André Breton
André BretonPrzykład gry w "cadavre exquis" (wyrafinowany trup) Maska André Bretona, wykonał René Iché André Breton
fr
:
an'dre bʀe'tɔ̃
, (ur.
19 lutego
1896
w
Tinchebray
, zm.
28 września
1966
w
Paryżu
) – francuski pisarz, poeta,
eseista
i krytyk sztuki, teoretyk
surrealizmu
. Przywódca ruchu surrealistycznego, najbardziej znany jako twórca trzech manifestów surrealistycznych (
1924
,
1930
,
1946
), i książek Nadja (
1928
), Szalona miłość (
1937
). Należał do czołowych postaci wywierających wpływ na ocenę sztuk plastycznych i literackich
XX
w. Biografia DzieciństwoAndré Breton był jedynakiem, pochodził z rodziny
drobnomieszczańskiej
i katolickiej, w której matka narzuciła rygorystyczny rodzaj wychowania. Dzieciństwo spędził spokojnie, w
Pantin
(Seine-St-Denis)[1] MłodośćUczył się w szkole średniej w Paryżu, w collège Chaptal, następnie uczęszczał do "sekcji nowoczesnej" (bez
łaciny
ani
greki
[2]). Nauczyciel
retoryki
zwrócił uwagę na André Bretona i zapoznał go z twórczością
Charles Baudelaire
'a i
Joris-Karl Huysmansa
, a nauczyciel
filozofii
wskazał mu przeciwieństwa między
pozytywizmem
("Discours sur l'esprit positif: Ordre et progrès, wyd. Vrin, 2002 – Dyskurs o pozytywnym umyśle: Porządek i postęp) a ideami
heglizmu
[3]. Nawiązuje przyjaźń z Théodorem Fraenkelem i René Hilsumem, który publikuje jego pierwsze utwory poetyckie w szkolnym przeglądzie literackim. Ku niezadowoleniu rodziców, którzy pragnęli by został inżynierem, wstąpił wraz z Fraenkelem do klas przygotowawczych do PCN[4] WojnaW dniu wypowiedzenia wojny przez
Francję
przebywał z rodzicami w
Lorient
(Morbihan). Miał ze sobą jedną książkę: wybór wierszy
Arthura Rimbaud
i zarzucał przyjacielowi, Fraenkelowi jego brak entuzjamu wobec "niższości artystycznej dzieła realistycznego w stosunku do innego". W sierpniu r.
1915
Breton został uznany za zdolnego do
służby wojskowej
i wysłany do
artylerii
w
Pontivy
by pobierać nauki w zakresie, który później określił jako "kloakę krwi, głupoty i błota"[5]. Lektura intelektualistów takich jak
Maurice Barrès
czy
Henri Bergson
wzmocniła jego niechęć do
nacjonalizmu
. Niebawem skierowano go pracy w szpitalu w
Nantes
. W tym okresie napisał swój pierwszy list do
Guillaume Apollinaire
'a i dołączył wiersz "Grudzień" (Décembre). W lutym lub marcu
1916
r. spotkał żołnierza na
rekonwalescencji
: Jacques'a Vaché. Było to dla Bretona objawienie[6]. Vaché określał próby literackie Bretona jako przeciwieństwo dzieła
Alfreda Jarry
, przypisywał mu "wewnętrzną dezercję od samego siebie"[7] i domagał się jednego tylko prawa: "Umoru"[8]. Po powrocie do Paryża (1917 r.) poznał
Pierre'a Reverdy
, z którym współpracował w piśmie Nord-Sud i
Philippe'a Soupault
, którego przedstawił mu
Apollinaire
, mówiąc: "Musicie zostać przyjaciółmi". Dzięki Soupault odkrył Chants de Maldoror
Lautréamonta
, które wzbudziły w nim dużo emocji[9]. W liście do Fraenkela z lipca
1918
r. Breton wspomniał o projekcie opracowania wraz z Aragonem i Soupault książki o kilku malarzach, w tym o
Giorgio de Chirico
,
André Derainie
,
Juanie Gris
,
Henri Matisse'ie
,
Picasso
,
Henri Rousseau
... Zamierzali przedstawić "na sposób angielski" życie artysty (Soupault), analizę ich dzieł (Aragon) i uwagi o sztuce (Breton). Miały być tam także zamieszczone utwory poetyckie autorów książki nawiązujące do niektórych obrazów. Z
Zurychu
,
Berlina
i
Kolonii
, mimo wojny, cenzury i nastrojów antyniemieckich, docierają echa
manifestów
dadaistycznych
, a także niektóre ich publikacje, jak Manifest Dada 3. W styczniu
1919
zmarł Jacques Vaché. Głęboko poruszony Breton zobaczył
reinkarnację
ducha rewolty swojego przyjaciela w
Tristanie Tzara
: "Już nie wiedziałem gdzie szukać odwagi, jaką pan okazuje. Teraz kieruję wzrok na pana."[10] Lata 1918 – 1924 –
dadaizm
w ParyżuPo wydaniu zbioru młodzieńczych wierszy napisanych w latach 1913 – 1918 (Mont de piété – Bank miłosierdzia), Breton i Soupault zaczynają
eksperymentować
z
pismem automatycznym
. Teksty są pisane bez refleksji, bez zatrzymywania się, w różnych tempach, bez poprawek czy namysłu. Les Champs magnétiques (Pola magnetyczne) napisane w maju i czerwcu r.
1919
zostały opublikowane rok później. Sukces wśród krytyków przyczynia się do uznania utworu za prekursorski w stosunku do
surrealizmu
[11].
Aragon
, Breton et
Soupault
, "trzej muszkieterowie", jak lubił ich nazywać
Paul Valéry
, zakładają pismo Littérature ("Literatura"), planowane już od lata 1918 r., którego pierwszy numer pojawia się w lutym r.
1919
. Od marca do ekipy dołącza poznany przypadkiem
Paul Éluard
[12]. W "Literaturze" publikowane są kolejno "Poezje"
Lautréamonta
[13], fragmenty Les Champs magnétiques i
ankieta
"Dlaczego piszecie?". Mimo to Breton nie jest zadowolony z pisma. Niebawem, dzięki spotkaniu
Francisa Picabii
, którego inteligencja, poczucie humoru, wdzięk i żywotność go ujęły, Breton zrozumiał, że nie ma już czego spodziewać się po "starszych", ani po Esprit nouveau (Nowy stan ducha) Apollinaire'a, z jego francuskim zdrowym rozsądkiem i wstrętem wobec chaosu[14], ani po przebudzeniu
Paula Valéry
[15], czy też po "nowoczesnych" (
Jean Cocteau
,
Raymond Radiguet
, Drieu La Rochelle) powtarzających wciąż tradycyjną formę powieści, jaką odrzucił (i zawsze już będzie odrzucał). W końcu przybywa do Paryża
Tristan Tzara
(
23 stycznia
1920
r. ). Breton wyobraża sobie wspólne "zabijanie sztuki", co mu się wydaje najpilniejszym zadaniem, nawet jeśli "przygotowanie zamachu stanu może wymagać lat"[16]. Breton,
Picabia
i Tzara organizują dadaistyczne manifestacje, które najczęściej wzbudzają niezrozumienie, awantury i skandale, czyli osiągają pożądane cele. Jednak od sierpnia Breton zaczyna się dystansować wobec dadaizmu. Odmawia napisania przedmowy do dzieła Picabii[17]: "Nawet nie jestem pewny czy dadaizm wygrał, wciąż spostrzegam, że go w sobie przerabiam"[18]. Pod koniec roku Breton zostaje zatrudniony przez Jacques'a Doucet, krawca,
bibliofila
i miłośnika sztuki nowoczesnej, a także rzeczy rzadkich i niemożliwych, który zamawia listy o literaturze i malarstwie oraz porady w kwestii kupna
dzieł sztuki
. Między innymi Breton doradza zakup
Panien z Avignonu
(Les Demoiselles d’Avignon)
Picassa
. Po "Procesie
Barrèsa
[19] (maj
1921
) odrzuconym przez
Picabię
, w trakcie którego
Tzara
bawił się z zuchwałego uczniaka, Breton, (przewodniczący "składu sędziowskiego", ocenia "absolutny"
pesymizm
dadaistów jako infantylizm. Następnego lata korzysta z pobytu w
Tyrolu
żeby pojechać do
Wiednia
i złożyć wizytę
Freudowi
. Freud jednak zachowuje rezerwę wobec przywódcy tych, których uważa za "szaleńców integralnych"[20]. W styczniu
1922
r. Breton próbuje zorganizować "Międzynarodowy Kongres Określenia Dyrektyw i Obrony Nowoczesnego Umysłu (Ducha)"[21]. Tzara się sprzeciwia. Odnowiona "Literatura" pod kierownictwem Bretona i Soupault przyjmuje nowych współpracowników, jak
René Crevel
,
Robert Desnos
, Roger Vitrac. Soupault ostatecznie niechętny Picabii oddala się od surrealizmu. Crevel i Breton eksperymentują ze snami w hipnozie, pozwalającymi na wyzwolenie podświadomego
dyskursu
. Stany wymuszonego snu ujawniają zdumiewające zdolności "improwizacji" Benjamina Péreta i Roberta Desnos. W końcu lutego
1923r
Breton zaprzestaje tych eksperymentów, zarówno z powodu obawy o ich szczerość, jak i zagrożenia dla zdrowia psychicznego. Breton wydaje się wszystkim zmęczony: uważa prace dziennikarskie Aragona i Desnosa, mimo że przynoszące dochód, za stratę czasu, pisma Picabii go rozczarowują i złoszczą go projekty przyjaciół: "ciągle powieści!"[22]. W wywiadzie udzielonym Rogerowi Vitrakowi potwierdza swój zamiar niepisania już nigdy. A jednak następnego lata (1924) napisał większość wierszy ze zbioru Clair de terre (Światło ziemi). Zerwanie z dadaizmem – narodziny surrealizmu – Pierwszy
Manifest surrealizmu
"Manifest surrealizmu" został wydany jako osobna pozycja w dniu
15 października
1924 r. Początkowo miała to być przedmowa do zbioru tekstów "automatycznych" Poisson soluble (Rozpuszczalna ryba). "Manifest surrealizmu" wyjaśnia na czym polega postawa realistyczna, omawia drogę jaką dotąd przebyła literatura i definiuje nowe podejście: domaga się praw dla wyobraźni, miejsca dla cudowności, inspiracji, odwołań do dzieciństwa i obiektywnego przypadku. Definicja terminu
Surrealizm
autorstwa Bretona: " Czysty automatyzm psychiczny, dzięki któremu zamierza się wyrażać ustnie lub pisemnie, lub za pomocą dowolnej innej metody realne działanie myśli. Przekaz myśli bez jakiejkolwiek kontroli rozumu, bez zamierzeń estetycznych czy moralnych"[23][24]. Kilka dni później grupa publikuje
pamflet
"Trup" (Un cadavre) napisany w reakcji na urządzony z państwową pompą pogrzeb
Anatole'a France'a
. Piszą w nim m.in.: "Loti,
Barrès
, Anatole France, zwróćmy mimo wszystko uwagę na rok, który ściął trzech ponuraków: idiotę, zdrajcę i policjanta. Razem z France'em odchodzi nieco ludzkiego poddaństwa. Niech dzień, w którym grzebiemy chytrość, tradycjonalizm, patriotyzm i brak serca stanie się świętem!" Lata 1925 – 1938 "Rewolucja surrealistyczna" – "Nadja" – Przystąpienie do
PCF
1 grudnia
1924
ukazuje się pierwszy numer pisma la Révolution surréaliste (Rewolucja surrealistyczna), organ grupy, kierowany przez Péreta i Naville'a. Breton radykalizuje swoje działania i zapatrywania polityczne. Po lekturze dzieł Trotskyego o
Leninie
i o
wojnie
kolonialnej
prowadzonej przez Francję w
Maroku
zbliża się do
intelektualistów
komunistycznych
. Surrealiści we współpracy z autorami pism Clarté ("Jasność") i Philosophie ("Filozofia") zawiązują komitet i redagują wspólny dokument "Rewolucja najpierw i przede wszystkim" (La Révolution d’abord et toujours ). W styczniu
1927
Breton, Aragon,
Éluard
, Péret i Unik wstępują do partii komunistycznej
PCF
. Tłumaczą się z tego kroku w publikacji Au grand jour (W pełnym świetle).
4 października
1926
r. Breton poznaje Nadję[25] Spotykają się codziennie aż do
13 października
, a potem co najmniej dwa razy w
listopadzie
[26]. Nadja każe mu napisać: "powieść o mnie". I uważaj: wszystko słabnie, wszystko znika. Z nas trzeba, żeby coś zostało..."[27] W
sierpniu
1927
Breton przebywa z Aragonem, w posiadłości Ango koło
Varengeville-sur-Mer
i zaczyna pisać "
Nadję
". W listopadzie, przy okazji czytania książki w swojej grupie poznaje Suzanne Muzard i wybucha wzajemna miłość od pierwszego wejrzenia. Mimo że Suzanne jest kochanką Emmanuela Berla przeżywa z Bretonem namiętna i burzliwą przygodę. Domaga się jego rozwodu z pierwszą żoną (Simone Breton, poślubioną
15 września
1921
r.), ku czemu Breton się skłania, jednak powstrzymuje ją upodobanie do wygody i materialnego bezpieczeństwa. Wychodzi za Berla, bez zrywania z Bretonem. Związek budowany na ciągłych zerwaniach i powrotach przetrwal do stycznia
1931
roku. Z powodu Suzanne powstała trzecia część "Nadji". Nieszczęśliwa miłość ciąży Bretonowi, a także nieporozumienia w grupie, odejście Desnosa, publiczne kłótnie z Soupault, zamknięcie Galerie Surréaliste z powodu błędów z zarządzaniu. Wydanie
"Drugiego manifestu surrealizmu"
(grudzień
1929
) staje się dla niego okazją do odnowy ruchu, jak wyraził się Mark Polizzotti do "
kodyfikacji
wszelkich zmian, jakich ruch zaznał podczas swoich pierwszych pięciu lat, a w szczególności przejścia (...) od psychicznego automatyzmu do zaangażowania politycznego"[28]. Breton zagłębia się w lekturze
Marksa
,
Engelsa
i
Hegla
. Problem
realności
w wymiarze
politycznym
, a także osobistego zaangażowania jednostki zajmują go szczególnie, o czym świadczą jego pisma[29] Drugi manifest jest także dla niego okazją do gwałtownego wyrównania rachunków, czasem za pomocą obelg i
sarkazmu
[30] i do podsumowania zamieszania jakie przechodziła grupa w ciągu ostatnich lat. Breton usprawiedliwia swoje nieprzejednanie wolą odkrycia, dzięki inspiracji
Fenomenologią Ducha
, "tego miejsca umysłu, w którym życie i śmierć, rzeczywiste i wyobrażone, przeszłe i przyszłe, wyrażalne i niewyrażalne, wysokie i niskie przestają być widziane jako sprzeczne"[31]. "Wykluczeni" zaatakowani tym tekstem reagują wydaniem pamfletu opartego na wzorze poprzedniego (napisanego przeciwko Anatole'owi France'owi), "Trup" (Un cadavre). Wtedy właśnie adwersarze tytułują ironicznie Bretona "papieżem surrealizmu"[32] Ponury nastrój Bretona wyraża się w pełni w tym co Mark Polizzotti nazywa "najbardziej ciemnym z manifestów" i co jego zdaniem jest wyrazem "osobistej goryczy"[33], zdanie często cytowane i wyrzucane Bretonowi, szczególnie przez
Alberta Camus
: "Najprostszy akt surrealistyczny polega na wyjściu na ulicę z rewolwerem w ręce i strzelaniu na oślep, ile się da radę, prosto w tłum"[34]. Marguerite Bonnet wskazuje, że zbliżona wypowiedź znajdowała się już w artykule z r.
1925
, w 2 numerze La Révolution surréaliste, ale wtedy nie przyciągnęła uwagi. Pisze, że Breton robi aluzję do
anarchisty
Émile'a Henryego
, który po aresztowaniu twierdził, że nazywa się "Breton". Marguerite Bonnet sugeruje, że "pewien rodzaj
transferu
, o niemal
onirycznym
charakterze, zmierzający do najbardziej tajemnych zakamarków wrażliwości, mogły w ten sposób przygotować Bretona do przelotnej pokusy indentyfikacji z anarchistycznym aniołem zagłady[35]. "SWSR" – Zerwanie z
Aragonem
– "Szalona miłość" – Zerwanie z
Éluardem
Pojawia się nowe pismo, zastępujące La Révolution surréaliste. Jest to "Surrealizm w służbie Rewolucji" – "SWSR"[36]. Breton i André Thirion lansują pomysł zawiązania "Stowarzyszenia pisarzy i artystów rewolucyjnych" ( Association des écrivains et artistes révolutionnaires – "AEAR"). Stowarzyszenie rzeczywiście powstaje w styczniu
1932
r. z inspiracji przywódców partii komunistycznej
PCF
, ale ani Breton, ani Thirion 1932 nie zostali zaproszeni do wstąpienia w czasie jego powoływania. Przystąpili dopiero pod koniec roku (wraz z grupą innych surrealistow). Od tej chwili surrealiści zajmują w stowarzyszeniu AEAR miejsce Lewicowej Opozycji. Breton stale napotyka na niezrozumienie i rosnącą nieufność ze strony kierownictwa partii, mimo to nie traci nadziei na możliwość pokierowania działalnością kulturalną partii, na odzyskanie swoich rozproszonych sił psychicznych w celu pogodzenia
freudyzmu
z
marksizmem
w służbie
proletariatu
. Breton potępia cenzurowanie przez partię działalności poetyckiej, która dotknęła wiersz Aragona Front rouge ("Czerwony front"), nie ukrywając przy tym niskiej oceny tego czysto propagandowego dzieła (Misère de la poésie – "Nędza poezji"). Aragon odmawia racji takiej obronie i prowokuje ostateczne zerwanie, a Paul Vaillant-Couturier zarzuca mu publikację w piśmie SWSR listu Ferdinanda Alquié, w którym pada zarzut "wiatru systematycznej kretynizacji wiejącego z
ZSRR
"[37]. W odpowiedzi na gwałtowne
faszystowskie
manifestacje z
6 lutego
1934
r. przed budynkiem parlamentu, Breton kieruje do wszystkich lewicowych organizacji "Odezwę do walki".
Léon Blum
grzecznie odrzuca to wezwanie. W
1934
r., w okolicznościach przypominających wcześniejszy wiersz, z r. 1923 – (Tournesol – Słonecznik) Breton poznaje Jacqueline Lamba. O tym spotkaniu i pierwszym okresie miłości pisze tekst "L'Amour fou" (Szalona miłość). Z tego związku rodzi się córka, Aube Elléouët. W czerwcu r.
1935
Breton pisze przemówienie w obronie kultury, które ma wygłosić na Kongresie pisarzy. W podsumowaniu pisze: "Zmienić świat powiedział
Karol Marks
[38] ; Zmienić życie, powiedział
Rimbaud
[39] – te dwa hasła stanowią dla nas jedno. Wskutek gwałtownej sprzeczki z (będącym
radzieckim
delegatem)
Erenburgiem
, który oczernił surrealistów, udział Bretona jest odwołany. Trzeba było aż samobójstwa
René Crevela
, żeby organizatorzy zgodzili się na odczytanie przemówienia Bretona przez
Éluarda
. Ostateczne zerwanie z
PCF
(partią komunistyczną) pieczętuje publikacja "O czasach kiedy rację mieli surrealiści" (Du temps où les surréalistes avaient raison). W r.
1938
Breton organizuje pierwszą w Paryżu Międzynarodową wystawę surrealizmu. Przy tej okazji wygłasza odczyt o
czarnym humorze
. W tym samym roku wyjeżdża do
Meksyku
i poznaje malarzy
Fridę Kahlo
i
Diego Riverę
, a także
Trockiego
, z którym piszą wspólny manifest O niezależnej sztuce rewolucyjnej. W następstwie powstaje Międzynarodowa Federacja niezależnej sztuki rewolucyjnej. W związku z tym dochodzi do zerwania z
Éluardem
. Lata 1939 – 1966Breton został
zmobilizowany
w sierpniu
1939
i przydzielony jako lekarz do ośrodka pilotażu w
Poitiers
. W dniu 17 czerwca, w okresie zawieszenia broni[40] przebywa w "wolnej strefie" i znajduje schronienie u znajomego lekarza, Pierre'a Mabille'a w
Salon-de-Provence
. Niebawem dołączają Jacqueline Lamba i ich córka Aube i przenoszą się do
Marsylii
, do siedziby Amerykańskiego Komitetu Pomocy Intelektualistom, założonego przez
Variana Fry
. Surrealiści oczekujący na amerykańską wizę odtwarzają grupę[41] i dla zabicia nudy i zapełnienia czasu bawią się w cadavres exquis dessinés (rysowanie wyrafinowanych trupów)[42] i w rysowanie kart
tarota
[43]. Przy okazji wizyty marszałka
Pétaina
, Breton, na którego doniesiono jako na "niebezpiecznego
anarchistę
" jest prewencyjnie więziony przez dwa tygodnie na okręcie, a cenzura
Vichy
zakazuje wydania jego tekstów Anthologie de l’humour noir (
Antologia
czarnego humoru) i Fata morgana.
25 marca
1941 r. Breton w towarzystwie
Wifredo Lama
i
Claude'a Lévi-Straussa
wsiada na statek do Nowego Yorku. W czasie postoju w
Fort-de-France
(
Martynika
) jest
internowany
, ale odzyskuje wolność za kaucją. Poznaje pisarza
Aimé Césaire'a
.
14 lipca
dociera do Nowego Yorku. Razem z
Marcelem Duchampem
zakłada pismo VVV, a Pierre Lazareff zatrudnia go jako
spikera
(do czytania tekstów, których nie napisał)[44]. Jacqueline Lamba porzuca Bretona dla malarza Davida Hare[45], Breton przeżywa załamanie.
10 grudnia
1943
poznaje Élisę Claro, swoją trzecią żonę. Podróżują razem półwysep
Gaspésie
, na południowo-wschodnich krańcach
Québecu
. Pisze prozę poetycką "Arcane 17", zrodzoną z "potrzeby napisania książki związanej z
Gwiazdą tarota
, z panią, ktorą kocham jako modelem"[46]. Breton i Eliza jadą do
Reno
żeby załatwić formalności związane z rozwodem i ślubem. Korzystają z okazji i zwiedzają
rezerwat Indiań
Hopi
i
Zuni
, zabierając na tę wyprawę dzieła
Charles'a Fouriera
, twórcy koncepcji
falansteru
. Haiti – Powrót do Francji – Nowe polemiki i nowe wystawyBreton wyjeżdża na
Haiti
w grudniu
1945
, na zaproszenie Pierre'a Mabille'a, francuskiego
attaché
kulturalnego w
Pointe-à-Pitre
. Wygłasza tam szereg odczytów. W czasie jego pobytu miało miejsce ludowe powstanie przeciwko władzy[47].
25 maja
1946
Breton jest już we Francji. Niebawem Breton jest zaproszony na wieczór poświęcony pamięci
Antonina Artaud
. Mocnym głosem wygłasza wreszcie "dwa hasła, stanowiące jedno: Zmienić świat i zmienić życie"[48] Mimo trudności związanych z powojenną odbudową i początkiem
zimnej wojny
Breton nieugięcie zamierza kontynuować działalność surrealistów. Polemiki pojawiają się jedna po drugiej: przeciwko
Tristanowi Tzara
, występującemu w roli nowego "przywódcy" surrealistów, przeciw
Jean-Paul Sartre'owi
uważającemu surrealistów za drobnomieszczan, przeciwko kadrom uniwersyteckim, którym wykazuje oszustwo w sprawie tzw.
ineditów
Rimbauda
, przeciwko
Albertowi Camus
i temu co napisał o
Lautréamoncie
i surrealizmie w L’Homme révolté ("Zbuntowany człowiek"). Breton odnajduje
Georges'a Bataille
, z którym organizuje nową wystawę surrealistów poświęconą
Erosowi
, udziela pomocy licznym nieznanym artystom pisząc przedmowy do ich katalogów na wystawy i pisze do kilku pism surrealistycznych, takich jak Néon, Médium, Le Surréalisme même, Bief, La Brêche. Od r.
1947
interesuje się
art brut
. Wspólnie z
Jeanem Dubuffet
uczestniczy w tworzeniu Compagnie de l'Art brut, oficjanie utworzonej w lipcu
1948
, której celem jest "zbieranie, przechowywanie i wystawianie sztuki osób chorych umysłowo"[49]. W
1950
podpisuje razem z Suzanne Labin list, rozesłany
8 marca
, z propozycją "stworzenia ośrodka wolnej kultury, przeciwko napierającemu obskurantyzmowi, w szczególności stalinowskiemu". Do komitetu honorowego zamierzają zaprosić osobistości takie jak[50]:
Albert Camus
,
René Char
, Henri Frenay,
André Gide
,
Ernest Hemingway
, Sidney Hook,
Aldous Huxley
,
Ignazio Silone
i
Richard Wright
. Według Suzanne Labin: "Wszyscy członkowie komitetu wyrazili zgodę. Żaden nie zgłosił zastrzeżeń. Projekt się w końcu nie powiódł z braku funduszy, wcale nie z powodu różnic ideologicznych"[51]. W r.
1954
projekt akcji sprzeciwu członków
Internationale lettriste
wobec obchodów stulecia urodzin Rimbaud upada, ponieważ surrealiści nie godzą się na proponowaną przez letrystów we wspólnej publikacji "marksistowską frazeologię". Gil Joseph Wolman i
Guy Debord
atakują wtedy Bretona, podkreślając w sposób alegoryczny jego utratę rozmachu w łonie ruchu[52]. W latach
1953
–
1957
Breton kieruje w "Club français du livre" pięciotomowym wydawnictwem "Form sztuki" (" Formes de l'Art "), sam redaguje tom pierwszy: "Sztuka magiczna" (" Art magique "). W r.
1960
podpisuje Manifest 121 ("Deklaracja nieposłuszeństwa w
wojnie algierskiej
")[53]. Rok 1966W r.
1966
Breton organizuje 9. Międzynarodową Wystawę Surrealistów, pod tytułem "Absolutne odstępstwo" ( L’Écart absolu ), nawiązującą do
fourieryzmu
.
27 września
1966 r. André Breton zostaje przewieziony do paryskiego szpitala Lariboisière z powodu
niewydolności oddechowej
. Umiera następnego dnia. Pochowany jest na cmentarzu w Batignolles (przedmieście Paryża), na grobie znajduje się
epitafium
: "Poszukuję złota czasów" (« Je cherche l’or du temps »)[54]. Twórczość "Teoretyk zakochany w teorii" Z listu do Jacques'a Doucet: | U podstaw wszelkiej głębokiej refleksji jest tak doskonałe poczucie naszego ogołocenia, że optymizm nie mógłby nad nią zapanować... Zdaje mi się, że jestem, na ile tylko się da, wrażliwy na promień słońca, ale to nie przeszkadza mi stwierdzić, że moja władza jest bez znaczenia... W głębi duszy oddaję sprawiedliwość sztuce, ale sprzeciwiam się racjom na pozór najszlachetniejszym [56]. |
André Breton uosabiał surrealizm przez pięćdziesiąt lat, wbrew sobie i mimo odrzucania oficjalnych instytucji i honorów jakie mu stale okazywano. Przez całe życie zmierzał trzema drogami, które usiłował łączyć: poezji, miłości i wolności[57] Bardzo wcześnie okazał nieufność wobec powieści i powieściopisarzy, którzy robili na nim wrażenie bawienia się jego kosztem[58]. W ogóle odrzucał "francuskiego ducha złożonego ze zblazowania i apatii, jakie kryją się pod pozorami lekkości, samozadowolenia, wyświechtanego zdrowego rozsądku uważającego się za [prawdziwy] zdrowy rozsądek, z nieoświeconego sceptycyzmu, z chytrości." (Wyjątek z "Arcane 17"). U Bretona cudowność zastępuje pokazy
nihilizmu
, a
irracjonalizm
otwiera wąskie drzwi rzeczywistości bez prawdziwego powrotu do
symbolizmu
[59]. Breton używa poezji do zwalczania konformizmu, przesądów, racjonalizmu jak broni o licznych krawędziach, zbudowanej z wyobraźni, "która sama z siebie stwarza realne rzeczy"[60], zachwytu, sprawozdań ze snów, zaskakujących przypadków, pisma automatycznego, skrótów
metafory
i obrazu. "Co robią poezja i sztuka? Wychwalają. Chwalenie się jest także przedmiotem prośby. Siła prośby jest wyższa niż poezji [...] Poezja była zawsze postrzegana jak cel. Ja z niej robię środek [działania]. To śmierć sztuki (sztuki dla sztuki). Inne sztuki idą śladem poezji."[61] Chodzi o "odnalezienie tajemnego języka, którego elementy przestały zachowywać się jak wraki na powierzchni martwego morza"[62]. Breton, żeby odnieść sukces w
dywersji
poetyckiej unikał wszelkiej pracy codziennej, posuwając się aż do zabraniania najbliższym przyjaciołom (
Aragon
,
Desnos
) angażowania się w dziennikarstwo. "Objawienie sensu własnego życia nie wynika z codziennej pracy.[...] Na nic nie przydaje się bycie żywym, jeśli trzeba pracować" ("Nadja"). Dla Bretona miłość, tak jak marznie senne, jest oczarowaniem, w którym człowiek odnajduje kontakt z głębokimi siłami. Zakochany w miłości i w Kobiecie, wskazuje na społeczeństwo, jako winne temu, że ze związków mężczyzn i kobiet tworzy przekleństwo, dodające
mistycyzmu
idei jedynej miłości. Miłość "otwiera drzwi świata, w którym, z definicji nie może być mowy o złu, upadku lub grzechu.[...] Nie ma rozwiązania poza miłością"[63]. Breton, szczególnie przywiązany do metafory "szklanego domu" ("Nadja"), w "Naczyniach połączonych" podejmuje analizę kilku swoich snów, jak gdyby nie istniała żadna granica między świadomym i
nieświadomym
. Przeciwnicy Bretona nazwali go swego czasu "papieżem surrealizmu" – jednak mimo że autor Manifestów wywierał stały wpływ na kierunek rozwoju ruchu, to zawsze wystrzegał się roli "przewodnika", chociaż mógł się wydawać nieprzejednany, nawet nietolerancyjny, np. wtedy gdy uważał, że jedność ruchu suurealistycznego jest zagrożona. Wszelka idea przymusu, wojskowego, klerykalnego czy społecznego wywoływała w nim głęboką rewoltę. Breton stale podtrzymywał swoje cele: "Prawdziwe życie jest nieobecne – mówił o tym już
Rimbaud
. Nadchodzi czas, żeby nie lekceważyć odzyskania go. W każdej dziedzinie, jak myślę, trzeba go poszukiwać, dołączając całą odwagę, do jakiej człowiek jest zdolny" I Breton dodaje kilka haseł: La Clé des champs: | Wiara tkwiąca w automatyzmie jak sonda, nadzieja tkwiąca w "dialektyce" (tej
Heraklita
,
Mistrza Eckharta
,
Hegla
) dla rozwiązania
antynomii
ciążącej na człowieku, uznanie "obiektywnego przypadku" jako wskazówki do możliwego pogodzenia celów natury i celów człowieka i w oczach człowieka, stałe włączanie do aparatu psychicznego zmysłu "czarnego humoru", który, przy pewnej temperaturze, może samodzielnie stanowić zawór bezpieczeństwa, czynnik natury praktycznej w stosunku do interwencji w życie
mityczne
, a który pierwszy odgrywa na wielką skalę rolę oczyszczającą. |
Eseistyka-
Manifest surrealizmu
(Manifeste du surréalisme) (1924, 1930, 1946)
- Le Surréalisme et la Peinture (1928, 1965)
-
Drugi manifest surrealizmu
(Second manifeste) (1929, 1962)
- Anthologie de l’humour noir (1940)
- Prolégomènes à un troisième manifeste ou non (1942, 1962)
- Flagrant délit (1949)
- Du surréalisme en ses œuvres vives (1954)
Poezja i proza poetycka- Mont de piété (1919)
-
Les champs magnétiques
(1919, wspólnie z
Philippe'em Soupaultem
)
- Clair de terre (1923)
- Les Pas-perdus (1924)
- Nadja (1928, wyd. pol. 1993, Oficyna Literacka)
- Les Vases communicants (1932)
- Point du jour (1934)
- L’Amour fou (1937)
- Arcane 17 (1944)
- Poèmes (1948)
- La Clé des champs (1953)
Ciekawostki- W liście do wróżek z 1925 roku podał rok wybuchu kolejnej wojny (1939)[64].
Przypisy- ↑ Departement Seine w tamtym okresie.
- ↑ Podział na sekcje został wprowadzony reformą z
1902
r, kiedy to obok "sekcji klasycznych" (skupionych na kulturze greckiej i rzymskiej) powstały "sekcje nowoczesne", nakierowane na kulturę anglo-saksońską, nauki ścisłe i technologię. Zdaniem wielu badaczy dzieła Bretona (Henri Béhar, Marguerite Bonnet ...) takie wykształcenie miało pewien wpływ na swoisty
ikonoklazm
jego upodobań artystycznych, także literackich – (patrz: Norbert Bandier, « André Breton et la culture classique », wyd. "Europe", marzec 1991, str.23.)
- ↑ Fenomenologia Ducha, tłum. Adam Landman, t. I-II, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963-1965
- ↑ Pour Physique, Chimie et sciences Naturelles (Fizyka, chemia i biologia).
- ↑ "un cloaque de sang, de sottise et de boue", w Mythologie et intertextualité, rozdział André Breton et la lecture de Huysmans Marka Eigeldingera, wyd. Slatkine, Genewa, r.
1987
, s. 161
- ↑ za francuską Wikipedią: "C’est le « coup de foudre » intellectuel"
- ↑ za francuską Wikipedią: « désertion à l’intérieur de soi-même »
- ↑ "une loi, l’« Umour (sans h) »" –
gra słów
: Humour – humor, Amour – miłość
- ↑ Kronika lat
1914
-
1931
autorstwa Philippe'a Soupault ustalona przez Lydie Lachenal, w « Philippe Soupault. Littérature et le reste », wyd. Gallimard, Paryż, 2006, s. 322.
- ↑ List do Tristana Tzara z 22 stycznia 1919 r.
- ↑
André Malraux
pisze w "Action": « Ce livre créé un poncif au point que c’est lui que citeront les critiques de 1970 lorsqu’il sera question de l’état d’esprit des artistes de 1920. » (Ta książka stała się szablonem do tego stopnia, że cytują ją krytycy w r. 1970 gdy tylko jest mowa o stanie ducha artystów w r. 1920)
- ↑ Za francuską Wikipedią: Spotkanie i przypadkowa rozmowa miały miejsce w teatrze, na sztuce Couleurs du temps
Apollinaire'a
- ↑ Zbiór ten, nie do odnalezienia już od czasów pierwszej publikacji, został przez Bretona przepisany, a egzemplarz złożony w Bibliotece Narodowej (Bibliothèque nationale)
- ↑ Wykład
Apollinaire'a
, listopad 1917.
- ↑ Publikacja « La Jeune Parque » (Młoda
Parka
) po piętnastu latach milczenia. Breton : « Monsieur Teste était trahi » ("Pan Test został zdradzony"), « Wywiady z André Parinaud », 1952.
- ↑ Listy do Tristana Tzara z 4 i 20 kwietnia 1919, wyd. Daix s. 57
- ↑ Jésus-Christ rastaquouère , Jezus Chrystus obcokrajowiec"
- ↑ z listu do Simone Breton
- ↑ "Postawienie w stan oskarżenia i sąd nad Maurice'em Barrèsem za zbrodnię przeciw zdrowemu rozsądkowi" (Mise en accusation et jugement de
Maurice Barrès
pour crime contre la sûreté de l’esprit.)
- ↑ François Migeot « Que diable allait-il faire dans cette galère ? Breton et la psychanalyse » (Po diabła pakował się w to nieszczęście? Breton a psychoanaliza"), w « Europe », marzec 1991, s. 126 – 129. Według Migeota, Freud, oczekujący uznania ze strony środowiska lekarskiego, żeby upowszechnić psychoanalizę we Francji, "obawiał się skandalu" i nie życzył sobie bynajmniej tytułu "świętego patrona"
surrealistów
.
- ↑ « Congrès international pour la détermination des directives et la défense de l’esprit moderne »
- ↑ List do Simone Breton z 19 lipca, cytowany u Bonnet, s. XLIV
- ↑ André Breton, Œuvres complètes I, wyd. Gallimard, 1988, s. 328
- ↑ Encyklopedia
Larousse
podaje znaczenie
filozoficzne
: "Surrealizm opiera się na wierze w wyższą formę rzeczywistości niektórych skojarzeń, dotychczas niedocenianych, we wszechmoc marzeń sennych, w bezinteresowną grę myśli. Zmierza do definitywnej destrukcji wszelkich innych mechnizmów psychicznych i do
substytuowania się
w ich miejsce dla rozwiązywania podstawowych problemów życiowych. (Patrz: www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/surréalisme/177222)
- ↑ Nadja, pseudonim Léony Delcourt. Szczegóły biograficzne w Œuvres complètes, wyd. Gallimard, 1988, ("Dzieła wszystkie") t.1, s. 1508 i nast.
- ↑ Nadja, po przeczytaniu "sprawozdania" z ich związku, w ogóle się w nim nie odnajduje i opisuje swoją wersję w zeszycie. Breton aż do lutego następnego roku zachował zeszyt, który uważa za rodzaj "bigosu". Na temat tego związku: G. Sebbag « André Breton, l'amour-folie » (André Breton, szalona miłość), wyd. Jean-Michel Place, 2004, s. 51
- ↑ Œuvres complètes I, wyd. Gallimard, 1988, ("Dzieła wszystkie") t.1, s. 708.
- ↑ Mark Polizzotti, « André Breton », wyd. Gallimard, 1999, s. 366.
- ↑ "Mimo specjalnych zabiegów tych, którzy się na nie powoływali czy powołują, w końcu przyznamy, że surrealizm nie zmierzał do niczego więcej niż do prowokacji, intelektualnej lub moralnej, do "kryzysu świadomości" w jak najszerszym rodzaju i najpoważniejszym (problemem) okazuje się, że osiągniecie lub nieosiągnięcie tego rezultatu może samo w sobie zadecydować o jego sukcesie lub porażce w historii", André Breton, Œuvres complètes – I, (Dzieła wszystkie, t.I, wyd. Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1988, s. 781.
- ↑ André Breton, Œuvres complètes – I, (Dzieła wszystkie, t.I, wyd. Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1988, s. 787.
- ↑ André Breton, Dzieła wszystkie, t.I, wyd. Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1988, s. . 787.
- ↑ Przezwisko pochodzi z tekstu Ribemont-Dessaignes'a Papologie d’André Breton ("Papologia André Bretona".
- ↑ Mark Polizzotti, « André Breton », wyd. Gallimard, 1999, s. 371.
- ↑ André Breton, Dzieła wszystkie, t.I, wyd. Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1988, s.782 – 783. Breton natychmiast odpowiada: "Kto nie miał choćby raz ochoty skończyć w ten sposób z wszechobecną brzydotą i skretynieniem ma swoje wyznaczone miejsce w tym tłumie, z brzuchem na poziomie lufy". Notka w odsyłaczu pozwala Bretonowi, w pełni świadomego efektu, na rozwinięciu wypowiedzi i odrzuceniu z góry wszelkiej krytyki: "ten akt, który określam jako najprostszy, jasne jest, że moim celem nie jest zlacanie go wobec wszystkich, dlatego że jest prosty, ani zmierzanie do kłótni na ten temat oznacza mieszczańskie wypytywanie każdego nonkonformisty czemu nie popełnia samobójstwa, każdego rewolucjonisty – dlaczego nie przenosi się do
ZSRR
-André Breton, Œuvres complètes – I, (Dzieła wszystkie), t.I, wyd. Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1988, s.783.
- ↑ Marguerite Bonnet, André Breton, naissance du surréalisme ("André Breton, narodziny surrealizmu), wyd. Librairie José Corti, Paryż, 1975, s. 64-65.
- ↑ Surréalisme au service de la Révolution (SASDLR).Tytuł wymyślił
Aragon
- ↑ « vent de crétinisation systématique qui souffle de l’U.R.S.S. »
- ↑
Karol Marks
, Filozofia, " Thèses sur Feuerbach " ("Tezy o Feuerbachu", teza XI, wyd. Gallimard, Folio essais, s.235. K. Marks, F. Engels, "Dzieła", t. 3, s. 5-8 w wydaniu Książki i Wiedzy, Warszawa 1975, XI teza brzmi: "Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić."
- ↑
Arthur Rimbaud
, Une saison en enfer (Sezon w piekle), « Délires I. Vierge folle », wyd. Gallimard, seria Folio classique, s.189.
- ↑ zawieszenie broni podpisano 22 czerwca 1940
- ↑ Victor Brauner, Frédéric Delanglade, Oscar Dominguez,
Max Ernst
,
Wifredo Lam
, André Masson i Benjamin Péret.
René Char
odwiedza ich jako sąsiad i pomaga Braunerowi w ukrywaniu się w
Prowansji
.
- ↑ Le Dictionnaire abrégé du surréalisme wyd. José Corti, ISBN : 2-7143-0421-49 (Krótki słownik surrealizmu) podaje następującą definicję: "Gra polegająca na tym, że uczestnicy wspólnie komponują rysunki albo zdania w taki sposób, że nie znają wkładu poprzedników"
- ↑ « Le Jeu de Marseille. Autour d'André Breton et des surréalistes à Marseille en 1940-1941 », Éditions Alors Hors Du Temps, Marseille, 2003,
reprodukcjami
wszystkich kart, s. 86 – 129.
- ↑ Pierre Lazareff, dziennikarz francuski, w czasie wojny w Nowym Yorku, zatrudniony w Office of War Information do kierowania programami radiowymi dla okupowanej Europy
- ↑ Breton nie znał angielskiego, Jacqueline była jego tłumaczką, David Hare kierował pismem "VVV".
- ↑ Gwiazda jest 17. kartą tarota.
Manuskrypt
"Arcane 17 znajduje się w bibliotece Jacques-Doucet w Paryżu,
reprint
wyd. Biro, Paryż, 2009.
- ↑ Henri Béhar wspomina o próbie manipulacji Bretonem przez wojskowych próbujących założyć dyktaturę.
- ↑ Wyjątek z przemówienia André Bretona umieszczony na płycie
CD
dołączonej do « Nouveaux cahiers de Rodez » Antonina Artaud, wyd. Gallimard, L’Imaginaire r.
2006
.
- ↑ Mark Polizzotti, André Breton, wyd. Gallimard, 1999, s. 634.
- ↑ "Intelektualiści francuscy, którzy nie zamierzają abdykować i którzy nie dysponują jak dotąd żadną trybuną, w przeciwieństwie do niezliczonych stalinowskich wydawnictw, jakie codziennie znieważają kulturę, oferują stawianie wyzwań cywilizacyjnych. Zamierzają w tym celu powołać pismo literackie i ideowe, w ktorym zostaną podjęte i ożywione wielkie tradycje wolnej myśli". (Projet pour une revue culturelle – Projekt pisma kulturalnego, maszynopis zachowany w Fonds
Rosmera
, w Musée social, CEDIAS – Muzeum spraw społecznych – instytut badawczy i biblioteka w Paryżu)
- ↑ (S. Labin do G. Roche, listopad 1983, cytat z Myriam Boucharenc, L'universel reportage, s. 92, nota 18).
- ↑ Mark Polizzotti, André Breton, wyd. Gallimard, 1999, s. 676.
- ↑ Manifest 121, nosi podtytuł: "Deklaracja prawa do nieposłuszeństwa w
wojnie algierskiej
" i jest podpisany przez intelektualistów, kadry uniwersyteckie i artystów; został opublikowany 6 września 1960 r. w piśmie Vérité-Liberté. Zrodził się w środowisku nieformalnej grupy tzw. "Przyjaciół z ulicy St-Benoît", przy której mieszkała w Paryżu
Marguerite Duras
. Do grupy należeli: Maurice Blanchot, Dionys Mascolo, Edgar Morin, Robert Antelme, wszyscy byli komuniści, którzy odeszli z partii w r. 1956.
- ↑ Ctytat zaczerpnięty z dzieła Bretona « Introduction au discours sur le peu de réalité », wyd. Folio, s. 9
- ↑ "Sąd autora nad nim samym" (« Jugement de l’auteur sur lui-même »), "Dzieła wszystkie" – « Œuvres complètes », tom II, s. 663.
- ↑ List do Jacques'a Doucet z 1 lutego 1929
- ↑ np. w "Arcane 17" – cytowanej wyżej książce z 1943 r.
- ↑ "Pierwszy manifest surrealizmu" – 1924 r.
- ↑ Hubert Haddad w « Le Nouveau Magasin d'écriture », wyd. Zulma, 2006, s. 97.
- ↑ Pierwszy manifest surrealizmu
- ↑ List do
Aragona
z 13 kwietnia 1920. Pierre Daix « La Vie quotidienne des surréalistes » (Życie codzienne surrealistów), wyd. Hachette, Paris, 1993, s. 56
- ↑ List do Aragona, jak wyżej
- ↑ Henri Béhar: "André Breton – le grand indésirable, wyd. Fayard, 2005, s.245
- ↑
Adam Ważyk
: Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia, s. 27
Inne hasła zawierające informacje o "André Breton":
Hector Berlioz
...
Ludwik XVIII
...
1878
...
1932
...
Tadeusz Boy-Żeleński
...
Christiaan Barnard
...
1933
...
1758
...
1929
...
1980
...
Inne lekcje zawierające informacje o "André Breton":
˝Wokulski kocha to, co go niszczy˝ - ˝Lalka˝ Bolesława Prusa (plansza 15)
...
001. O powstaniu filozofii. (plansza 3)
...
129 Kultura oświecenia w Polsce (plansza 7)
...
|