Warszawa
Panorama miasta Zamek Królewski, Rynek Starego Miasta, Pałac Prezydencki, Pałac w Wilanowie
Herb Flaga Herb Warszawy Flaga Warszawy
Dewiza : Semper invicta (Zawsze niezwyciężona)
Województwo	mazowieckie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Warszawa miejska
Założono	XIII wiek
Prawa miejskie	ok. 1300
Prezydent miasta	Hanna Gronkiewicz-Waltz
Powierzchnia	517,24[1][2] km²
Wysokość	78-121 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	1 714 446[3] 3314[3] os./km² 2 650 000 - 3 000 000
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	od 00-xxx do 05-xxx Wikiźródła wszystkie kody
Tablice rejestracyjne	WA, WB, WD, WE, WF, WH, WI, WJ, WK, WN, WT, WU, WW, WX, WY
Położenie na mapie Polski Warszawa
52°13'56″N 21°00'30″E / 52.23222, 21.00833 Na mapach: 52°13'56″N 21°00'30″E / 52.23222, 21.00833
TERC ( TERYT )	1465011
SIMC	0918123
Hasło promocyjne : Zakochaj się w Warszawie
Urząd miejski pl. Bankowy 3/5 00-950 Warszawa
Strona internetowa miasta

Warszawa (miasto stołeczne Warszawa^[4]) () – stolica i największe miasto Polski , położone w środkowo-wschodniej części kraju, na Mazowszu nad Wisłą .

Warszawa jest ośrodkiem naukowym, kulturalnym, politycznym oraz gospodarczym na skalę europejską. Mieszczą się w niej siedziby parlamentu , Prezydenta RP , Rady Ministrów i innych władz centralnych. Warszawa jest także stolicą województwa mazowieckiego . Warszawa jest jedynym miastem w obecnych granicach Polski odznaczonym Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (a drugim w historii Polski miastem, po Lwowie ).

Warszawa jest największym polskim miastem pod względem liczby ludności (1 714 446 zameldowanych mieszkańców w grudniu 2009 r.)^[3] i powierzchni (517,24 km² łącznie z Wisłą)^[2][1]. W skali kraju rzeczywistą liczbę mieszkańców Warszawy i okolic można porównywać jedynie do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego .

Położenie

Aglomeracja warszawska wg "Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego"

Panorama Warszawy

Warszawa leży w środkowym biegu Wisły , na Nizinie Środkowomazowieckiej , w odległości około 350 km od Karpat i Morza Bałtyckiego . Jest jedyną w Europie stolicą leżącą w bezpośrednim sąsiedztwie parku narodowego^[5].

Miasto leży po obu stronach rzeki i jest nieznacznie wydłużone wzdłuż jej brzegów (rozciąga się na ok. 30 km w kierunku północ-południe i ok. 28 km w kierunku wschód-zachód). Lewobrzeżna część Warszawy jest w większości położona na wysoczyźnie – Równinie Warszawskiej (najwyższy punkt geodezyjny na skrzyżowaniu ul. Norwida i Nakielskiej (rejon zajezdni autobusowej "Redutowa" – 115,7 m n.p.m.; porównywalne wysokości w rejonie Filtrów – 114,7 m n.p.m. przy ul. Krzyckiego).

Pozostała część miasta leży w dolinie Wisły oraz na Równinie Wołomińskiej (częściowo dzielnice wschodnie) i w Kotlinie Warszawskiej (częściowo dzielnice północne). Na Bielanach, Białołęce, w Wawrze i Wesołej występują porośnięte lasem, wysokie na kilka-kilkanaście metrów wydmy , z najwyższym naturalnym punktem wysokościowym – 122,11 m n.p.m. (w rejonie planowanej ul. Stanisława Wigury na osiedlu Groszówka w Wesołej).

Miasta podwarszawskie (tzw. tereny podmiejskie)

Warszawa stanowi główne miasto monocentrycznej aglomeracji . Liczba mieszkańców aglomeracji, zależnie od koncepcji jej zasięgu, wynosi od około 2,6 do 3 mln. W obszarze tym znajduje się około 20 miast.

Warunki naturalne

Rzeźba terenu

Charakterystyczna dla krajobrazu miasta jest wysoka na 6-25 m skarpa wiślana , stanowiąca krawędź erozyjną wysoczyzny (Równiny Warszawskiej)^[6].

Na obszarze miasta znajduje się kilka wzgórz usypanych przez człowieka, m.in. Kopiec Powstania Warszawskiego (wysokość 121,0 m n.p.m.), Kopiec Szczęśliwicki (wysokość 138,0 m n.p.m. – najwyższy punkt wysokościowy w Warszawie), Kopa Cwila (wysokość 108 m n.p.m.), a także składowiska odpadów, m.in. Góra Śmieciowa na Radiowie (wysokość 144 m n.p.m.)^[7] czy hałda popiołów z Elektrociepłowni Siekierki na Siekierkach.

Najniżej w Warszawie położonym punktem jest brzeg Wisły przy granicy z Jabłonną (75,6 m n.p.m.).

Klimat

Według klasyfikacji Wincentego Okołowicza Warszawa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego . Według klasyfikacji Köppena przebiega tędy granica dwóch stref klimatycznych – C (umiarkowanej) i D (borealnej) ^[]. Według aktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera Warszawa leży w strefie Dfb - klimatu umiarkowanego kontynentalnego^[9].

Cechami charakterystycznymi klimatu Warszawy są dość równomierne opady o średniej wieloletniej około 493 mm/rok z maksimum w czerwcu (72 mm) i minimum w lutym (18 mm). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +7,8 °C z maksimum w lipcu (+18,0 °C) i minimum w styczniu (-3,3 °C)^[10]. Okres wegetacyjny wynosi około 200 dni. Warszawa jest najczęściej pod wpływem mas powietrza polarno-morskiego (około 60% dni w roku) oraz polarno-kontynentalnego (około 30% dni w roku).

W Warszawie i okolicach bardzo wyraźnie zaznacza się wpływ dużej aglomeracji miejskiej na klimat (tzw. miejska wyspa ciepła ). Objawia się to poprzez wyższe średnie temperatury w centrum miasta, wyższe opady (nagrzanie powietrza powoduje powstawanie silnych prądów wstępujących i chmur konwekcyjnych, którym towarzyszą ulewne opady i burze). W zależności od warunków meteorologicznych różnica temperatury między śródmieściem Warszawy i przedmieściami może sięgać 7-8°, a nawet 10°^[10]. Ze względu na większą szorstkość podłoża w centrum miasta zmniejsza się prędkość wiatru.

Z uwagi na wysoką zawartość aerozoli i zanieczyszczeń w powietrzu, zwiększa się zachmurzenie oraz pogarsza się przejrzystość powietrza, co prowadzi do zmniejszania bezpośredniego promieniowania słonecznego i zwiększenia promieniowania rozproszonego . Usłonecznienie w Warszawie wynosi ok. 1600 godzin/rok, z tym że w centrum miasta jest o 10% niższe^[10].

Demografia

Panorama Woli i Śródmieścia z dachu dawnych Zakładów Wytwórczych Lamp Elektrycznych i Rtęciowych im. Róży Luksemburg

Warszawa jest największym polskim miastem pod względem liczby ludności (1 714 446 zameldowanych mieszkańców wg stanu z 31 grudnia 2009 r.^[3]) i powierzchni (517,24 km²^[1]). Liczba ta stanowi około 4,5% mieszkańców całego kraju. Dużą część mieszkańców stanowi ludność niezameldowana – szacowana całkowita liczba mieszkańców spędzająca noc w mieście wynosi w przybliżeniu 1,91 – 1,96 mln osób^[11]. Ponadto codziennie ok. 500 tys. osób dojeżdża do Warszawy do pracy, z czego najwięcej z Łodzi (ok. 150 tys.) i Radomia (ok. 50 tys.)^[12]. Po uwzględniuniu tej liczby otrzymujemy szacunkową wielkość 2,41-2,46 mln osób przebywających w granicach miasta w ciągu dnia^[11].

45,96% mieszkańców miasta (787 949) stanowią mężczyźni, 54,04% (926 497) – kobiety^[3].

Warszawa poniosła duże straty ludnościowe w wyniku II wojny światowej z 1 289 000 mieszkańców w 1939 roku do 478 755 w 1946 ^[13]. Na początku lat 50. XX wieku przyrost ludności rocznie wynosił ok. 5-7% (ok. 45-60 000 osób wobec 41 000 nowych mieszkań w ramach Planu Sześcioletniego oddanych w latach 1950–1955), wprowadzono więc ograniczenia meldunkowe obowiązujące w Warszawie, w wyniku których spadło tempo migracji i w 1976 wyniosło ono 22 000 ludzi^[14]. W okresie ograniczeń meldunkowych po liberalizacji przepisów^[15] możliwe stało się meldowanie m.in. współmałżonków stałych mieszkańców miasta, wybitnych fachowców itp. Ograniczenia te wpłynęły na rozwój miejscowości podwarszawskich, gdzie osiedlali się ludzie przybywający z całej Polski i nie spełniający wymagań ustawowych. Usunięcie ograniczeń meldunkowych spowodowało ponowny niekontrolowany napływ ludności do miasta.

Rozwój demograficzny miasta

• Wykres liczby ludności miasta Warszawa na przestrzeni 3 ostatnich stuleci^[16]

Nazwa miasta

Nazwa pojawia się w XIV-wiecznych zapiskach jako Warseuiensis (1321), Varschewia (1342) i XV wieku jako Warschouia (1482). Średniowieczna nazwa brzmiała Warszewa, Warszowa. Najprawdopodobniej pochodzi ona od formy dzierżawczej imienia Warsz (skróconej formy popularnego wówczas imienia Warcisław , Wrocisław ), używanego m.in. wśród przedstawicieli rodu Rawów (Rawiczów) herbu Rawa , właścicieli części terenów w dzisiejszym centrum miasta, np. Solca i Mariensztatu.

Zmiana nazwy na Warszawa wynikła z mazowieckiej wymowy dialektycznej . Do końca XV wieku samogłoska -a- przechodziła w -e- po spółgłoskach miękkich (-sz- była w tamtym okresie spółgłoską miękką). W XV wieku formy z wtórnym -e- zaczęły być postrzegane jako gwarowe . Dlatego też zastępowano -e- przez -a-. Taka zmiana nie była uzasadniona etymologicznie , więc takie formy nazywa się hiperpoprawnymi (np. siadlisko, królawski). Tak też nastąpiła zmiana nazwy z Warszewa na Warszawa, która upowszechniła się w XVI wieku ^[17].

Legendarna etymologia wywodzi nazwę od imion rybaka Warsa i jego żony Sawy .

Nazwa Warszawy w innych językach:

Warsova, w języku fińskim oznacza "klacz, która powiła źrebaka"^[18].

Historia

Stare Miasto zniszczone po powstaniu warszawskim

Historia Warszawy sięga nawet IX wieku. Zasadniczy układ urbanistyczny dzisiejszej Warszawy ukształtował się podczas odbudowy ze znacznych zniszczeń po II wojnie światowej .

Architektura Warszawy

Biblioteka Uniwersytecka – przykład nowoczesnej architektury warszawskiej

Wnętrze Arkad Kubickiego usytuowanych po wschodniej stronie Zamku Królewskiego , zrekonstruowanych w latach 1993-2009

Historyczna zabudowa Warszawy wielokrotnie była niszczona podczas wojen. Szczególnie ucierpiała podczas II wojny światowej . Miasto odbudowano dużym wysiłkiem społeczeństwa całego kraju. Za wzorcową uznaje się rekonstrukcję Starego Miasta , które 2 września 1980 roku zostało umieszczone na liście światowego dziedzictwa UNESCO jako wyjątkowy przykład całkowitej rekonstrukcji zespołu historycznego^[19].

Władze komunistyczne przyczyniły się jednak do dalszych zniszczeń – burzono całe kwartały zabudowy (rejon Pałacu Kultury i Nauki ), wyburzano dobrze zachowane budynki z XIX i początków XX wieku, a elewacje pozbawiano zdobień, uznawanych za burżuazyjny przeżytek. Niejednokrotnie zniekształcano przedwojenny układ urbanistyczny. W późniejszym okresie kolejnym władzom brakowało wizji rozwoju przestrzennego miasta i konsekwencji w planowaniu przestrzennym. W efekcie zabudowa współczesnej Warszawy jest nieuporządkowana i chaotyczna, a miasto często oceniane przez mieszkańców i przyjezdnych jako brzydkie.

Zabytki

Historyczne centrum Warszawy zostało w 1980 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO . Do rejestru zabytków wpisano natomiast m.in. układy urbanistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody oraz zabytki archeologiczne. W rejestrze zabytków nieruchomych w 2006 wpisanych było ok. 1300 obiektów z obszaru Warszawy^[20].

Większość zniszczonych podczas wojny zabytków odbudowano, choć zmieniając czasem ich wygląd względem przedwojennego. Do takich budynków należy m.in. Zamek Królewski . Istnieje jednak w stolicy wiele cennych budynków, które przetrwały wojnę bez większych zniszczeń, jak Pałac w Wilanowie , kościół Wizytek i kościół pokarmelicki pw. Wniebowzięcia NMP przy Krakowskim Przedmieściu czy Pałac Prezydencki .

Najwyższe budynki

W Warszawie znajduje się około 40 budynków mających ponad 65 m wysokości, a w dwóch przypadkach więcej niż 200 m. Warszawskie wieżowce to nie tylko największe budowle w Polsce, ale prezentują one również wysoką zabudowę w skali europejskiej: Warszawa jest jednym z najwyższych miast Europy po Moskwie , Paryżu , Frankfurcie nad Menem i Londynie . Najwyższym budynkiem jest wybudowany w 1955 Pałac Kultury i Nauki o 231 m wysokości. Dwa kolejne pod względem wysokości to Warsaw Trade Tower z 1999 (208 m) oraz Rondo 1 z 2006 (192 m). Historia wysokościowców w Warszawie sięga początku XX w., kiedy to postawiono wysoki na 51 m budynek PAST . W latach 30 XX w. dołączył do niego Prudential (Hotel Warszawa). Współczesne wysokościowce rozpoczęto budować w latach 60. i 70. XX w.

Nowa zabudowa lewobrzeżnej Warszawy widziana z Pola Mokotowskiego

Nowa zabudowa lewobrzeżnej Warszawy widziana z Pola Mokotowskiego

Warszawska Syrenka

Gospodarka

Centrum Warszawy

Widok od ulicy Marszałkowskiej

Firmy mające siedzibę w Warszawie wytworzyły w 2003 13,1% PKB kraju czyli 110,5 mld złotych^[21]. W 2007 roku PKB na jednego mieszkańca Warszawy wyniosło 94185 złotych^[22].

Firmy

Warszawa, a w szczególności warszawskie Śródmieście stanowi centrum biznesu. W 2003 zarejestrowanych było 288.307 firm, a inwestorzy zagraniczni inwestowali w mieście ponad 700 milionów euro rocznie.^[] Samo miasto w 2007 uzyskało 9,7 mld złotych przychodu^[]. Stopa bezrobocia rejestrowanego w marcu 2009 wyniosła 2,2%, zaś przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw – 4650,05 zł^[23].

Handel

Warszawa jest drugim największym po Górnośląskim Okręgu Przemysłowym ośrodkiem miejsko-przemysłowym w kraju. Do największych centrów handlowo-rozrywkowych należą: Arkadia , Blue City , Galeria Mokotów , Promenada , Sadyba Best Mall , Wola Park oraz Złote Tarasy .

Przemysł

Po II wojnie światowej władze komunistyczne zdecydowały o odbudowie Warszawy jako ośrodek przemysłu ciężkiego^[]. W mieście otwarto kilkadziesiąt wielkich fabryk, z których największymi były Huta Warszawa , ZPC Ursus oraz Fabryka Samochodów Osobowych ( FSO ).

Instytucje

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej

Warszawa jako stolica administracyjna kraju, jest siedzibą większości centralnych organów władzy, ministerstw, urzędów i instytucji centralnych takich jak m.in.:

a także przedstawicielstw dyplomatyczno-konsularnych.

Edukacja i nauka

Gmach Główny Politechniki Warszawskiej

Stolica jest największym ośrodkiem akademickim w Polsce . Swoją siedzibę ma tu 66 uczelni. Do największych i najlepiej ocenianych w rankingach warszawskich uczelni należą^[24]:

Innymi znanymi uczelniami wyższymi o wieloletnim dorobku naukowym są: Chrześcijańska Akademia Teologiczna , Akademia Sztuk Pięknych i Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina .

Ponadto rozwijają się szkoły wyższe zorientowane na kształcenie przyszłej kadry kierowniczej przedsiębiorstw MBA . Według corocznego rankingu studiów MBA przygotowywanego przez tygodnik Wprost do najlepszych prywatnych uczelni biznesowych w Warszawie należą Akademia Leona Koźmińskiego i Wyższa Szkoła Zarządzania – Polish Open University ^[].

Komunikacja

Docelowy układ dróg klas S i GP w Warszawie

Po zniszczeniach II wojny światowej , powstania warszawskiego i powojennych rozbiórkach kamienic, w mieście poprowadzono i poszerzono kilka ciągów komunikacyjnych. Jednak przez kolejne dziesięciolecia, aż do lat 90. XX wieku inwestycje komunikacyjne były daleko niewystarczające – Warszawa długo była jedną z nielicznych stolic europejskich pozbawioną metra , nadal brakuje kilku połączeń mostowych, miasto nie ma też obwodnic i ruch tranzytowy prowadzony jest przez centrum.

Jednym z głównych zadań miasta jest rozwój sieci transportu miejskiego , mogącego stać się alternatywą dla prywatnego transportu samochodowego, którego rola w centrum miasta będzie ograniczana. W 1999 powstała strefa płatnego parkowania w śródmieściu, w przyszłości rozważa się wprowadzenie opłat za wjazd do centrum. Jednocześnie od początku XXI w. prowadzone są działania mające na celu zintegrowanie różnych środków transportu: przy dużych węzłach przesiadkowych powstają parkingi typu Parkuj i Jedź (Park and Ride), uruchomiono wspólny bilet ZTM - KM rozszerzając następnie jego zasięg na kolejne gminy podwarszawskie, wydłużono sieć autobusów podmiejskich, na ciągach ulic pozbawionych komunikacji szynowej powstają wydzielone pasy dla autobusów, następuje też sukcesywna wymiana taboru i modernizacja linii tramwajowych i kolejowych.

Na podstawie anonimowych danych od 2006 o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy Warszawa posiada największy po Brukseli udział głównych ulic (37,5%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości^[25][26].

Tranzyt

Trasa W-Z w Warszawie

Warszawa nie posiada obwodnicy, a większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się przez centrum miasta. Projektowany jest układ dwóch, a następnie trzech obwodnic – w okresie przejściowym funkcjonować będzie Obwodnica Etapowa Warszawy , z której docelowo ma powstać Obwodnica Miejska (przez most Północny i Siekierkowski) oraz Ekspresowa Obwodnica Warszawy prowadząca ruch tranzytowy z autostrady A2 ( Berlin – Moskwa ) i dróg ekspresowych S8 ( Wrocław – Suwałki ) i S17 (Warszawa – Lublin ), przez most Grota i Południowy. Jej odcinek przez osiedla mieszkaniowe dzielnicy Ursynów zostanie poprowadzony w tunelu.

Mosty

Most Świętokrzyski

Szeroka rzeka Wisła , nad którą leży Warszawa, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe ( pierwszy stały most w 1573 ) były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen – w obu wojnach światowych wszystkie istniejące mosty zostały zniszczone. Kilkadziesiąt lat później liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb. Obecnie jest w mieście osiem lub dziewięć mostów: Grota-Roweckiego , Gdański (często traktowany jako dwa oddzielne: kolejowy i drogowo-tramwajowy), Śląsko-Dąbrowski , Świętokrzyski , Średnicowy (kolejowy) , Poniatowskiego , Łazienkowski , Siekierkowski . Od 2009 trwa budowa mostu Północnego . Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnych 4-6 mostów: w ciągu ulic: Krasińskiego i Budowlanej , Na Zaporze i Południowego oraz dwóch lokalnych – na przedłużeniu ul. Ratuszowej i Okrzei^[27].

Lotniska

Hala przylotów terminalu 2 Lotniska Chopina

Międzynarodowe Lotnisko Chopina zlokalizowane jest zaledwie 10 km od ścisłego centrum miasta – w dzielnicy Włochy na osiedlu Okęcie . Obsługuje ponad 9 milionów pasażerów rocznie oraz ponad 100 połączeń krajowych i zagranicznych dziennie^[]. Jest to obecnie największy port lotniczy w Polsce, jego powierzchnia wynosi ok. 834 ha . Składa się z 4 terminali pasażerskich, dworca towarowego i wojskowego portu lotniczego.

Projektowane jest także drugie lotnisko dla Warszawy w Modlinie . Obecnie proces budowy jest na etapie przetargu. Nowe lotnisko ma być ukończone na przełomie 2011/2012 r.

Istnieje także aktywnie używane lotnisko Warszawa-Babice na Bemowie . Korzysta z niego Aeroklub Warszawski , Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, a także wielu właścicieli mniejszych samolotów i śmigłowców prywatnych lotnictwa ogólnego .

Komunikacja miejska

System komunikacji miejskiej w Warszawie składa się z linii autobusowych , tramwajowych , metra oraz Szybkiej Kolei Miejskiej o całkowitej długości ponad 1000 km^[]. Wszystkie linie koordynowane są przez Zarząd Transportu Miejskiego . Do przejazdów środkami komunikacji miejskiej uprawniają bilety z paskiem magnetycznym i Warszawska Karta Miejska .

Tramwaje

Warszawska linia 9

Pierwszą linię tramwaju konnego otwarto w Warszawie 11 grudnia 1866. 26 marca 1908 wyruszył pierwszy tramwaj elektryczny . W okresie międzywojennym tramwaje znacjonalizowano i wybudowano wiele nowych linii, które jednak uległy zniszczeniu w latach II wojny światowej . Po wojnie wiele z nich odbudowano, lecz później część uległa likwidacji, szczególnie w latach 70. XX wieku .

Obecnie sieć tramwajowa w Warszawie jest utrzymywana i zarządzana przez spółkę Tramwaje Warszawskie . Po ok. 120 km torowisk kursuje 26 stałych linii tramwajowych obsługiwanych przez kilkaset pociągów^[28]. 70% torowisk jest wydzielonych, dzięki czemu ruchu tramwajowego nie paraliżują korki. Sieć tramwajowa i tabor są modernizowane przy udziale funduszy rozwojowych Unii Europejskiej .

Metro

Stacja metra Plac Wilsona

Pierwsze plany budowy metra w Warszawie powstały w latach 20. XX wieku . Kilkakrotnie je zmieniano, rozpoczynano i przerywano prace.

Budowę istniejącej dziś kolei podziemnej rozpoczęto dopiero 15 kwietnia 1983 r. Pierwszy odcinek został otwarty 7 kwietnia 1995 r., a budowę całej pierwszej linii o przebiegu północ–południe i długości 23,1 km, z 23 stacjami, zakończono 25 października 2008 r. W 2010 r. rozpocznie się budowa II linii (docelowo 31 km, 28 stacji), której odcinek centralny ma powstać do 2013.

Metro jest obsługiwane przez 84 starsze wagony produkcji rosyjskiej z serii 81 oraz 108 wagonów Metropolis firmy ALSTOM . W każdym dniu roboczym z metra korzysta około 500 000 pasażerów^[29].

Autobusy

Warszawska linia 162

Warszawa ma 2673 kilometrów linii autobusowych, po których kursuje 1709 autobusów^[]. Głównym węzłem komunikacyjnym jest przystanek Dworzec Centralny, który jest też głównym punktem przesiadkowym miasta. ZTM prowadzi obecnie 248 linii autobusowych^[30]. Okresowo uruchamiane są linie dodatkowe, np. linie cmentarne w okresie Wszystkich Świętych . Warszawskie autobusy obsługiwane są, oprócz Miejskich Zakładów Autobusowych , także przez przewoźników prywatnych: ITS Michalczewski , Mobilis i PKS Grodzisk Mazowiecki .

Trolejbusy

Komunikacja trolejbusowa funkcjonowała w Warszawie w okresach 1946 - 1973 i 1983 - 1995 .

Kolej

Dworzec Warszawa Centralna

Pierwszą linię kolejową w Warszawie otwarto w 1845 ( Kolej warszawsko-wiedeńska ). Zespół stacji i przystanków kolejowych tworzy Warszawski Węzeł Kolejowy.

Istnieje tu 6 dużych dworców kolejowych ( Warszawa Centralna , Warszawa Gdańska , Warszawa Śródmieście , Warszawa Wileńska , Warszawa Wschodnia i Warszawa Zachodnia ) oraz kilkadziesiąt mniejszych stacji i przystanków osobowych, z których korzystają pociągi Szybkiej Kolei Miejskiej i Kolei Mazowieckich .

Linia łącząca trzy największe dworce (Warszawa Centralna, Wschodnia i Zachodnia; tzw. linia średnicowa ) prowadzi przez tzw. tunel średnicowy oraz most średnicowy na Wiśle .

Koleje dojazdowe

Na terenie aglomeracji warszawskiej funkcjonowało w przeszłości kilka dojazdowych kolei wąskotorowych: Jabłonowsko-Karczewska , Piaseczyńsko-Wilanowska , Marecka i Łomiankowska, zlikwidowanych w latach 60. i 70. XX wieku. Obecnie funkcjonuje jedynie normalnotorowa Warszawska Kolej Dojazdowa (WKD) działająca od 1925 , pierwotnie jako Elektryczna Kolej Dojazdowa. Wykonuje ona przewozy pasażerskie na trasie Warszawa Śródmieście – Podkowa Leśna – Grodzisk Mazowiecki z odgałęzieniem Podkowa Leśna – Milanówek .

Szybka Kolej Miejska

Szybka Kolej Miejska to naziemna sieć kolei łączącej centrum Warszawy z jej przedmieściami i sąsiednimi miejscowościami. Ma być uzupełnieniem metra i alternatywą dla komunikacji autobusowej . SKM kursuje po torach należących do PKP Polskich Linii Kolejowych. Pierwsza linia S1 ruszyła w 2005 na trasie do Falenicy . Obecnie kursują 3 linie: z Sulejówka Miłosnej , Pruszkowa , Otwocka i Wieliszewa . W 2012 roku ma zostać uruchomiona linia z lotniska Fryderyka Chopina na Okęciu do centrum.

Ścieżki i szlaki rowerowe

W Warszawie jest coraz więcej dróg rowerowych: w 2004 było ok. 100 km ścieżek i szlaków rowerowych, w 2010 - już 275 km (ich długość zwiększa się o ok. 20 km rocznie). Wskaźnik gęstości sieci rowerowej (0,54 km/km²) jest ponad dwukrotnie większy niż w Krakowie czy Gdańsku. Na najbardziej atrakcyjnych ścieżkach rowerowych natężenie ruchu przekracza 1000 rowerzystów dziennie. Funkcjonuje ponad 100 parkingów dla rowerów zorganizowanych przez urząd miasta, w tym 10 parkingów typu Bike and Ride (B+R) przy stacjach metra i miejscach dogodnych przesiadek. Planowane jest uruchomienie systemu roweru publicznego na wzór większych miast europejskich. Działają organizacje społeczne wspierające rozwój ruchu rowerowego, co miesiąc organizowana jest Warszawska Masa Krytyczna ^[31].

Kultura

Warszawa jest jednym z miast ubiegających się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Teatr

Teatr Wielki – Opera Narodowa

W Warszawie znajduje się ok. 30 większych stałych teatrów . Wśród nich największymi są Teatr Narodowy (założony w 1765 ) oraz Teatr Wielki – Opera Narodowa (założony w 1778 ). Szczególne uznanie zdobył TR Warszawa (dawniej Teatr Rozmaitości), który jest organizatorem eksperymentalnych przedstawień w scenerii miasta w ramach projektu Teren Warszawa.

W ostatnich latach miasto przyciąga także wielu artystów spoza głównych prądów w sztuce teatralnej. Ich działalność skupia się głównie wokół lokalnych domów kultury oraz prywatnych klubów^[]. Latem teatry w Warszawie są w większości zamknięte, w tym czasie jednak przez wiele lat organizowano Konkurs Teatrów Ogródkowych . Co roku na początku lipca odbywa się Międzynarodowy Festiwal Sztuka Ulicy^[32].

Muzyka

Filharmonia w Warszawie ok. 1920 roku. Tutaj odbywają się od ponad 80 lat Konkursy Chopinowskie, a od półwiecza – festiwale "Warszawska Jesień"

W Warszawie mieści się Filharmonia Narodowa .

W mieście brak odpowiedniej hali koncertowej, stąd duże koncerty muzyczne urządza się głównie w Sali Kongresowej . Odbywały się także w hali Torwar na stadionach Gwardii i Legii na stadionie Skry na służewieckim torze wyścigów konnych czy na lotnisku na Bemowie , a mniejsze w teatrach np. w Teatrze Muzycznym Roma .

Festiwale i konkursy muzyczne w Warszawie:

• Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej " Warszawska Jesień "
• Jazz Jamboree
• Warsaw Summer Jazz Days
• Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. Stanisława Moniuszki
• Festiwal Mozartowski
• Festiwal Muzyki Dawnej

Literatura

Co roku przyznawana jest Nagroda Literacka m. st. Warszawy .

Muzea i galerie

Pałac na Wodzie , Łazienki

W Warszawie mieści się wiele muzeów i galerii sztuki – tak państwowych, jak i prywatnych. Największe galerie to Zachęta i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski , zaś największe warszawskie muzea to: Muzeum Narodowe , Zamek Królewski , Pałac w Wilanowie , Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i otwarte w 2004 Muzeum Powstania Warszawskiego . Muzeum opiekuje się ponadstuletnim Fotoplastikonem Warszawskim w Al. Jerozolimskich – jedynym fotoplastykonem na świecie funkcjonującym od początku w miejscu powstania^[33].

W marcu 2010 , z okazji Roku Chopinowskiego zostało otwarte po pracach renowacyjnych Muzeum Fryderyka Chopina ^[34].

W najbliższych latach w rejonie pl. Na Rozdrożu ma powstać Muzeum Historii Polski , na Muranowie – Muzeum Historii Żydów Polskich , a w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki – Muzeum Sztuki Nowoczesnej . Planowana jest także budowa Muzeum Warszawskiej Pragi jako filii Muzeum Historycznego m.st. Warszawy . Muzea te, mimo iż nie posiadają jeszcze własnych budynków, stale lub okresowo prezentują ekspozycje w innych lokalizacjach.

Warszawskie muzea i galerie uczestniczą w corocznej Nocy Muzeów .

Kina

Pałac w Wilanowie

Siedziba kina Paradiso – Pałac Przebendowskich

Obecnie w Warszawie znajduje się 31 kin, w tym 14 multipleksów należących do pięciu sieci multikinowych Cinema City, Multikino, Silver Screen, Kinoplex, Novekino. Do roku 1939 istniało w Warszawie 54 kin i sal kinowych.

Biblioteki i mediateki

W Warszawie znajduje się wiele bibliotek, w tym Biblioteka Narodowa oraz Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy ( ul. Koszykowa 26/28), utworzona w 1907, a stanowiąca dziś bibliotekę główną województwa mazowieckiego . W mieście działa ponadto wiele bibliotek wyższych uczelni, z największą – Biblioteką Uniwersytecką , oraz biblioteki specjalistyczne, jak np. Biblioteka Sejmowa i Centralna Biblioteka Wojskowa .

W stolicy funkcjonuje kilkadziesiąt bibliotek publicznych – dzielnicowych i osiedlowych – dla dzieci, młodzieży i dorosłych, z wypożyczalniami i czytelniami naukowymi. Nierzadko organizują one wystawy, konkursy i spotkania z autorami. Od niedawna tworzone są też mediateki z multicentrami, w których można wypożyczać płyty z muzyką, audiobooki i filmy .

Mediateki:

• Nautilus – ul. Pancera 18 (Białołęka) i MultiCentrum – ul. Porajów 14
• Przystanek Książka – ul. Grójecka 42 (Ochota)
• Start-Meta – ul. Szegedyńska 13 (Bielany) – w fazie organizacji

Imprezy cykliczne

Warszawskie legendy

Warszawska Syrenka na Rynku Starego Miasta

• Legenda o Warsie i Sawie – legenda o powstaniu Warszawy
• Legenda o syrenie – legenda o pochodzeniu herbu Warszawy, Warszawskiej Syrence
• Legenda o złotej kaczce – legenda związana z ulicą Tamka ( Ordynacka )
• Legenda o bazyliszku – legenda o potworze, który zabijał wzrokiem w podziemiach kamienicy na Krzywym Kole

Warszawa w kulturze masowej

• Jeden z utworów Davida Bowiego pochodzący z płyty Low zatytułowany jest " Warszawa ".
• Istnieje duński zespół rockowy o nazwie Red Warszawa .
• Istnieje polski zespół Kapela ze Wsi Warszawa .
• Zespół Marduk na płycie "Plague Angel" ma utwór "Warschau" opowiadający o powstaniu warszawskim .
• W 2001 roku brytyjski zespół rockowy Porcupine Tree wydał album Warszawa .
• W 2001 roku powstała płyta Ireny Santor , zawierająca nagrania artystki z lat 1960-1980, poświęcone w całości stolicy (Halo Warszawo, Moja Warszawa, Warszawa, ja i ty).
• W roku 2005 Lady Pank wydało album Teraz , gdzie singlem promującym była piosenka Stacja Warszawa.
• Warszawa. Tribute to Joy Division .
• W 2004 osiedle Chomiczówka w Warszawie stało się tematem piosenki Sidneya Polaka , który tam dorastał.
• Inne utwory: Piosenka o mojej Warszawie , Autobus czerwony (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Andrzej Bogucki), Ja mam to co Ty ( Wzgórze Ya-Pa 3 ).
• Albumy: Sen o Warszawie ( Czesław Niemen ).

Powstała znaczna liczba filmów o mieście – zarówno dokumentalnych, jak i fabularnych (np. Warszawa w reż. Dariusza Gajewskiego ).

Media

Prasa

W Warszawie mieszczą się siedziby wydawców i redakcje większości największych polskich dzienników: "Gazety Wyborczej" , "Super Expressu" , "Rzeczpospolitej" , "Dziennika Gazety Prawnej" , tygodników: "Polityka" , "Newsweek Polska" , "Wprost" , "Przekrój" , "Przegląd" . Tematyką lokalną zajmują się: "Życie Warszawy" , dodatki lokalne do gazet ogólnopolskich (np. "Gazeta Stołeczna" - dodatek do "Gazety Wyborczej") i miesięczniki: "Stolica" (dawniej tygodnik) i "Kurier Warszawski" . Wydawane są także bezpłatne: dziennik "Metro" i półtygodnik "Echo Miasta" oraz gazety dzielnicowe i osiedlowe.

Stacje radiowe

Warszawa jest siedzibą spółki Polskie Radio i redakcji jej programów ogólnopolskich oraz lokalnej rozgłośni Radio dla Ciebie . Ponadto nadaje stąd wiele stacji prywatnych: Antyradio , Radio Eska , Radio Jutrzenka , Radio Kampus , Radio Kolor , Radio Niepokalanów , Radio Plus , RMF MAXXX Mazowsze, Roxy FM , Radio Warszawa (dawniej: Radio Warszawa-Praga), VOX FM Warszawa (dawniej Radio Plus ), Radio WAWA i Radio Złote Przeboje .

Stacje telewizyjne

W stolicy swą główną siedzibę, studia i redakcje anten ogólnopolskich ma Telewizja Polska . Nadawany jest stąd także lokalny program TVP Warszawa . Również w Warszawie znajdują się studia innych stacji telewizyjnych: ITV , Polsat , TVN , TVN Warszawa , TV 4 , TV Puls , TV Trwam .

Sport

Warszawa posiada dwa kluby piłkarskie występujące w Ekstraklasie , jeden koszykarski , jeden siatkarski oraz kilka mniejszych klubów sportowych. Warszawskimi pierwszoligowcami są Legia Warszawa (piłka nożna), AZS Politechnika Warszawska (siatkówka) i Polonia Warszawa (koszykówka i piłka nożna).

Poniższa lista przedstawia najważniejsze warszawskie kluby sportowe, wraz z ich sekcjami:

• Legia Warszawa – piłka nożna , koszykówka , hokej na lodzie , siatkówka , lekkoatletyka, tenis ziemny, szermierka
• Polonia Warszawa – piłka nożna , koszykówka , szachy , pływanie , tenis stołowy, boks
• Gwardia Warszawa – piłka nożna, boks
• Warszawianka – piłka ręczna, pływanie, tenis ziemny
• DKS Targówek – akrobatyka
• AZS AWF Warszawa – siatkówka , rugby
• AZS Politechnika Warszawa – siatkówka
• MKS MDK Warszawa – siatkówka, szachy
• MKS MOS 2 Warszawa – wioślarstwo
• WKM Warszawa – żużel
• MOS Wola Warszawa – siatkówka
• MKS Sparta Warszawa – siatkówka
• Warsaw Eagles – futbol amerykański
• Skra Warszawa – rugby
• Ursus Warszawa – piłka nożna
• Drukarz Warszawa – piłka nożna
• Varsovia Warszawa – piłka nożna, tenis i piłka ręczna
• RKS Marymont Warszawa – łyżwiarstwo figurowe
• MUKS Euro6 Warszawa – łyżwiarstwo figurowe
• GKP Targówek – piłka nożna
• Hutnik Warszawa – piłka nożna
• UKS G-8 Bielany Warszawa – pięciobój nowoczesny, biathlon, triathlon, strzelectwo, taekwondo
• Delta Warszawa – piłka nożna
• Polonez Warszawa – piłka nożna
• Spójnia Warszawa

Warszawa posiada także tor wyścigów konnych Służewiec , kilka krytych lodowisk, tor łyżwiarski Stegny , kilkadziesiąt całorocznych basenów, kortów tenisowych oraz kilkaset mniejszych i większych hal sportowych. Największy stadion w Warszawie ( Stadion Dziesięciolecia ) do 30 września 2007 wykorzystywany był jako targowisko. W Warszawie funkcjonuje również aeroklub , w ramach działalności którego uprawia się sporty lotnicze.

Warszawa jest też gospodarzem rozwijających się z roku na rok biegów masowych: Półmaratonu Warszawskiego (marzec), Maratonu Warszawskiego (wrzesień) i Run Warsaw (październik).

W 2008 roku otrzymała tytuł Europejskiej Stolicy Sportu .

Administracja

Samorząd

Wraz z transformacją ustroju w kraju odrodził się warszawski samorząd. Po wielu publicznych dyskusjach 18 maja 1990 Sejm uchwalił ustawę o ustroju Warszawy. 27 maja w demokratycznych wyborach samorządowych mieszkańcy Warszawy wybrali swoich przedstawicieli do siedmiu gmin-dzielnic. Na prezydenta Rada m.st. Warszawy wybrała urbanistę Stanisława Wyganowskiego , który pełnił już tę funkcję od 27 stycznia 1990 na mocy decyzji premiera Tadeusza Mazowieckiego . Warszawa po 56-letniej przerwie uzyskała szansę rozwoju zgodnego z wolą swoich mieszkańców.

W dniu 25 marca 1994 Sejm uchwalił następną ustawę o ustroju miasta stołecznego, wprowadzającą w stolicy podział na 11 niezależnych gmin, a największa z nich – gmina Warszawa-Centrum – dzieliła się dodatkowo na 7 dzielnic. Władzę stanowiącą prawo i kontrolną stanowiło 19 rad: Rada Warszawy, 11 rad gmin i 7 rad dzielnic, do których wraz z wejściem w życie w 1999 reformy podziału administracyjnego kraju i utworzeniem powiatu warszawskiego doszła kolejna – rada powiatu.

Po kolejnej nowelizacji tzw. ustawy warszawskiej z 2002 Warszawa stała się jednolitą gminą na prawach powiatu, składającą się z 18 jednostek pomocniczych – dzielnic. Prezydent Warszawy jest odtąd wybierany nie przez Radę m.st. Warszawy, ale w wyborach bezpośrednich , przez mieszkańców. Pierwszym prezydentem wybranym w ten sposób i pełniącym tę funkcję w nowym ustroju miasta został Lech Kaczyński .

Zakres działania władz miasta, władz dzielnic i zasady gospodarki finansowej określa Statut m.st. Warszawy, przyjęty przez Radę Warszawy w dniu 10 stycznia 2008^[35].

Warszawa jest członkiem Związku Miast Polskich .

Prezydent Warszawy

Belweder w Warszawie

Prezydent M.St. Warszawy jest wybierany bezpośrednio przez mieszkańców stolicy na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 2002^[36]. Do prerogatyw prezydenta należy m.in. zarządzanie własnością miejską oraz nadzorowanie pracy wszystkich podległych mu samorządów dzielnicowych – zakres obowiązków określa tzw. Ustawa warszawska z 15 marca 2002^[37].

• Prezydent Warszawy od 2 grudnia 2006
  • Hanna Gronkiewicz-Waltz , PO
• Zastępcy Prezydenta od 5 grudnia 2006
  • Jacek Wojciechowicz
  • Andrzej Jakubiak
  • Jarosław Kochaniak od 5 grudnia 2007
  • Włodzimierz Paszyński
• Zastępca Prezydenta od 5 grudnia 2006 do 29 listopada 2007
  • Jerzy Miller

Rada Miasta Warszawy

Ustawa warszawska zniosła poprzednio istniejące gminy i ustanowiła w Warszawie jeden organizm miejski na prawach powiatu , z Radą Warszawy jako organem stanowiącym prawo i sprawującym kontrolę^[35].

W Radzie m.st. Warszawy zasiada 60 radnych, którzy są wybierani w wyborach bezpośrednich i proporcjonalnych co 4 lata. W radzie utworzono kilkanaście komisji, których zadaniem jest nadzór nad poszczególnymi dziedzinami życia. Obecnie Przewodniczącą Rady Miasta Stołecznego Warszawy jest Ewa Malinowska-Grupińska^[38].

Wszystkie decyzje rady podejmowane są zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady.

Każda z 18 dzielnic Warszawy posiada własną radę dzielnicy. Pełnią one funkcje stanowiące i kontrolne oraz zarządzają szkołami i własnością miejską na podległym im obszarze^[35]. Na czele rady dzielnicy stoi przewodniczący, ponadto wybiera ona burmistrza .

Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy

Od 28 stycznia 2010 roku, Warszawa jest największym polskim miastem, w którym utworzono młodzieżową radę miasta – niezależny organ doradczo-konsultacyjny administracji samorządowej, reprezentujący młodych mieszkańców stolicy.

Młodzieżową Radę Warszawy tworzą przedstawiciele młodzieżowych rad z 18 dzielnic miasta, wybierani co 2 lata. Każdej z dzielnic przysługują 2 mandaty w Radzie, a swoich przedstawicieli deleguje także środowisko szkół specjalnych. Pracami Rady kieruje jej Przewodniczący.

Zgodnie z uprawnieniami nadanymi przez Radę m.st. Warszawy, Młodzieżowa Rada ma prawo przedkładania własnych opinii do projektów uchwał Rady Miasta dotyczących młodzieży.

Podział administracyjny

Podobnie jak przed wojną, Warszawa była, poczynając od 1945 , miastem wydzielonym , czyli tzw. województwem miejskim; od początku lat 60. XX w. utrwalił się podział na 7 dzielnic (w randze powiatów : Mokotów , Ochota , Praga Południe , Praga Północ , Śródmieście , Wola i Żoliborz ).

Po reformie administracyjnej w 1975 w Warszawie – podobnie jak w Krakowie , Poznaniu i Wrocławiu – zachowano podział na dzielnice. Po wydarzeniach czerwcowych do dzielnicy Ochota włączono w ramach represji zbuntowany Ursus .

Białołęka

Bielany

Bemowo

Żoliborz

Praga Północ

Targówek

Śródmieście

Wola

Ochota

Włochy

Ursus

Mokotów

Wawer

Praga Południe

Rembertów

Wesoła

Ursynów

Wilanów

Od kwietnia 1990 dotychczasowych 7 dzielnic warszawskich uzyskało status gmin miejskich i nowe nazwy, przy czym gminy te nie były osobnymi miastami, a łącznie tworzyły jedno miasto. W 1994 dokonano zmiany gmin-dzielnic 7 dotychczasowych zastępując 11.

W wyniku reform wprowadzonych przez tzw. ustawę warszawską z 2002 roku, Warszawa stanowi tylko jedną gminę na prawach powiatu . Dotychczasowe gminy mają obecnie status dzielnic posiadających ograniczone kompetencje samorządowe. Wiele tych kompetencji odpowiada kompetencjom powiatu (np. prowadzenie rejestracji pojazdów). Ponadto granice Warszawy poszerzyły się o niezależną wcześniej gminę Wesoła tworząc w sumie 18 dzielnic. Najgęściej zaludnioną dzielnicą jest Ochota (9196 osób/km²), a najmniejsza gęstość jest w – Wilanowie (521 osób/km²)^[2]. Średnia dla całego miasta wynosi 3315 osób/km² (I/2009)^[3].

Osoby związane z Warszawą

Honorowi obywatele

Religia

Kościół św. Kazimierza przy Rynku Nowego Miasta

Kościoły i związki wyznaniowe

Warszawa jest siedzibą jednostek administracyjnych wielu Kościołów i związków wyznaniowych : archidiecezji warszawskiej ^[39] (14 dekanatów z 86 parafiami w granicach miasta) i diecezji warszawsko-praskiej (6 dekanatów z 51 parafiami w granicach miasta) Kościoła rzymskokatolickiego , diecezji warszawskiej Kościoła polskokatolickiego , kustodii warszawskiej Kościoła katolickiego mariawitów , metropolii warszawskiej i całej Polski i Diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego . Z tego względu w stolicy jest 1 archikatedra , 5 katedr i 2 konkatedry . W Warszawie znajdują się także parafie i zbory innych wyznań katolickich i protestanckich , siedziby gmin żydowskich oraz innych związków wyznaniowych.

W stolicy działają również wspólnoty buddyjskie ^[40], m.in. Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu oraz Szkoła Zen Kwan Um w Polsce . Przy ulicy Wiertniczej znajduje się meczet oraz trwa budowa kolejnego w okolicach ronda Zesłańców Syberyjskich .

Religijność warszawiaków

Podczas badania sondażowego, przeprowadzonego w 2010 r. przez zespół socjologów z UKSW , 66% ankietowanych mieszkańców Warszawy zadeklarowało się jako osoby wierzące, a 6% jako osoby niewierzące^[41]. W samych tylko świątyniach katolickich Warszawy w każdą niedzielę odprawianych jest ponad 600 nabożeństw, a w dni powszednie – ponad 250 nabożeństw^[39]. Na msze te uczęszcza 32% wiernych archidiecezji warszawskiej , oraz 34% wiernych diecezji warszawsko-praskiej ^[42]. Eucharystię przyjmuje około 15% wiernych.

Z Warszawy co roku wyrusza kilka pieszych pielgrzymek na Jasną Górę , w tym najbardziej znana i najliczniejsza w Polsce, niemal 300-letnia Pielgrzymka warszawska oraz Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna i Praska pielgrzymka piesza.

W stolicy znajduje się kilka sanktuariów maryjnych - m.in. sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej z jej obrazem koronowanym w 1651 w obecności króla Jana Kazimierza (pierwsza koronacja obrazu maryjnego w Polsce). Matka Boska Łaskawa jest uznawana za główną patronkę Warszawy^[43].

Przyroda

Kampinoski Park Narodowy przy granicy z Warszawą – uroczysko Opaleń

Rezerwat przyrody Bagno Jacka

Rezerwat przyrody Morysin

Rezerwat przyrody Wyspy Zawadowskie

Około 200 km² miasta zajmują tereny zieleni : parki, lasy, zieleń uliczna oraz zieleń osiedlowa i zieleń wokół obiektów użyteczności publicznej^[44]. Znaczne obszary objęte są ochroną przyrody.

Obszary chronione

Na północny zachód od Warszawy rozciąga się Puszcza Kampinoska . Większość terenów puszczy zajmuje Kampinoski Park Narodowy , stanowiący od 2000 rezerwat biosfery UNESCO . Warszawa jest jedyną stolicą w Europie i jedną z dwóch w świecie graniczących bezpośrednio z parkiem narodowym^[5]. W granicach otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego leży część dzielnicy Bielany.

Na terenie miasta istnieje wiele obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, objętych ochroną na mocy ustawy o ochronie przyrody:

• 13 rezerwatów przyrody (w tym dwa: Las Natoliński i Skarpa Ursynowska – objęte dodatkowo ochroną kulturową)
• 5 użytków ekologicznych
• 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
• pomniki przyrody (w tym wiele drzew i zespołów drzew, z największą aleją lipową wzdłuż al. Żwirki i Wigury , oraz ponad 60 głazów narzutowych lub zespołów, z największym Głazem Ursynowskim przy ul. Nutki – 9,6 m obwodu)^[44]

Ponadto inne wartościowe tereny – dolina Wisły, Wilanówki, ciąg jezior oraz kompleksy leśne – weszły w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu . Część WOChK związana z doliną Wisły stanowi obecnie fragment sieci obszarów Natura 2000 . Tereny leśne we wschodniej części Warszawy objęto granicami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego ^[44].

Lasy

W obrębie miasta znajduje się kilkanaście zwartych obszarów leśnych, obejmujących ponad 7200 ha^[44], co stanowi prawie 14% powierzchni miasta (można to sobie wyobrazić jako położony wewnątrz miasta kwadrat o boku 8,5 km). Lasy te są w większości pozostałościami dawnej, rozległej Puszczy Mazowieckiej porastającej te obszary, ale w większości są silnie przekształcone przez gospodarkę. Większość lasów w obrębie Warszawy to bory sosnowe z domieszką brzóz i dębów. Wiele z tych środowisk służy Warszawiakom do rekreacji, niektóre mają dużą wartość przyrodniczą i chronione są w formie rezerwatów przyrody .

Największą część spośród obszarów leśnych zajmują lasy prywatne pod nadzorem Prezydenta m.st. Warszawy (44%), pozostałe to lasy miejskie (38%) ( Lasy miejskie Warszawy ) i lasy stanowiące własność Skarbu Państwa administrowane przez Lasy Państwowe (18%)^[44].

Największe zwarte obszary leśne Warszawy zlokalizowane są w obrębie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego . Składają się z kilku dużych kompleksów leśnych, częściowo od siebie izolowanych, leżących na południowo-wschodnim skraju miasta: w dzielnicach Wesoła i Wawer i częściowo w podwarszawskich gminach. W skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego wchodzą m.in. Rezerwat im Jana III Sobieskiego z pięknymi fragmentami dąbrów i Rezerwat torfowiskowy Bagno Jacka w Wesołej. Na północ od terenów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego położone są rozległe Lasy Rembertowskie, częściowo zlokalizowane na terenach wojskowych. Na ich południowym skraju leży leśny rezerwat Kawęczyn , a blisko niego Rezerwat Olszynka Grochowska .

W lewobrzeżnej części Warszawy również znajduje się kilka rozległych obszarów leśnych, m.in.:

• Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego mający status rezerwatu krajobrazowego położony na południowym skraju dzielnicy Ursynów
• Las Bielański – rezerwat przyrody położony w północnej części Warszawy, na Bielanach.
• Las Młociński
• Park Leśny Bemowo

Te trzy ostatnie obszary łączą się wąskimi pasami zadrzewień ze znajdującym się tuż za granicami miasta Kampinoskim Parkiem Narodowym .

Są tu także mniejsze fragmenty zbiorowisk leśnych o charakterze leśno-parkowym

• Rezerwat przyrody Las Natoliński wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego Park Natoliński
• Park Rezerwat Morysin
• Lasek na Kole

Obszary leśne Warszawy są bardzo cenne jako ostoje fauny i flory, zwłaszcza fragmenty rezerwatowe i ze względu na walory krajobrazowe^[44].

Wody

Park Moczydło ze zbiornikiem wodnym

Łacha Potocka

Na terenie Warszawy znajduje się kilkadziesiąt zbiorników wodnych i cieków, niektóre z nich mają dużą wartość przyrodniczą i krajobrazową. W skład wód stojących wchodzi m.in. kilka zbiorników o charakterze jezior , będących dawnymi starorzeczami Wisły ( Jezioro Wilanowskie , Jeziorko Czerniakowskie , Jeziorko Kamionkowskie i Łacha Potocka), kilka zbiorników torfowiskowych, kilkanaście stawów parkowych i sztuczne zbiorniki (przeważnie fosy ) będące pozostałościami XIX-wiecznych fortyfikacji Warszawy.

Największym zbiornikiem Warszawy jest jezioro Czerniakowskie^[45] (19,7 ha) mające status rezerwatu . Inne duże zbiorniki (o powierzchni kilkunastu ha) to także Jezioro Powsinkowskie (bardzo cenne przyrodniczo: m.in. jako ostoja ptaków wodno-błotnych i ze względu na rzadkie gatunki bentosowych bezkręgowców^[46]) i Jezioro Wilanowskie. Na terenie dużych warszawskich parków znajduje się wiele stawów parkowych, tylko niektóre z nich mają charakter zbiorników trwałych ( Park Moczydło , Szczęśliwice, Park Skaryszewski, Dolinka Służewiecka), z niektórych (np. Pola Mokotowskie, Park Ujazdowski, Łazienki) woda jest regularnie spuszczana, okresowo usuwane są rośliny i osady, co uniemożliwia występowanie w nich większości typowych przedstawicieli słodkowodnej fauny i flory . Na terenie Warszawy występują chronione prawem torfowiska, na których znajdują się malownicze zbiorniki wodne (m.in. Macierowe Bagno oraz Bagno Jacka w Wesołej i Biały Ług w Wawrze). Jeziorko Imielińskie na Ursynowie także objęte jest częściową ochroną prawną jako tzw. użytek ekologiczny.

Na terenie Warszawy znajduje się wiele sztucznych zbiorników wodnych będących pozostałościami po XIX-wiecznych fortyfikacjach miasta. Należą do nich m.in.:

• fosa Fortu Wawrzyszew – obecnie jeden z bardziej czystych zbiorników tej części Warszawy
• fosa Fortu Bema – dostępna dla zwiedzających wraz z parkiem utworzonym na terenie fortyfikacji, w ostatnich latach uregulowana i odnowiona łączenie z całym kompleksem
• Fosa Babicka wokół Fortu Babice – zbiornik niedostępny dla publiczności (zajęty przez Wojsko Polskie )
• fosa Fortu Blizne
• znajdująca się w rękach prywatnych fosa Fortu Okęcie
• publicznie dostępna, obfitująca w ryby i lubiana przez wędkarzy fosa Fortu Zbarż
• fosa Fortu Piłsudskiego
• fosa Fortu Czerniaków , obecnie Park im. Czesława Szczubełka
• Bernardyńska Woda .

Wiele fragmentów przepływającej przez Warszawę Wisły, zwłaszcza na wschodnim brzegu, jest bardzo cennych przyrodniczo, zarówno ze względu na gnieżdżące się tu ptaki^[47] (np. Rezerwat Wyspy Zawadowskie w Wilanowie i Wawrze), jak i liczne populacje ryb a także rzadkich bezkręgowców. Około 20 trwałych cieków i kanałów jest elementem środowiska przyrodniczego Warszawy, m.in. silnie zdegradowany, choć wciąż atrakcyjny przyrodniczo kilkunastokilometrowy Kanał Żerański (Królewski) łączący Wisłę z Jeziorem Zegrzyńskim i malownicza rzeka Wilanówka , płynąca fragmentami wśród wiejskiego i półnaturalnego krajobrazu.

Środowiska słodkowodne Warszawy i ich otoczenie to, jak w przypadku innych wielkich miast rezerwuary różnorodności biologicznej , podlegające niestety coraz silniejszej presji ze strony otaczających silnie zurbanizowanych obszarów (tzw. rozpełzanie się miasta^[48]).

Kąpieliska

Baseny

Obecnie w Warszawie funkcjonuje pięć basenów odkrytych. Są to: Moczydło przy Górczewskiej na Woli, WOW Wisła Inflancka przy ul. Inflanckiej w Śródmieściu, Park Kultury w Powsinie przy ul. Maślaków na Ursynowie, Park Wodny (Warszawianka) przy ul. Merliniego na Mokotowie oraz Plaże nad Wisłą przy Wale Miedzeszyńskim na Pradze Południe^[49]. Nieczynne są obecnie kompleks basenów odkrytych przy ul. Namysłowskiej na Pradze Północ i na Szczęśliwicach na Ochocie. Oprócz tego działają w Warszawie liczne baseny kryte^[50].

Plaże

W Warszawie funkcjonują dwie plaże miejskie. Pierwsza działa od 2004 roku na wysokości ZOO^[51], zaś druga od lipca 2008 na wysokości ulicy Krynicznej na Saskiej Kępie ^[52].

Inne miejsca kąpieliskowe

Obecnie w Warszawie, poza basenami, nie istnieją miejsca kąpieliskowe. Od wielu lat rzeka Wisła nie spełnia podstawowych wymogów sanitarnych^[52]. Najbliższe kąpieliska w okolicy Warszawy znajdują się nad Zalewem Zegrzyńskim . W 2006 możliwa była również kąpiel w Jeziorku Czerniakowskim , jednak zostały wykryte w nim bakterie cholery ^[53].

Miasta partnerskie^[54]

Zobacz też

Artykuły o całym mieście

• Podział administracyjny Warszawy
• Aglomeracja warszawska
• Ludność Warszawy
• Historia Warszawy
• Zabytki Warszawy
• Urbanistyka i architektura Warszawy

Artykuły szczegółowe

• Garnizon Warszawa
• Gwara warszawska
• Warszawska Straż Ogniowa
• KL Warschau
• Plan Pabsta
• Chorągiew Stołeczna ZHP
• Mazowiecka Chorągiew Harcerzy ZHR
• Najstarszy cmentarz żydowski w Warszawie
• Cmentarz żydowski w Warszawie (Aleksandrów)
• Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola)
• Cmentarz żydowski w Warszawie (Bródno)
• Cmentarz żydowski w Warszawie (Radość)

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Warszawa w katalogu Open Directory Project

Informacje ogólne

• Miasto Stołeczne – oficjalny serwis stolicy Polski . [dostęp 15 listopada 2009].
• Oficjalny portal turystyczny – (Stołeczne Biuro Informacji i Promocji Turystycznej . [dostęp 15 listopada 2009].
• Tematyczne panoramy Warszawy . [dostęp 15 listopada 2009].
• Warszawikia – Encyklopedia wiki poświęcona miastu Warszawa . [dostęp 15 listopada 2009].
• Warszawa w przewodniku turystycznym Wikitravel

Mapy

• Interaktywny plan miasta . [dostęp 15 listopada 2009].
• Ortofotomapa Warszawy . [dostęp 15 listopada 2009].
• Komunikacyjna Mapa Aglomeracji Warszawskiej . [dostęp 15 listopada 2009].
• Archiwalne plany Warszawy i sieci komunikacji miejskiej . [dostęp 15 listopada 2009].
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi