Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Polska

Polska, oficjalnie Rzeczpospolita Polska – państwo położone w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim. Graniczy z Niemcami (na zachodzie), Czechami i Słowacją (na południu), Ukrainą i Białorusią (na wschodzie), na północnym wschodzie z Litwą oraz na północy z Rosją (obwód kaliningradzki). Ponadto polska granica wyłącznej strefy ekonomicznej na Bałtyku graniczy ze strefami Danii i Szwecji.

Pod względem powierzchni zajmuje 68. miejsce na świecie i dziewiąte w Europie. Pod względem zaludnienia zajmuje 33. miejsce na świecie. Kraj jest podzielony na 16 województw, które dzielą się na powiaty i gminy.

Za umowną datę założenia państwa polskiego jest często przyjmowany rok 966, kiedy władca Mieszko I przyjął chrześcijaństwo. Polska stała się królestwem w roku 1025, a w 1569 zawiązała unię z Litwą. Przez większą część swojej historii Rzeczpospolita Polska była państwem niepodległym, wieloetnicznym i wielowyznaniowym.

Państwo przetrwało do roku 1795, kiedy terytorium zostało podzielone pomiędzy trzech zaborców: Królestwo Prus, Imperium Rosyjskie i Austrię (tzw. rozbiory Polski). Polska odzyskała niepodległość w 1918 po pierwszej wojnie światowej. Podczas II wojny światowej kraj był okupowany przez hitlerowskie Niemcy i Związek Radziecki. Liczbę ofiar wojny szacuję się na ponad 6 milionów obywateli Polski. Po wojnie Polska stała się republiką socjalistyczną pod silnym wpływem ZSRR. W 1989 nastąpiła zmiana ustroju politycznego na demokrację parlamentarną i gospodarczego na kapitalizm.

Polska jest członkiem m.in. Unii Europejskiej, NATO, ONZ, OECD, WTO.

Etymologia

Pochodzenie nazwy Polska nie jest jednoznaczne. Według jednej z teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie zaś wywodzone jest od słowa pole, w związku albo z rolnictwem jako głównym zajęciem plemienia, albo zamieszkiwaniem przez nich niezalesionych terenów (w odróżnieniu od innych plemion, np. Wiślan czy Mazowszan). Istnieją jednak historycy (np. Przemysław Urbańczyk i Zofia Kurnatowska) kwestionujący samo istnienie Polan, którzy w źródłach piśmienniczych pojawiają się dopiero ok. roku 1000.

Istnieje także teoria, według której dawno temu ziemia Polan była nazywana ziemią polską, czyli znaczyło to nic innego, jak ziemią polną. W ten sposób powstała nazwa Polska.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Poloniæ – ziemia Polska lub Regnum Poloniæ – Królestwo Polskie. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI wieku. Ziemie Polan od XIV wieku nazywano Staropolską, a później Wielkopolską, a dla kontrastu ziemie południowe – Małopolską.

Słowo "Polacy" pojawia się po raz pierwszy w żywocie starszym św. Wojciecha, prawdopodobnie spisanym w Rzymie między 999 a 1001.

Słowo rzeczpospolita oznacza rzecz publiczną (wspólną dla wszystkich) lub republikę i jest kalką łacińskiego zwrotu res publica. Słowo republika, będące bezpośrednim zapożyczeniem, nie jest używane w języku polskim w odniesieniu do Polski. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, jedyną urzędową nazwą kraju jest Rzeczpospolita Polska, a nazwa "Polska" nie pojawia się w żadnym obecnie obowiązującym polskim akcie prawnym. W kontekście poprawności językowej słowo Polska w nazwie oficjalnej jest przymiotnikiem, a nie rzeczownikiem (łac. Respublica Polona, a nie: Respublica Polonia), stąd prawidłowa forma dopełniacza to Rzeczypospolitej (Rzeczpospolitej) Polskiej (a nie: Polski).

Historia

  • Pierwszym szerzej udokumentowanym historycznie władcą Polski był Mieszko I (wcześniej kroniki wymieniają książęta Polan, z dynastii Piastów), który przyjął chrzest w 966, co w konsekwencji wiązało się z rozpoczęciem zwalczania wierzeń etnicznych Słowian i procesem zapoczątkowanym przez tzw. Chrzest Polski.
  • Pierwszym władcą, który został koronowany, był syn Mieszka I – Bolesław Chrobry.
  • Po śmierci księcia Bolesława III Krzywoustego Polska została podzielona na dzielnice między jego potomków. Mazowsze otrzymał Bolesław Kędzierzawy, ziemię Sandomierską Henryk Sandomierski, Wielkopolskę Mieszko Stary, Śląsk Władysław Wygnaniec. Pierwszym seniorem został Władysław.
  • W XIII wieku Henrykowie Śląscy (Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny) zjednoczyli dwie dzielnice – Śląsk i Małopolskę, lecz po najazdach Mongołów, zakończonych klęskami w bitwie pod Chmielnikiem oraz bitwie pod Legnicą w 1241, ich państwo ponownie się rozpadło.
  • Zjednoczenie dwóch głównych dzielnic – Wielkopolski i Małopolski udało się dopiero Władysławowi Łokietkowi, który w roku 1320 koronował się na króla Polski.
  • Jego syn – Kazimierz III Wielki skutecznie umocnił i rozszerzył pozycję Polski w regionie – poszerzył terytorium Polski m.in. o Ruś Halicko-Wołyńską i Podole, zawarł wiele kompromisowych ustaleń z Luksemburgami i Andegawenami, co zapewniło na wiele lat pokój i możliwości rozwoju gospodarczego. Znany jest szczególnie jako wielki budowniczy.


