście piłkę o dwóch kolorach: białą należy przyjmować prawą nogą, a żółtą - lewą. Częstotliwość staczania się piłki regulowana jest przez trenera i to także stanowi kryterium oceny dla każdego początkującego istnieje krytyczna częstotliwość, po przekroczeniu której ilość błędów szybko wzrasta.
4. Dla oceny zdolności przestawiania swojej działalności w związku ze zmianą sytuacji
Można tutaj wykorzystywać rezultaty następujących trzech testów.
I. Piłkarz powinien ruchami stopy przetoczyć, w specjalnie do tych celów zbudowanym labiryncie, kulkę z początkowego zagłębienia do końcowego. Labiryntem, umocowanym na zawiasach, można ruszać, ustawiając go pod różnymi kątami, powodując tym samym ruch kulki. Oczywiście labiryntem rusza się, za pomocą stóp, które opierają się o wmontowane w obudowę labiryntu pedały. Rejestruje się czas przetoczenia kulki, który będzie tym krótszy, im szybciej i celniej zmienia się stopami kątowe położenie płaszczyzny labiryntu.
II. Na dystansie 40 m ustawia się 3 płotki lekkoatletyczne /o wysokości 76,2 cm, do pierwszego płotka i między płotkami odległość 10 m/. Na krańcach każdego płotka umieszcza się żarówki połączone z pulpitem kierowniczym. Młody piłkarz powinien rozpocząć bieg z maksymalną szybkością; kiedy jest w odległości ok. 5 m od płotka, to może zaświecić się prawa żaróweczka /l wariant/, lewa /2 wariant/ lub obie na raz /3 wariant/. W pierwszej sytuacji należy przebiec obok płotka z prawej strony, w drugiej - z lewej strony, a w trzeciej - przeskoczyć przez płotek /dzieci 7-8-letnie powinny przejść pod płotkiem/. Rejestruje się czas wykonania próby i ilość błędów. Wynik w tej próbie zależy od dwóch czynników: szybkości biegu i zdolności szybkiego reagowania na zapalanie się żarówek. Może zaistnieć sytuacja, że jednakowe rezultaty uzyskają w tej próbie piłkarze - np, jeden dzięki szybkiemu biegowi, ale wolnemu przestawianiu swojego działania, a drugi - odwrotnie wolny bieg, ale szybkie reagowanie na sygnały, Żeby ocenić zdolność przestawiania swojej działalności w sposób niejako czysty, należy przeprowadzić trzecią próbę - 40-metrowy bieg bez płotków. Zanotowana różnica będzie bardzo obiektywnie wyrażać zdolność do szybkiego przestawiania swojego działania.
5. Dla oceny startowej i dystansowej szybkości
Stosuje się tutaj bieg na odcinku 40 m, z elektronicznym pomiarem czasu na 3, 6 , 9, 12, 15, 30 i 40 metrze. Czas pokonania pierwszych 5 części dystansu charakteryzuje bardzo ważną cechę piłkarza - umiejętność dynamicznego nabierania szybkości. Czas przebiegania odcinka między 15 a 30 m charakteryzuje szybkość na dystansie, a różnica pomiędzy pierwszym i drugim 15-metrowym odcinkiem - współzależność pomiędzy startową a dystansową szybkością. Dla dzieci 7-9-letnich czas przebiegnięcia ostatnich 10 m dystansu wyraża stopień rozwoju wytrzymałości szybkościowej.
6. Pomiar skoczności
Można go przeprowadzić tak. Piłkarz staje na platformie, której górna i dolna płaszczyzna połączona jest elektronicznie. Oderwanie się od platformy /wyskok/ przerywa kontakt elektroniczny między płaszczyznami i włącza elektroniczny miernik czasu. Lądowanie wyłącza zegar. Czas lotu wg znanego ze szkolnych zajęć z fizyki wzoru pozwala na wyliczenie wyskoku w cm.
7. Dla kontroli cech siłowych
Proponuję tutaj urządzenie, które pozwala w naturalnych warunkach oceniać maksymalną siłę strzału, a także dokładność zaangażowania, wyznaczonego przez trenera, stopnia możliwości siłowych w ćwiczeniu. Urządzenie składa się z piłki i tenzometrycznego koła połączonych metalową linką. Tenzometryczne koło umocowane jest do słupa. W rezultacie strzału następuje rozciągnięcie czujników tenzometrycznych, proporcjonalnie do siły strzału. Siłę strzału rejestruje oscylograf. Młodym piłkarzom poleca się wykonać dwa zadania: strzelić z całą siłą i na 1/2 swoich możliwości. W pierwszym przypadku określamy maksymalne siłowe możliwości, w drugim - umiejętność wykonania ruchu z wyznaczoną siłą.
8. Kontrola wytrzymałości
Celowym jest tu stosowanie testu polegającego na biegu /jak najdłużej trwającym!/ z szybkością równą 50% maksymalnych możliwości. Tą ostatnią, jak już powiedziano wyżej, określamy czasem biegu na 15 m ze startu lotnego. Przykładowo, przy pokonywaniu 40 m odcinka fragment między 15 a 30 m 8-letni piłkarz przebiega w 2,63 s. Jak z tego wynika, maksymalna szybkość jego biegu wynosi 5,7 m/s. Wytrzymałość tego chłopca będzie określona czasem /lub dystansem/ biegu z szybkością 2,85 m/s. Oznacza to, że w biegu po bieżni każdy 100-metrowy odcinek powinien przebiec w maksimum 35 s.
9. Żonglerka nogami.
Dojście do celu /oczywiście żonglując piłkę/ odległego o 11 m. Przy upadku piłki na ziemię podnieść ją można tylko nogami i kontynuować ćwiczenie z miejsca popełnienia błędu. Dopuszczalne nie więcej niż dwa błędy. Dla dzieci 7-8-letnich ilość upadku piłki jest nieograniczona.
10. Żonglerka głową.
Te same wymogi co w próbie 9. Przy upadku piłki podnieść ją rękami, podrzucić nad sobą i kontynuować ćwiczenie z miejsca, gdzie nastąpił błąd.
11. Prowadzenie piłki slalomem.
5 tyczek ustawiamy w kształt litery T, w odległości l m jedna od drugiej. Wynik określamy czasem wykonania zadania, start i meta - w tym samym miejscu.
12. Strzały do celu.
Trzeba wykonać 10 strzałów /po 5 strzałów każdą nogą/. Za cel służy normalna piłkarska bramka, podzielona taśmą na 9 prostokątów. Piłkę ustawia się w następującej odległości od bramki: dla dzieci 7-letnich - w odległości 7 m; dla 8-latków - 8 m; dla 9-latków - 9 m; dla 10-lat-ków - 10 m; dla 11-latków - 11 m i dla 12-latków – 12 itd.
13. Bieg wahadłowy
Obiegamy dwie tyczki ustawione w odległości 5 i 10 m od startu. Dystans biegu 30 m. Notujemy czas biegu.
Analiza przedstawionych wyżej testów wykazała, że przy ich pomocy można ocenić poziom rozwoju cech i zdolności istotnych dla piłki nożnej.
Autor: Mirosław Zimny |
