Architektura secesji: H. Guimard, wejście do metra w
Paryżu
Secesja jako kierunek w
architekturze
rozwijała się w latach
1899
-
1925
, lecz zasadniczy rozkwit trwał od około
1905
. W Polsce secesja przyjęła sie nieco wcześniej niż w większości krajów Europy, głównie ze względu na wpływy architektury niemieckiej, austriackiej i francuskiej. Kraje te jako pierwsze wykształciły ten styl, a Polska będąca pod ich wpływem przejęła bardzo szybko nowe trendy, szybciej niż reszta Europy. Szybciej też odeszła od tego stylu na rzecz modernizmu. Najważniejsze jednak, że nie wykształciła typowego stylu secesji, a budowle z tego okresu przypominają bardziej neobarok. Secesja była rezultatem poszukiwań wyzwolenia formy budynku z czystego naśladownictwa dawnych epok (
historyzmu
) i wytworzenia nowego stylu.
Nazwa
Okres secesji w architekturze jest bardzo różnie określany w poszczególnych krajach, jednak nazwano go prawie równocześnie z powstaniem stylu. Popularna w Polsce nazwa secesja, używana także m.in. w
Austrii
(Sezession) wywodzi się z nazw grup artystycznych: secesji
wiedeńskiej
i
monachijskiej
. W
Niemczech
i krajach skandynawskich używa się raczej nazwy Jugendstil (styl młodzieżowy), we
Francji
Art nouveau (nowa sztuka), w
Hiszpanii
i
Włoszech
mówi się o modernismo (nie mylić z
modernizmem
). W
Wielkiej Brytanii
nowy styl propagował ruch artystyczny
Arts and Crafts
. Wszelkie te lokalne prądy dotyczą jednak zasadniczo, oceniając z perspektywy
XXI
w., jednego zjawiska.
Historia
Źródła stylu secesyjnego
Najwcześniej tendencje do wysublimowania się nowego stylu pojawiły się we Francji, częściowo pod wpływem Ecole des Beaux-Arts,
Viollet-le-Duca
. Niektórzy doszukują się źródeł art nouveau w prezentowanej przez niego i przez Anglika
Williama Morrisa
odmianie
neogotyku
. Dalszymi czynnikami, które zapoczątkowały rozwój nowej architektury były
racjonalistyczne
prądy
filozoficzne
oraz zetknięcie się z japońską
grafiką
i
kaligrafią
.
Awangardowa
dążność do postępu miała podłoże
etyczne
. Niejednorodność stylistyczna początkowej secesji wywodziła się stąd, że miała ona podłoże
intelektualne
, a nie formalno-artystyczne. Secesja była owocem
kultury
swoich czasów.
Wykształcenie się stylu na przełomie XIX i XX wieku
Ogniska rozwoju architektury secesyjnej wytworzyły się w kilkunastu dużych miastach Europy o tradycjach artystycznych. Secesja szybko staje się modna, a jej elementy pojawiają się w historyzującym budownictwie przełomu
XIX
i
XX
w.
Schyłek
U schyłku drugiej dekady
XX
w. pojawia się, szczególnie w architekturze
domów towarowych
, redukcyjna odmiana secesji, w której wielkim przeszkleniom i płaszczyznom towarzyszą stosunkowo proste i rygorystycznie rozmieszczone
pilastry
, zaś ornament koncentruje się na zwieńczeniu i wejściu do budynku. Po
1918
secesja w architekturze stopniowo zanika, stapiając się z
eklektycznym
stylem 1920, łączącym w sobie
klasycyzm
,
neobarok
i wczesny
modernizm
.
Po
I wojnie światowej
secesja, która już wcześniej wydawała się przeżytkiem, spotykała się prawie wyłącznie z surową krytyką ze strony ówczesnej awangardy. Wielu architektów, którzy tworzyli początkowo w stylu secesyjnym, stało się radykalnymi zwolennikami
funkcjonalizmu
.
Secesja w porównaniu z innymi stylami była jedynie epizodem w historii architektury, lecz doprowadziła do trwałych przekształceń w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.
Cechy architektury secesyjnej
Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu bez odniesienia do historii, lecz wyłącznie na podstawie motywacji
estetycznej
i natchnienia twórcy. Ten sposób tworzenia spotkał się z silną krytyką wielu współczesnych, podkreślających, że wcześniejsze style powstawały w inny sposób – rzekomo drogą ewolucji wynikającej z czynników środowiskowych.
Secesję cechowała forma stosunkowo
abstrakcyjna
, lecz jednocześnie o bogatej
ornamentyce
. Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy
funkcji
i
konstrukcji
pozostawiając inżynierom budowlanym. Szczególnie jest to widoczne w budownictwie mieszkaniowym, gdzie rozwiązania urbanistyczne i rzuty mieszkań pozostały zgodne z praktyką
XIX
w. Budynki użyteczności publicznej, choć wykazujące się innowacyjnością, korzystały z wątków romantycznych i elementów zarówno
neoromańskich
, jak i
neogotyckich
.
Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać
konstrukcję
i
tektonikę
budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji. Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę,
reliefy
wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych. Elewacje posiadają ciągłą i płynnie przechodzącą powierzchnię, widoczne jest zamiłowanie do miękkich i krzywych linii i wyobleń. Ornament obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak
klamki
czy
balustrady
schodów
.
Wybrani przedstawiciele secesji
Najsłynniejsze obiekty secesyjne w Polsce
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- William J. R. Curtis, Moderne Architektur seit 1900, Berlin 2002,
- Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser, Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994,
- Frank Russell, Architektur des Jugendstils. Die Überwindung des Historismus in Europa und Nordamerika, Stuttgart, 1981,
- M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Pozostała literatura
- Banaś Barbara, Szurkowski Leszek, Secesja wrocławska, CO-LIBROS, Wrocław 2009
- Gutowski Maciej, Gutowski Bartłomiej, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001
- Gutowski Bartłomiej, Secesja w architekturze Przemyśla, Przemyśl 2007