I Rzeczpospolita

Współczesna nazwa państwa zwanego dawniej Rzecząpospolitą, obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana dla okresu od połowy XV wieku, czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej do III rozbioru w 1795. Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się rok 1454, w którym na mocy przywilejów nieszawskich szerokie kompetencje zdobyły sejmiki szlacheckie.

Polska najszybciej rozwijała się w czasach dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego króla z tego rodu w Polsce wprowadzano wolną elekcję. Pierwszym królem elekcyjnym Polski został Henryk Walezy. Wśród kolejnych władców wybieralnych należy wymienić, przede wszystkim wybitną postać jaką był Stefan Batory. Ówczesna Rzeczpospolita była nazywana "azylem heretyków", ściągali do niej prześladowani w Europie Zachodniej mennonici, antytrynitarze (znani pod nazwą braci polskich), Żydzi, wypędzani z Hiszpanii przez Inkwizycję czy też hugenoci z Francji. Także wśród szlachty polskiej do czasów wojny ze Szwecją 25% stanowili kalwiniści, a w posiadających silny element niemiecki miastach dominował luteranizm. Kalwinistami wywodzącymi się ze szlachty byli Mikołaj Rej, Biernat z Lublina czy Jan Łaski, którego pomnik znajduje się w Genewie jako jednego z najważniejszych reformatorów europejskich. Wymienione postacie są uznawane za twórców polskiego języka literackiego, a pierwsze tłumaczenie z oryginału Biblii na polski tzw. Biblia Brzeska było dokonane właśnie przez kalwinistów; pewne jest również, że z ideami protestantyzmu zetknął się Jan Kochanowski, nigdy go jednak oficjalnie nie przyjął. Z kolei brat polski Grzegorz Paweł z Brzezin był autorem pierwszych prac teologicznych w języku polskim. Na uwagę zasługuje tzw. konfederacja warszawska, podpisana w 1573 i gwarantująca wolność religijną całej szlachcie; był to dokument w owym czasie w Europie unikalny, podczas gdy we Francji miejsce miała tzw. Noc św. Bartłomieja, podczas której zabito mnóstwo protestantów, a także na terenie dzisiejszych Niemiec nieco później tzw. wojna trzydziestoletnia, która miała podłoże religijne i podczas której zginęło 1/3 ludności. Inwazja na Rosję na początku XVII wieku wraz z podbiciem Moskwy, czyni z niej praktycznie największe państwo świata. Król Władysław IV zostaje uznany carem (1610-1613). W XVII wieku Rzeczpospolita uwikłała się w konflikty ze Szwecją, Rosją i Wysoką Portą. Nieudolne rządy Wazów i wyczerpujące wojny doprowadziły do upadku kultury kompromisu i tolerancji czego efektem były dwie wojny domowe i wygnanie w 1658 braci polskich. Jan III Sobieski, zwycięzca spod Wiednia powstrzymał na krótko upadek kraju, lecz nie był w stanie odwrócić negatywnych tendencji. Na początku XVIII wieku August II Mocny wypowiedział bardzo silnej wtedy Szwecji wojnę, która była częścią trzeciej wojny północnej, na której najwięcej zyskała Rosja.

Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej znaczenie zyskały loże masońskie. Masonami byli król Stanisław August Poniatowski, Józef Poniatowski i 25% posłów Sejmu Wielkiego.

Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej

Księstwo Warszawskie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej i środkowej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Kalisz i Toruń.

Od 1813 pod okupacją rosyjską; zarządzane przez Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.

3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 4 części:

  • Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
  • Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
  • Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
  • Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków



Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim

Królestwo Polskie

Królestwo Polskie utworzone zostało na obszarze Księstwa Warszawskiego z wyłączeniem zachodniej części Wielkopolski (Poznańskiego) oraz Bydgoszczy i Torunia (na tym obszarze utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie, będące autonomiczną częścią Królestwa Prus, zaś Toruń włączono bezpośrednio do Królestwa Prus). W lewobrzeżnej części Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August Wettyn został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. W Królestwie Polskim wybuchły dwa powstania narodowe: powstanie listopadowe (1830–31) i powstanie styczniowe (1863–64).

Królestwo Galicji i Lodomerii

Określenie Galicja i Lodomeria, potocznie skracane do samej tylko Galicji, do szerszego użycia weszło po I rozbiorze Polski. Wówczas to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Województwo ruskie ze Lwowem, Przemyślem, Rzeszowem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem, Jaworznem, Nowym Targiem i Nowym Sączem oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol, Zbaraż) i fragment ziemi chełmskiej z Zamościem. Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

W 1861 Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Królestwo Galicji i Lodomerii pozostało w składzie Cesarstwa Austrii), autonomię prowincji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą powoływani spośród miejscowych Polaków. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne – Sokół, Strzelec, Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX wieku Legionów.

Rzeczpospolita Krakowska

Rzeczpospolita Krakowska powstała w 1815 w wyniku uchwały kongresu wiedeńskiego. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Toruń ostatecznie został przekazany Prusom, zaś Kraków z okolicami przekształcono w "wolne, niepodległe i ściśle neutralne" państwo pod opieką Rosji, Austrii i Prus.

