Czas – jedno z podstawowych pojęć
filozoficznych
, skalarna
wielkość fizyczna
określająca kolejność zdarzeń oraz odstępy między zdarzeniami.
Czas może być rozumiany jako:
- chwila, punkt czasowy
- odcinek czasu
- trwanie
- zbiór wszystkich punktów i okresów czasowych
- czwarta współrzędna czasoprzestrzeni w teorii względności
Koncepcje czasu
W
fizyce klasycznej
jest samodzielną wielkością niezależną od innych wielkości biegnącą w takim samym rytmie w całym
Wszechświecie
. W
mechanice relatywistycznej
czas stanowi czwartą współrzędną
czasoprzestrzeni
, jego upływ zaś zależy od obserwatora i jest różny dla różnych obserwatorów.
Jednym z tematów dyskusji filozofów i naukowców był m.in. spór o absolutny bądź względny charakter czasu.
Jak pisał
Heidegger
w swoim Sein und Zeit, czas nie "jest" obecny ani w podmiocie, ani też w przedmiocie; nie jest wewnątrz bytu, ani na jego zewnątrz i "jest" on "wcześniej" od wszelkiej subiektywności oraz obiektywności, ponieważ stanowi warunek możliwości nawet dla owego "wcześniej". Jak więc czas w ogóle "jest"?
Wedle
pitagorejczyka
Parona
czas jest czymś nieuporządkowanym, gdyż powoduje on utratę pamięci, zapominanie. W tym sensie czas jest bardziej przyczyną ginięcia, niż powstawania (Arystoteles "Fizyka" 222b). Dla samego filozofa czas był jedynie ilością ruchu, odliczaniem poszczególnych momentów 'teraz' ze względu na 'wcześniej' i 'później'.
Św. Augustyn
rozważa w XI księdze Confessiones różne aspekty czasu. Wypowiada pogląd, że jest on bezcenny, nierozłączny ze zmianą (ruchem), stanowi pewien wymiar świata materialnego i wiąże się z przemijalnością. Teraźniejszość (to, co istnieje materialnie) jest dla niego czasem zauważanym (choć nieuchwytnym), przeszłość (to, co istniało) - pamiętanym, a przyszłość (to, co będzie istniało) - oczekiwanym; waha się jednak, czy te dwie ostatnie odmiany gdziekolwiek jeszcze (już) istnieją. Z całą pewnością stwierdza zaś, że czas stworzył
Bóg
, który znajduje się poza nim.
Zdaniem
Kanta
(estetyka transcendentalna) czas i przestrzeń są apriorycznymi formami naszej zmysłowości. Mają one swoje źródło w podmiocie i stosują się do wszystkich zjawisk (tzn. zmysły dostarczają wrażeń już ukształtowanych czasoprzestrzennie). Czas (i przestrzeń) ukazują się nam w doświadczeniu jako realne, jednak podczas transcendentalnej analizy okazują się "być" idealne – stają się niczym, gdy chcemy je rozważać niezależnie od doświadczenia.
Z kolei
Bergson
dokonuje istotnego rozróżnienia pomiędzy matematycznym, dyskretnym czasem (nauka) rozbitym na chwile i pojmowanym w sposób przestrzenny, a czasem "rzeczywistym", czystym dzianiem się, ciągłością, która dana nam jest w introspekcyjnym doświadczeniu.
W koncepcji
Husserla
strumień czasu oglądany w swym czystym przepływie staje się tożsamy z samą świadomością (transcendentalną i absolutną). Ostateczne źródło czasu stanowi tym samym świadomość, która uobecnia się sobie samej – będąc źródłem czasu jest źródłem wszelkiego istnienia nadając mu sens. "Ja jestem" = istnieje strumień świadomości, w nim Ja objawia się sobie samemu za pośrednictwem i pod postacią czasu.
Według
Newtona
istnieje tylko jeden, uniwersalny i wszechobejmujący czas – płynie on w jednostajnym tempie i nic nie wywiera na niego wpływu. Jest więc absolutny i obiektywnie jednakowy w całym wszechświecie.
George Berkeley
oponował, iż bez umysłu, który by postrzegał ruch, sama idea czasu staje się zwykłą iluzją. Także
Leibniz
sprzeciwiał się teorii Newtona utrzymując, że czas jest porządkiem następstwa zdarzeń zachodzących w świecie - bez świata (zdarzeń) nie może być mowy o żadnym czasie.
Szczególna teoria względności
Einsteina
wprowadziła do fizyki nowe pojęcie czasu. Okazało się, że upływ czasu zależny jest od prędkości układu odniesienia, w którym się go mierzy. Jeżeli znajdujemy się na powierzchni Ziemi i mija nas przyjaciel w statku kosmicznym poruszającym się z prędkością zbliżoną do prędkości światła, wydaje nam się, że jego zegar chodzi wolniej od naszego (
dylatacja czasu
). W życiu codziennym różnice te są niemierzalne, jednak w przypadku układów poruszających z prędkościami zbliżonymi do
światła
różnica pomiaru jest już bardzo duża.
Ogólna teoria względności
Einsteina
uwzględnia związek czasu z
polem grawitacyjnym
. Czas nie płynie już odrębnie, lecz jest związany jako czwarty wymiar w pojęciu
czasoprzestrzeni
. Zgodnie z podstawowym założeniem ogólnej teorii względności, grawitacja powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zegary umieszczone w silniejszym polu grawitacyjnym chodzą wolniej, dlatego zegar leżący na powierzchni Ziemi chodzi wolniej, niż zegar umieszczony np. na szczycie wieży. Na co dzień różnice te są zaniedbywalnie małe, gdy jednak potrzeba bardzo dokładnego wyznaczania czasu a z niego położenia, odchylenia te należy brać pod uwagę. Uwzględniono je na przykład w systemie
GPS
.
Jednostki podwielokrotne i jednostki wielokrotne czasu
- attosekunda = 0,000000000000000001 sekundy
- femtosekunda = 0,000000000000001 sekundy
- pikosekunda = 0,000000000001 sekundy
- nanosekunda = 0,000000001 sekundy
- mikrosekunda = 0,000001 sekundy
- milisekunda = 0.001 sekundy
-
sekunda
(jednostka podstawowa w SI i CGS)
- minuta = 60 sekund
- kwadrans = 15 minut = 900 sekund
- godzina = 60 minut = 3600 sekund
- doba (dzień) = 24 godziny = 86400 sekund
- tydzień = 7 dni = 604800 sekund
- miesiąc = 28,29, 30 lub 31 dni = 2419200/2505600/2592000/2678400 sekund
- kwartał = 3 miesiące = 7257600(dla 28 dni)/7516800(dla 29 dni)/ 7776000(dla 30 dni)/8303040(dla 31 dni) sekund
- rok = 12 miesięcy = 365 lub 366 dni = 31536000(dla 365 dni)/31622400(dla 366 dni) sekund
- dekada = ~10 dni w odniesieniu do miesiąca albo 10 lat w odniesieniu do wieku
- wiek = 100 lat
- tysiąclecie (milenium) = 1000 lat
- era – dzieli historię ludzkości na okres przed umownym narodzeniem Chrystusa i po
Zobacz też
Linki zewnętrzne
