Rodzina odgrywała i nadal odgrywa wielką rolę w procesach socjalizacyjno - wychowawczych stwarzając najlepsze warunki życiowego funkcjonowania ludzi. Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka. Wywiera znaczący wpływ na zachowanie się jednostki, jej stosunku do innych osób, świata wartości, do systemu norm i wzorów postępowania.
W rodzinie jako grupie obejmującej i organizującej podstawowe dziedziny życia, człowiek uczy się najbardziej istotnych form współżycia i ról społecznych, ważnych w jego aktualnym życiu rodzinnym, ale i w przyszłości. Dziecko w rodzinie zdobywa podstawowe umiejętności, dzięki którym może osiągnąć sukces w późniejszych sytuacjach życiowych.
Pojęcie rodziny i jej struktura
Jan Szczepański definiuje pojęcie rodziny jako grupę osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. ,, Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste oraz zastępcze. Członkowie rodziny zazwyczaj żyją pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe". Rodzina charakteryzuje się względnie stałymi wzorami postępowania oraz wzajemnego oddziaływania na siebie i jej członków.
Rodzina i jej podstawowe funkcje
Podstawą więzi rodzinnych są funkcje rodziny, których przedmiotem jest zaspokajanie potrzeb:
- jej własnych jako grupy społecznej
- całego społeczeństwa.
W socjologii rozróżnia sie trzy podstawowe funkcje rodziny:
1. prokreacyjna (rozrodcza)- połączona jest z przekazywaniem nowym członkom cech biologicznych,
2. wychowawcza- polega na wpajaniu dziecku podstawowych norm, obyczajów i umiejętności, bez których nie mogłoby funkcjonować w społeczeństwie,
3. gospodarcza- wyraża się przede wszystkim w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego.
Socjalizacja w rodzinie
Jest to proces zachodzący przede wszystkim w czasie wypełniania przez rodzinę określonych zadań względem dzieci. Do podstawowych zadań rodziny należy przekazywanie potomstwu wiedzy o otaczającym świecie przyrodniczym i społecznym. Wiedza ta kształtuje u dziecka jego zachowanie, działanie, nadając im racjonalny charakter. Rodzina kształtuje umiejętności w posługiwaniu się podstawowymi przedmiotami codziennego użytku, wpaja normy i wzory zachowań, systemy zakazów i nakazów.
Postawy rodzicielskie
Z funkcjonowaniem rodziny jako grupy społecznej związane są role i pozycje społeczne rodziców. Czynnikiem życia rodzinnego decydującym o podatności dzieci na oddziaływania wychowawcze jest autorytet rodziców. Cała rodzina jest ważna dla rozwoju osobowości dziecka i zasadniczo stymuluje jego rozwój intelektualny, przygotowuje go do pełnienia określonych ról społecznych, a podstawowym warunkiem jego pełnego rozwoju jest otoczenie, akceptacja rodziców i zwartość rodziny. Dziecko, które czuje, że jest kochane i akceptowane przez rodziców posiada poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Życie w rodzinie nie może być tylko byciem obok siebie, musi być kontaktem, wspólnym planowaniem, wymianą myśli, szukaniem wyjść z kłopotów, wzajemnym słuchaniem się. Postawy rodziców wobec dzieci wywierają istotny wpływ na ich samopoczucie i umacniają lub osłabiają proces kształcenia osobowości.
Maria Ziemska wyróżnia następujące postawy rodzicielskie:
* akceptacja dziecka, czyli przyjęcie go takim, jakim jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, umysłowymi umiejętnościami i ograniczeniami;
* współdziałanie z dzieckiem, świadczące o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu odpowiednio do jego możliwości rozwojowych;
* dawanie dziecku właściwej dla niego, jego wieku rozumnej swobody;
* uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych. bez przeceniania i niedoceniania jego roli; rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej, w jakiej dziecko się znajduje.
Za niekorzystne wg autorki postawy uznać należy:
* postawę odtrącającą, nadmiernym dystansie uczuciowym, sprzyjającą kształtowaniu się takich cech jak: agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamstwo, zahamowanie rozwoju wyższych uczuć, zachowanie się aspołeczne;
* postawę nadmiernego wymagania i korygowania, ciągłej krytyki sprzyjającej kształtowaniu się takich cech jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, trudności w przystosowaniu się w środowisku rówieśniczym.
U źródeł określonej postawy wobec dziecka leży jego akceptacja lub odrzucenie. Dziecko akceptowane jest częściej nagradzane, mniej karane i kontrolowane. Dziecko odrzucane emocjonalnie jest traktowane surowo, częściej karane, upominane i kontrolowane. Wzrasta w atmosferze upośledzenia i kształtuje się w nim poczucie gorszej ,, inności". Na tym podłożu wzrastają uczucia wrogości do innych, postawy agresywne i niska samoocena. Dzieci odrzucane łatwo ulegają demoralizacji, gdyż szukające kontaktów zastępczych zbliżają się do kolegów w grupach przestępczych. Można rzec, że wskaźnikami prawidłowych stosunków między rodzicami a dziećmi są:
- samopoczucie dzieci, przekonanie o miłości rodziców
- samoocena znajdująca wsparcie w akceptacji dziecka przez rodziców
- postawy dzieci wobec innych ludzi.
Opracował: Mariusz Rzadkiewicz,
kwiecień, 2003r.
Literatura:
J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN Warszawa 1970
Z. Tyszka, Socjologia rodziny, PWN Warszawa 1980
M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973 |