Nowemu państwu nie przyznano prawa prowadzenia własnej polityki zagranicznej – jego interesy miały reprezentować trzy mocarstwa opiekuńcze. Państwa te zobowiązały się do wieczystego szanowania neutralności Wolnego Miasta i niewprowadzania na jego teren swych wojsk pod żadnym pozorem. W zamian Kraków miał wydawać szpiegów i dezerterów zbiegłych na jego terytorium. Formalną datą ogłoszenia państwa był 18 października 1815, który obchodzono odtąd jako święto państwowe. W 1846 zostało zlikwidowane.

Wielkie Księstwo Poznańskie

Było to autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków.

Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona.

Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (niem. Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II.

II Rzeczpospolita

Popularna nazwa państwa polskiego o oficjalnej nazwie "Rzeczpospolita Polska", które istniało w latach 1918-1939. Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

II Rzeczpospolita była suwerenną republiką demokratyczną z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Ustrój ten uległ poważnej modyfikacji na skutek przewrotu majowego, który miał miejsce 12-15 maja 1926, kiedy to został przekształcony w system prezydencko-autorytarny.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918, kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939, lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939.

W roku 1921 w następstwie trzech powstań śląskich do Polski przyłączono część dotychczas niemieckiego Górnego Śląska, ustanawiając Autonomiczne Województwo Śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolicą w Katowicach.

W latach 1939-1945 terytorium dawnej II Rzeczypospolitej Polskiej było okupowane przez Związek Radziecki (do 1941) i Niemcy. Po zakończeniu II wojny światowej, powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, która objęła tylko zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej oraz wschodnie, zaodrzańskie tereny dawnej III Rzeszy.

Analfabetyzm w II Rzeczypospolitej wynosił w 1920 33%, przy czym dotyczył on głównie mniejszości narodowych na wschodzie, podczas gdy w tym samym czasie w Portugalii wynosił on 77%.

Granice Polski

Granice współczesnej Polski ukształtowały się w 1945, po zakończeniu działań wojennych. W stosunku do 1939 granice państwa zostały przesunięte na zachód, kosztem obszarów położonych na wschodzie. Po 1945 dokonano kilku korekt terytorialnych, m.in.:

  • 15 lutego 1951 – z Ukraińską SRR 480 km². Za miasta: Bełz, Krystynopol i Sokal ze złożami węgla, Polska otrzymała Ustrzyki Dolne i Lutowiska.
  • 1 stycznia 1959 – z Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną. Za osadę Tkacze koło Szklarskiej Poręby, stację i linię kolejową, Polska otrzymała fragment obszaru leśnego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989. Zwana jest też potocznie Polską Ludową. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej (wschodnie tereny przedwojennej Polski zostały zajęte przez Armię Czerwoną na jesieni 1943) i został na niej utworzony pierwszy organ władzy wywodzący się z Krajowej Rady Narodowej – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego, ale dysponującym ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna, oficjalnie było to państwo socjalistyczne, a według Konstytucji, państwo demokracji ludowej; przez przeciwników jednak ustrój ten określany był jako komunizm, aczkolwiek nie osiągnął teoretycznego stadium komunizmu; w Polsce bowiem nie skolektywizowano w pełni rolnictwa, większość ziemi pozostała w rękach prywatnych i zawsze istniały elementy wolności gospodarczej, podczas gdy w wielu innych krajach zakazano na przykład prywatnego handlu detalicznego. Rozwój ekonomiczny utrudniały charakterystyczne cechy systemu gospodarczo-politycznego PRL – niesprawny mechanizm sporządzania i realizacji planów, związany z ograniczeniami rozwoju indywidualnej inicjatywy ekonomicznej (spowodowanymi barierami doktrynalnymi), marnotrawny sposób zarządzania, nieracjonalny dobór proporcji i kierunków inwestowania w gospodarce (wynikający z narzuconych priorytetów polityczno-propagandowych, np. nadmierne rozwijanie przemysłu zbrojeniowego kosztem innych gałęzi gospodarki), niewystarczające kwalifikacje kadr kierowniczych i dowolność w stosowaniu doraźnych bodźców gospodarczych. Czynniki te spowodowały iż polska gospodarka, która pod względem wypracowanego PKB do 1960 znajdowała się na poziomie porównywalnym do Hiszpanii czy Grecji, stopniowo traciła dynamikę rozwojową i pogłębiała zacofanie gospodarcze (w 1982 PKB Hiszpanii było prawie o 200% wyższe niż w PRL).

W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita. Udział w tym procesie miała też elekcja papieża Jana Pawła II.

III Rzeczpospolita

Nieformalne określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły po 1989, stosowane do chwili obecnej (2009). Oficjalna nazwa państwa to Rzeczpospolita Polska. Wymową tego określenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawiązanie bezpośrednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócenie w godle Polski orła w koronie. Określenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia się w preambule do Konstytucji.

Ustrój polityczny

Na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 Polska jest republiką parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym, opierającą się na trójpodziale władzy.

Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 posłów, Senat – 100 senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych i tajnych wyborach parlamentarnych na 4-letnią kadencję od dnia pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów. Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasie stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po zakończeniu kadencji.

Organizację Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności ich organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb.

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, którzy tworzą prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedstawicielem izby niższej parlamentu, przewodniczy obradom Sejmu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują również komisje parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów w dziedzinie ustawodawstwa i kontroli (obecnie działa ich 39: 25 w Sejmie i 14 w Senacie) oraz nadzwyczajne, powoływane w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby i ulegające rozwiązaniu po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające się z co najmniej 15 parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, dla utworzenia których potrzeba 3 posłów.

Przewodniczący klubów parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent Seniorów, organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie.

Posłom i senatorom w okresie sprawowania przez nich mandatu przysługuje immunitet.

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo inicjatywy ustawodawczej, na mocy art. 118 Konstytucji RP, przysługuje prezydentowi, rządowi, Senatowi, grupie 15 posłów lub komisji sejmowej, a także grupie 100 tys. obywateli. Projekt ustawy trafia do tzw. laski marszałkowskiej. Następnie odbywają się trzy czytania w Sejmie. Ustawę przyjętą przez Sejm rozpatruje Senat, który ma prawo zgłosić do niej poprawki lub ustawę odrzucić (po odrzuceniu ustawa wraca do Sejmu, gdzie bezwzględną większością głosów można odrzucić sprzeciw Senatu). Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa trafia następnie do Prezydenta RP, który może w ciągu 21 dni przyjąć i podpisać ją, bądź zgłosić weto i przekazać do ponownego rozpatrzenia Sejmowi (weto prezydenckie może być odrzucone przez izbę niższą parlamentu większością 3/5 głosów w obecności co najmniej 230 posłów) lub wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Podpisaną ustawę publikuje się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Władza wykonawcza

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Premier z Radą Ministrów. Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję (wygrywa ten kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować tę funkcję maksymalnie przez dwie kadencje.

Według Konstytucji Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pełni rolę zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium krajowego, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego uprawnień należy, m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat, ratyfikowanie umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, nadawanie obywatelstwa czy stosowanie prawa łaski.

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczególnie ważnych dla interesu państwa prezydent może zwołać Radę Gabinetową – wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą Ministrów. W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP.

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. W jego skład wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier), wicepremierzy, ministrowie oraz przewodniczący komitetów.

Tryb tworzenia rządu określony jest w Konstytucji RP, w myśl której, prezydent desygnuje Radę Ministrów wraz z prezesem Rady Ministrów. Premier w terminie 14 dni, przedstawia Sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (poparcia). Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdyby rządowi nie udzielono wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów wg takich samych reguł głosowania. Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Na wypadek, gdyby w takim trybie rząd nie został powołany Konstytucja RP przewiduje inne rozwiązanie. Prezydent w terminie 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Władza sądownicza

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne (sądy wojskowe i administracyjne – wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny). Wespół z Trybunałem Stanu i Trybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo, niezależne od innych organów państwowych. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom. Sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność). Nie wolno im również prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego.

Konstytucje

Konstytucja określa charakter ustroju państwowego. Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa. Jest podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie wspólnoty obywatelskiej zorganizowanej w państwo.

Polska stała się państwem konstytucyjnym w XVIII wieku, kiedy 3 maja 1791, obradujący od 1788, Sejm Czteroletni przyjął Konstytucję 3 Maja (pierwszą w Europie, drugą na świecie). Uchwalona Konstytucja, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (po pierwszym rozbiorze Polski), mająca ustalać podstawy w ustroju nowożytnym w Polsce, wprowadziła nowoczesną monarchię parlamentarną. Postanowieniem Konstytucji było prawo o sejmikach oraz prawo o miastach królewskich. Pozostawiało ono system stanowy, z pewnymi zmianami: zlikwidowano wolną elekcję, senat i zarząd kraju, wykluczono z sejmów szlachtę. Mieszczanie mogli nabywać dobra majątkowe oraz uzyskiwać nobilitację. Konstytucja 3 Maja została obalona po roku przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej 1792.

W niedługim czasie doszło do całkowitego rozbioru Polski. Na mocy traktatów pokojowych z 7 i 9 lipca 1807 powstało Księstwo Warszawskie. 19 lipca 1807, podczas audiencji w Dreźnie, Napoleon podyktował konstytucję, a ściślej jej podstawowe zasady. Wraz z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Napoleona obaliła dawną nierówność stanową. Głosząc zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, likwidowała odrębne sądy na rzecz jednolitego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą.

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 powstało Królestwo Polskie, któremu cesarz Rosji wraz z królem Polski Aleksandrem I nadał konstytucję. Konstytucja dawała pewną odrębność od Rosji (wolny parlament, narodowe wojsko, aparat państwowy, prawo i sądownictwo). Obowiązywała do 26 lutego 1832, kiedy to Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 20 lutego 1919 uchwalono Małą Konstytucję. W rękach Józefa Piłsudskiego skupiona została pełnia władzy państwowej. Konstytucja ogłosiła demokratyczną ordynację wyborczą, wprowadziła w Polsce system rządów komitetowych.

Jako że konstytucja z 1919 była niepełna, 17 marca 1921 przyjęto nową konstytucję marcową. Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznała narodowi, pojmowanemu jako ogół obywateli. Zbudowała koncepcję trójpodziału władzy.

Zmiana konstytucji marcowej nastąpiła po przewrocie majowym. Tzw. nowela sierpniowa dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.

Obóz pomajowy uznał za niewystarczający zakres nowelizacji konstytucji z 1926, uchwalając 23 kwietnia 1935 konstytucję kwietniową. Ustawa zasadnicza przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Wzmocniła również rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu.

19 lutego 1947 do życia powołana została tymczasowa Mała Konstytucja, odwołująca się do artykułów konstytucji marcowej. Do głównych kompetencji tej ustawy zasadniczej należało: uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzenie trójpodziału władzy, ustawodawstwo, kontrola nad działalnością Rady Ministrów oraz ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa.

Oficjalne prace przygotowawcze nad nową ustawą zasadniczą poprzedziła niejawna działalność partyjnych komisji konstytucyjnych (1949-1951). Rezultatem tych prac był ściśle poufny projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 8 października 1950, który stał się przedmiotem obrad Biura Politycznego KC PZPR. Konstytucja, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, zerwała z dotychczasowym trójpodziałem władzy, wprowadzając wzorowaną na konstytucji radzieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej.

Po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu Sejm w dniu 7 kwietnia 1989 uchwalił ustawę o zmianie ustawy zasadniczej z 1952 oraz ordynacje wyborcze – do Sejmu oraz do przywróconego Senatu. Nowelizacja wprowadzała (bądź przywracała) następujące instytucje:

  • Senat – z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej,
  • urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa,
  • Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich.

Przeciągające się prace projektowe nad nową ustawą zasadniczą doprowadziły do przyjęcia tymczasowej regulacji prawnej w postaci Małej Konstytucji. Po przezwyciężeniu prawnych i politycznych sporów Prezydent Lech Wałęsa podpisał 17 października 1992 ten akt. Mała Konstytucja weszła w życie 8 grudnia 1992. Była to już trzecia i ostatnia, zarazem najobszerniejsza, niepełna konstytucja, która doszła do skutku w XX wieku. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej.

W wyniku wyborów parlamentarnych z 19 września 1993 ukształtowała się nowa konfiguracja polityczna. Nastąpiło ożywienie prac Komisji Konstytucyjnej po złożeniu projektów ustawy zasadniczej, w tym prezydenckiego i obywatelskiego. Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997, w trzecim czytaniu, przeważającą większością głosów konstytucji, kończyło działalność związaną z przyjęciem ustawy zasadniczej. W referendum konstytucyjnym przeprowadzonym 25 maja 1997 większość uczestniczących w głosowaniu opowiedziało się za nową ustawą zasadniczą. Po uznaniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, nastąpiło uroczyste podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego dnia 16 lipca 1997. Akt ten wszedł w życie 17 października 1997.

Podział administracyjny

Od 1 stycznia 1999 obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na 16 województw, 379 powiatów (65 powiatów grodzkich + 314 powiatów ziemskich) i 2478 gmin (307 gmin miejskich + 582 gminy miejsko-wiejskie + 1589 gmin wiejskich) – stan z 1 stycznia 2007.

Demografia

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 a wybuchem II wojny światowej liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Po II wojnie światowej w Polsce zanotowano niespotykany nigdzie indziej (poza ZSRR) przyrost naturalny. W latach 50. XX wieku w Polsce przybywało ponad 500 tys. mieszkańców rocznie (tyle osób zamieszkiwało wówczas w Krakowie). Przyczyną tak dużego przyrostu naturalnego był ogromny ubytek ludności w czasie wojny (wg różnych źródeł od 6 do 10 milionów). Kolejny wyż demograficzny przyszedł z początkiem lat 70. oraz na początku lat 80. (zbliżenie się członków rodzin w czasie stanu wojennego). Od końca lat 80. przyrost naturalny drastycznie spadł, by na początku XXI wieku zejść poniżej zera. Obecnie znów notuje się nieznacznie większą liczbę urodzeń, gdyż w okres prokreacji wchodzi wyż demograficzny lat 70. Ponadto od kilku lat obserwuję się prorodzinną politykę państwa ("becikowe", ulgi podatkowe), a także kobiety, które odłożyły rodzicielstwo w latach 90. na rzecz kariery rodzą dzieci. Niemniej jednak z Polski do krajów UE wyemigrowało (wg różnych szacunków) od 500 tysięcy do ponad 2 milionów młodych ludzi, którzy pragną założyć rodziny w nowym miejscu zamieszkania. W ostatnich latach ludność Polski ustabilizowała się na poziomie 38,1 mln osób (w okresie od X 2006 do III 2009 liczba ta wahała się w wąskim przedziale 38,11-38,14 mln). Według prognoz GUS, liczba ludności w Polsce w 2030 ma wynieść ok. 35,7 mln.

Przyrost naturalny jest zróżnicowany regionalnie. Przyczyniają się do tego konteksty historyczne i społeczne – np. na Górnym Śląsku występuje jedna z najwyższych w kraju dzietność na kobietę, a mimo to ludność tego województwa zmniejsza się. Spowodowane jest to znacznymi migracjami, głównie starszych osób, które w latach 70. przybyły tu do pracy w przemyśle, a teraz na emeryturze wracają w swoje rodzinne strony. Z kolei Warszawa jest najstarszym miastem w Polsce, o ujemnym przyroście naturalnym a mimo to z powodu migracji liczba ludności miasta rośnie.

Obszarami o najwyższym przyroście naturalnym pozostają Małopolska, województwa północne i wschodnie (wyjątkiem jest tutaj województwo podlaskie), a najniższy i ujemny przyrost naturalny odnotowuje się w województwach zachodnich (z wyjątkiem Wielkopolski i Pomorza Zachodniego gdzie przyrost jest dodatni) i centralnych, w szczególności w łódzkim.

Ludność Polski
Rok Ludność Rok Ludność
1846 11 107 000 1970 32 642 000
1911 22 110 000 1978 35 061 000
1921 27 177 000 1988 37 879 000
1931 32 107 000 1990 38 183 000
1938 34 849 000 1995 38 610 000
1946 23 930 000 2000 38 654 000
1950 25 008 000 2005 38 191 000
1960 29 776 000 2009 38 149 000

Narodowości oraz grupy etniczne

Polacy posługują się językiem polskim zaliczanym do rodziny języków słowiańskich. Dla pewnej części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym Rzeczypospolitej, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. W 21 gminach jako pomocnicze języki urzędowe stosowane są język niemiecki, język kaszubski, język litewski oraz język białoruski.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Najbardziej liczne mniejszości narodowe i etniczne stanowią Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy (152,9 tys.), Białorusini (48,7 tys), Ukraińcy (31,0 tys), Romowie (12,9 tys), Rosjanie (6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i Litwini (5,8 tys.).

W Polsce nie obserwuje się masowego napływu imigrantów jak w krajach zachodnich. Niemniej jednak coraz więcej firm sprowadza pracowników zza granicy, szczególnie z Ukrainy, Białorusi oraz Dalekiego Wschodu (Chiny, Wietnam). Zajmują oni lukę na rynku pracy powstałą z powodu nasilonej w ostatnich latach emigracji zarobkowej młodych Polaków. Źródła UE wskazują, że w ciągu najbliższych lat i do Polski ściągać będą imigranci, głównie ze wschodniej Europy. Pojawiają się też, wraz z zagranicznymi firmami otwierającymi fabryki w Polsce, zagraniczni pracownicy średniego i wyższego szczebla kierowniczego wraz z rodzinami, w tym oprócz pochodzących z Europy Zachodniej i Ameryki, także z Azji: Korei Południowej i Japonii.

Statystyki demograficzne

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

  • Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 80 lat
  • Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie.
  • Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewcząt 7 na 1000).
  • Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000).
  • Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat
Miasta Polski

Według danych GUS z 1 stycznia 2009, w Polsce jest 897 miast. Najmniejsze z nich (Wyśmierzyce) liczy 884 mieszkańców, największe zaś (Warszawa) jest niemal 2000 razy większe.Wyznania religijne

Wyznania religijne

W Polsce praktykuje 40,4% wszystkich wierzących i jest to po Malcie najwyższy wskaźnik w Europie, przy czym w latach osiemdziesiątych praktykowało prawie 55%. Po kilkuletnim wzroście liczby praktukujących, w 2007 nastąpił spadek (z 45,8% w 2006 do 44,2%). Według Rocznika Statystycznego w 2008 roku nastąpił kolejny spadek uczestnictwa w niedzielnych nabożeństwach (z 44,2% do 40,4%).

Największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,21 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34,158,305 obywateli RP, co stanowi około 89% populacji. Kościół greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół ormiańskokatolicki 5 tys., Kościół neounicki 195 osób. Z tradycji katolickiej wywodzi się starokatolicyzm, do którego należy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów – 23 670 wiernych, Kościół Polskokatolicki – 19 137 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów – 2 230 wiernych, Kościół Starokatolicki w RP - 475 wiernych, Polski Narodowy Katolicki Kościół - 450 wiernych, Reformowany Kościół Katolicki - 70 wiernych). Obok starokatolików działalność prowadzą grupy tradycjonalistów katolickich: lefebrystów i sedewakantystów.

Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 506,8 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP – 440 osób, Apostolski Kościół Ormiański - ok. 100 osób). W Polsce mieszkają także przedstawiciele Kościoła koptyjskiego.

Do protestantyzmu przyznaje się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski – 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy – 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP – 5,527 tys., Kościół Nowoapostolski w Polsce – 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów – 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany – 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan – 2,987 tys., Kościół Chrystusowy – 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie – 2,901 tys. oraz Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – 2,1 tys.

Wyznania restoracjonistyczne obejmują: Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych), Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – 2,245 tys., Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – 1682 wiernych oraz Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) – 1305 wiernych.

Inne grupy wyznaniowe liczą łącznie ok. 150 tysięcy członków, a największe z nich to Muzułmański Związek Religijny – 5 tys. wiernych, Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny – 5 tys. wiernych. Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Grupy praktykujących buddystów powstają w Polsce od lat 70. XX wieku, wiele z nich zrzesza obecnie Polska Unia Buddyjska. W roku 1990 zarejestrowano hinduistyczne Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny. Działają także grupy zwolenników antropozofii i teozofii.

Największe w Polsce międzywyznaniowe organizacje chrześcijańskie to: Polska Rada Ekumeniczna zrzeszająca kościoły protestanckie, starokatolickie i prawosławne oraz Alians Ewangeliczny zrzeszający kościoły, zbory i organizacje związane z ewangelikalnym protestantyzmem.

Według badań CBOS z 2007, 55% Polaków w sprawach wiary stosuje się do zaleceń Kościoła, 39% wierzy na swój sposób, a 6% deklaruje się jako niewierzący, niezdecydowani lub obojętni religijnie.

Najbardziej zurbanizowane diecezje rzymskokatolickie są najmniej religijne. W Warszawie, Szczecinie i Łodzi do kościoła uczęszcza regularnie niecałe 20% społeczeństwa; najmniej religijnymi diecezjami są diecezja szczecińsko-kamieńska (26,8%), diecezja łódzka (26,9%) i diecezja koszalińsko-kołobrzeska (27,4%), a najbardziej religijnymi są diecezje południowo-wschodnie: diecezja tarnowska (67,8%), diecezja rzeszowska (63,1%) i diecezja przemyska (59%).

Za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby, które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie oficjalnej dokumentacji Kościoła. Sprawia to, na przykład, że liczba Polaków bez wyznania prawdopodobnie jest znacznie zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego – znacznie zawyżona.

Geografia

Długość granic Polski wynosi 3511 km, w tym 440 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Bałtyckiego, która nie jest linią granicy państwa, wynosi 770 km). Graniczy z następującymi państwami
  • od zachodu z Niemcami (467 km),
  • od południa z Czechami (796 km) i Słowacją (541 km),
  • od wschodu z Ukrainą (535 km) i Białorusią (418 km),
  • od północy z Litwą (104 km) i Rosją (obwód kaliningradzki, 210 km).

Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem powierzchni oraz 8. pod względem liczby ludności.

W wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długości 649 km, to jest 5° i 50`. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Polski wynosi 689 km, co w mierze kątowej daje 10° 02`. Całkowita rozciągłość Polski (z zachodu na wschód i z południa na północ) wynosi 15°51`.

Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15° przebiegającego m.in. na zachód od Jeleniej Góry, Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz na wschód od Szczecina.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski:

  • 49°00` szer. geogr. N – szczyt Opołonek,
  • 54°50` szer. geogr. N – Jastrzębia Góra w gminie Władysławowo,
  • 14°07` dług. geogr. E – łuk Odry koło Osinowa Dolnego,
  • 24°09` dług. geogr. E – kolano Bugu koło Zosina.

Geometryczny środek Polski znajduje się w Piątku koło Łęczycy. Najstarszy (1775) obliczony geometryczny środek Europy znajduje się w Suchowoli koło Sokółki, w województwie podlaskim. Natomiast inne podawane niekiedy lokalizacje tego punktu na terenie Polski (np. "koło Torunia", "w pobliżu Warszawy", "na wschód od Łodzi") nie mają żadnej podstawy naukowej. Przez Polskę przebiega również granica pomiędzy kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej, a rozczłonkowaną przez morza wewnętrzne Europą Zachodnią.

Ukształtowanie powierzchni

Przeważającą część obszaru kraju zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego, a średnie wzniesienie wynosi 173 m n.p.m.. Krainy geograficzne w Polsce ułożone są równoleżnikowo (pasowo) przechodząc od terenów nizinnych na północy i w Polsce centralnej do terenów wyżynnych i górskich na południu. Najwyższym punktem kraju są Rysy – szczyt w Tatrach (2499,1 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest depresja Raczki Elbląskie na Żuławach Wiślanych (–1,8 m n.p.m.)

Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. W wyższych partiach Sudetów i Karpat występuje klimat górski. Latem średnia temperatura to od 17 na wybrzeżu do 18,3 na Dolnym Śląsku. Zimą od 0 w Świnoujściu do -7 stopni na Suwalszczyźnie.

Przyroda Flora

W granicach Polski stwierdzono dotychczas występowanie blisko 3000 rodzimych i trwale zadomowionych taksonów w randze gatunku i podgatunku roślin okrytonasiennych (Magnoliophyta). Poza tym, występuje na jej obszarze 67 gatunków paprotników (Pteridophyta), 910 gatunków mszaków (Bryophyta), 2000 gatunków zielenic (Chlorophyta), 25 gatunków ramienic i 39 gatunków krasnorostów (Rhodophyta).

Fauna

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład Palearktyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym i reprezentowana jest przez ok. 33 tys. gatunków zwierząt (są szacunki, które mówią, iż po dokładnej analizie będzie to liczba znacznie wyższa, dochodząca do 47 tys.). Znaczna część spośród tych gatunków występuje (lub występowała – jak żubr) nie tylko w Polsce, ale też innych obszarach Europy.

Na terenie kraju występuje ponad 90 gatunków ssaków, 444 gatunki ptaków (z czego ok. 220 gniazdowych), 9 gatunków gadów, 18 – płazów, 119 gatunków ryb (w tym 55 słodkowodnych), 5 gatunków bezżuchwowców, ok. 260 gatunków mięczaków, 25–30 tysięcy gatunków owadów, ok. 1400 gatunków pajęczaków, ok. 240 gatunków pierścienic, ok. 1,5 tys. gatunków robaków, 5 – jamochłonów, 8 – gąbek oraz ok. 4 tysięcy gatunków pierwotniaków.

Pod względem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych: południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.

Skład gatunkowy polskiej fauny ukształtował się dopiero po ostatnim zlodowaceniu, kiedy to po ustąpieniu lodowców z terenów południowych napłynęły nowe gatunki zwierząt. Także w czasach historycznych zmieniała się lista zwierząt żyjących na terenie kraju: niektóre gatunki przestawały być obecne w faunie Polski (np. tury, tarpany, sobole), inne zaś dołączały do krajowych gatunków, czy to na drodze świadomej introdukcji (np. bażanty, muflony, daniele), czy to w wyniku przypadku (jenoty, piżmaki, ostatnio też szopy pracze, z owadów m.in. stonki).

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki). W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowo-wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.). Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety). Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie). Niektóre z gatunków polskiej fauny są typowymi zwierzę

Gospodarka

Charakterystyka polskiej gospodarki

Polska jest siódmą gospodarką Unii Europejskiej i dwudziestą gospodarką świata (Hiszpania o podobnym potencjale ludnościowym zajmuje jedenastą pozycję).

Polska jest szybko rozwijającym się krajem w Europie, dochód na głowę mieszkańca wynosił według obliczeń MFW w 2008 nominalnie 14 892 dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 17 559 dolarów. Polska jest przez ONZ uznawana za kraj wysoko rozwinięty ze względu na stosunkowo wysoki HDI – wskaźnik, który bierze pod uwagę takie czynniki, jak długość życia, poziom skolaryzacji, poziom alfabetyzacji dorosłych oraz PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej; wynosił on w 2008 r. 0,875; dając Polsce 39. miejsce na świecie na 177 uwzględnionych państw; w 1997 był to wynik 0,801. Pod względem wskaźnika zadowolenia z życia, w którym wzięto pod uwagę subiektywną ocenę służby zdrowia, edukacji itd., Polska znalazła się na 99. miejscu na 178 państw z 196 punktami, najniższy poziom zanotowano w Burundi (100), a najwyższy w Danii (273). Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG i wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym, wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną oraz wejściem do UE. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld dolarów. Według Ministerstwa Gospodarki w 2006 była to kwota 10 mld dolarów. W ostatnim czasie powstały w Polsce fabryki monitorów i telewizorów ciekłokrystalicznych oraz komputerów (Sharp, LG, Toshiba, Dell, TPV); powstaje również wiele miejsc pracy w mniejszych ośrodkach wytwórczych zachodnich i krajowych firm. Polska wyprodukowała w 2007 r. 869 536 samochodów, co oznaczało wzrost o 21% względem roku 2006.

Polska zadłużona jest na około 50% PKB: dla porównania jednak wiele wysoko rozwiniętych krajów ma zadłużenie i deficyt budżetowy o wiele wyższy. Średni dochód na głowę mieszkańca w Polsce po zmierzeniu parytetem siły nabywczej wynosi około 59% poziomu "starej" Unii (szacunek na rok 2007). Jeśli uda się utrzymać stały wysoki wzrost gospodarczy, Polska powinna osiągnąć obecny poziom najbiedniejszej spośród krajów "starej Unii" Portugalii za około 2-4 lata, zaś europejskiej czołówki w roku 2020; trudno jednak przewidzieć, na jakim poziomie będą znajdowały się wówczas te kraje. Wzrost PKB per capita w Polsce w latach 1992-2002 należał według OECD do najwyższych na świecie i wyniósł 216% z poziomu 4 994 dolarów w 1992 do 10 800 dolarów w 2002 według parytetu siły nabywczej.

Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Polska ma ujemny bilans w handlu zagranicznym (w 2008 r. deficyt obrotów towarowych wyniósł ponad 16 mld euro).

Największym problemem polskiej gospodarki są niskie płace (przeciętne wynagrodzenie brutto w marcu 2009 wyniosło 3 185,61 zł) oraz emigracja zarobkowa powodująca braki wyspecjalizowanych kadr na rynku krajowym. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi dla Polski 34,9 (dla porównania Szwecja 23, Niemcy 27, UE 31 Wielka Brytania 34, USA 45, Brazylia 56,7). Podatki stanowią 34,5% polskiego PKB z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych (Szwecja 52%, Wielka Brytania 37%, Meksyk 19%); stawki podatku dochodowego od osób fizycznych to 18% i 32%, od osób prawnych (firm) występuje jedna stawka 19%, podstawowa stawka podatku od towarów i usług wynosi 22% (na określone przez ustawy produkty i usługi obowiązują niższe stawki), mniej wpływów dla budżetu generują inne podatki. Pomiędzy regionami występuje bardzo duże zróżnicowanie. Województwo mazowieckie jest na podobnym poziomie co landy wschodnie Niemiec i południowe Włochy, chociaż nie jest nawet w połowie tak bogate jak najbogatszy region Włoch Trydent-Górna Adyga, i nieco niższym niż najbiedniejsze regiony Francji (81,2% średniej unijnej). Należy jednak pamiętać, że PKB tego województwa wytwarza głównie Warszawa, której PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej jest na poziomie 38 000 dolarów, co przewyższa dochód w większości krajów UE, ale w porównaniu do innych stolic krajów UE jest sumą stosunkowo małą, a pozostałe regiony nie przekraczają nawet połowy średniej w UE. Województwo Śląskie pod względem PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej jest na równi z Portugalią oraz najbiedniejszymi regionami Hiszpanii i Grecji. Kolejne województwa osiągnęły około 50% unijnej średniej, a najbiedniejsze województwa ściany wschodniej mają PKB na mieszkańca porównywalny z Rumunią i Bułgarią. Według licznych prognoz, około roku 2015 województwo mazowieckie przekroczy 100% średniej unijnej, województwo wielkopolskie, małopolskie, śląskie, dolnośląskie i pomorskie osiągną z kolei około 75% średniej unijnej.

W 2008 w Polsce wydobyto 84,28 mln t węgla kamiennego, wyprodukowano: 9,73 mln t stali surowej; 154,36 TWh energii elektrycznej, oddano do użytku 165,2 tys. nowych mieszkań


Inne hasła zawierające informacje o "Polska":

Podróżnik ...

Dziady (zwyczaj) ...

Pęcice ...

Biskup ...

Wag ...

Cava de' Tirreni ...

Mieszko II Lambert ...

Nadciśnienie tętnicze 10,14 10,15 Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego 2003↑ Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne – Polska wersja programu HeartScore ↑ Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia dotyczące ...

Guwernantka ...

Adwentyzm ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Polska":

218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 1) le height=380 width=770 > Sprawa Polska podczas II wojny światowej ...

218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 11) Sprawa Polska podczas II wojny światowej Departament Spraw Wewnętrznych zajmował znaczące miejsce w ...

208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 12) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie