Fragment Bursztynowej Komnaty

Szkatuła wykonana z kilku rodzajów bursztynu

Bursztyn także: jantar, amber ( łac. sucinum, czasem także elektrum z gr. ἤλεκτρον - elektron) – kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców .

Znanych jest około 60 odmian (gatunków). Najstarsze z nich pochodzą z utworów dewońskich (stwierdzono je w Kanadzie); najmłodsze, nie zaliczane zasadniczo do bursztynów są znajdowane w Ameryce Południowej, Afryce, Australii i Nowej Zelandii ( kopal ).

Nazwy

Nazwa "bursztyn" pochodzi od niemieckiego bernstein (kamień, który się pali). Znany był od dawna pod różnymi nazwami:

• sukcynit – nazwa geologiczna, pochodzi od succinum – sok, żywica drzewna;
• Grecy nazywali ten kamień elektron (ηλεκτρον), co oznacza świecący i błyszczący;
• Rzymianie nazywali bursztyn lyncurium, czyli mocz rysia , albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika;
• succinum to łacińska nazwa bursztynu używana w farmacji . Powstała od łac. succus – sok;
• Egipcjanie nazywali bursztyn sokal;
• Arabowie anbar, ponieważ zapach pocieranego bursztynu kojarzył się z zapachem ambry ;
• Persowie nazywali kamień karuba – złoty rabuś;
• Słowiańska nazwa jantar została przejęta od Litwinów , a ta od fenickiej nazwy jainitar – żywica morska.

Właściwości

• Skład chemiczny: mieszanina kilkudziesięciu różnych związków, o średniej zawartości ok. 67 do 81% węgla i ok. 1% siarki; resztę stanowią tlen i wodór. Jednym ze składników jest kwas bursztynowy (3-8%)
• Barwa : jasnożółta do brunatnej (" bursztynowa "), bywa też mlecznobiały , niebieski , zielonkawy , bezbarwny, czerwony i czarny
• Połysk : tłusty
• Przełam : muszlowy, schodkowy
• Przezroczystość : przezroczysty, przeświecający, do nieprzezroczystego
• Rysa : biała
• Twardość w skali Mohsa : 2,0-2,5
• Gęstość : 1,05-1,09 g/cm³
• Łupliwość : brak
• Luminescencja : fluoroscencja – brunatnobiała do żółtozielonej, dla burmitu niebieska
• Temperatura topnienia 287 - 300 stopni Celsjusza
• Współczynnik załamania światła 1,539 - 1,542

Tworzy nieregularne bryłki. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego waży 9,75 kg. Najczęściej spotykany jest bursztyn żółty , rzadsze są odmiany bezbarwne, czerwone , zielonkawe , a ich przejrzystość zależy od zawartości drobnych pęcherzyków powietrza . Bryłki bursztynu zawierają niekiedy pochodzące z okresu kredy i trzeciorzędu szczątki zwierząt lub roślin, tzw. inkluzje . Inkluzje stałe są reprezentowane przez różne minerały np. piryt , żelazo , kwarc , oraz owady, rzadziej pajęczaki, drobne płazy i gady, rośliny i ich szczątki. Inkluzje stanowią cenny materiał badawczy dla biologów i paleontologów .

Odmiany

• birmit
• bursztyn bałtycki
• aikait – odmiana bursztynu znajdowana na Węgrzech i we Francji
• bursztyn dominikański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych w Dominikanie na wyspie Haiti
• bursztyn japoński – odmiana bursztynu wydobywanego w północnej części wyspy Honsiu , nad brzegiem Oceanu Spokojnego
• bursztyn libański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach kredowych ( kreda dolna) w Libanie na Bliskim Wschodzie
• bursztyn meksykański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych ( oligocen górny – miocen dolny) w Meksyku
• bursztyn tajmyrski
• cyberyt
• keflachit
• keuperyt
• rumenit – odmiana spotykana w Rumunii
• symetyt – charakteryzuje się wyraźną opalescencją ), spotykany we Włoszech
• walchowit – całkowicie nieprzezroczysty, barwy beżowej; występuje na Morawach
• krancyt – odmiana spotykana w Saksonii ^[1]

Występowanie

zielony bursztyn z rejonu Karaibów

• Występuje w utworach trzeciorzędowych : b. bałtycki, dominikański, birmański (birmit) – odmiana spotykana w Tajlandii, Wietnamie, Malezji, Myanmarze, chilijski, meksykański, australijski – spotykany w Australii, grenlandzki (szraufit) – spotykany na Grenlandii , sachalinski, sycylijski;
• W utworach kredowych : b. libański, jakucki, willeryt, retynit – odmiana spotykana w Chinach, cedaryt – spotykany w Kanadzie, walchowit i neudorfit – odmiany spotykane w Czechach.

Najbardziej znany – sukcynit jest znajdowany w utworach trzeciorzędowych Polski, Litwy, Łotwy, Rosji, Danii, Niemiec, Szwecji. Inne żywice kopalne są spotykane w Argentynie (ambryt), w Afryce, na Madagaskarze.

Zastosowania

bursztyn szlifowany i matowy

Najbardziej ceniony w jubilerstwie bursztyn bałtycki , znany od pradziejów, po raz pierwszy włączony do wykazów mineralogicznych przez Breithaupta w XIX wieku , inaczej zwany jest sukcynitem.

W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki, a noszone na szyi korale zapobiegają bólom gardła i głowy oraz wzmacniają tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę , co miało oczyścić zatoki i pomóc w pozbyciu się kataru .

Współczesna litoterapia stosuje bursztyn jako nalewkę w leczeniu chorób tarczycy , gardła, przy chrypce i reumatyzmie.

Wielkość

Największe bryły osiągają wagę kilku, a wyjątkowo kilkunastu kilogramów.

Bibliografia

• Bukowski Zbigniew "Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły"
• Franaszek Krystyna "Bursztyn – podstawowe wiadomości"
• Gierłowska Gabriela "Przewodnik po imitacjach bursztynu"
• Jastrzębski Jerzy "Bursztyniarstwo na Kurpiach"
• Kosmowska-Ceranowicz Barbara, Konart Tomasz "Tajemnice Bursztynu"
• Kriegseisen Jacek "Słupskie bursztynnictwo"
• Mierzwińska Elżbieta "Dzieje bursztynu: historia sztuki bursztynniczej i przewodnik po wystawie malborskiej"
• Pęczalska Anna "Złoto Północy: opowieści o bursztynie"
• Świerzowska Agata "Bursztyn, koral, gagat: symbolika religijna i magiczna"
• Grabowska Janina "Polski bursztyn", Interpress, Warszawa 1982,

Zobacz też

• Bursztynowa Komnata
• Bursztynowy Słowik
• Szlak bursztynowy
• bursztyn bałtycki
• skamielina

Przypisy