Przełęcz Łupkowska – przełęcz na wysokości 640
m n.p.m.
oddzielająca
Beskid Niski
od
Bieszczadów
, a jednocześnie
Karpaty Zachodnie
od
Wschodnich
. Przełęcz leży na granicy
Polski
ze
Słowacją
. Pod przełęczą znajduje się
tunel
o długości 642 metrów.
Wylot tunelu pod przełęczą Łupkowską na stronę polską
Wylot tunelu pod przełęczą Łupkowską na stronę słowacką
Historia
20 listopada
1619
r.
lisowczycy
, pod dowództwem Walentego Rogawskiego (w sile 10 tysięcy), nie prowadząc taborów, nie musieli szukać dogodnego przejścia przez góry i wybrali nie strzeżoną przez wojska
Jerzego II Rakoczego
Przełęczą Łupkowską, dzięki temu przeszli na tyły jego wojska i zaskoczyli, lekceważących ich, Węgrów. 21 listopada 1619 r. doszło do zwycięskiej dla lisowszczyków bitwy pod Zavadą.
W
Powstaniu krakowskim
22 lutego
1846
r. od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic
Kalnicy
i
Leska
, miał atakować
Sanok
Jerzy Bułharyn
, dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. Po kilku potyczkach, przy dojściu do
Zahutynia
i nie mając wsparcia od północy, wycofał się na
Węgry
.
W
1874
została ukończona
Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna
biegnąca przez Przełęcz Łupkowską. Łączyła ona prowincje
Austro-Węgier
leżące po dwóch stronach
łańcucha karpackiego
–
Galicję
i
Węgry
. Pod samym grzbietem linię przeprowadzono tunelem (na wysokości 655 m n.p.m.) długości 416 m (z czego 234 m na terenie dzisiejszej Słowacji). Linia początkowo była jednotorowa (od 1896 r. – dwutorowa).
Był to ważny obiekt strategiczny umożliwiający
transport
wojsk
na drugą stronę Karpat i dowóz zaopatrzenia do
Twierdzy Przemyśl
, dlatego też w czasie
I wojny światowej
toczyły się wielokrotnie o przełęcz ciężkie walki. W
1915
wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły
tunel
w powietrze. Również w czasie
II wojny światowej
tunel był niszczony przez wycofujące się w
1939
r. Wojsko Polskie, które uniemożliwiło wykorzystanie tunelu przez najeżdżającą armię niemiecką. Przełęcz tę Niemcy przekroczyli dopiero
12 września
1939
r. Zaś w
1944
tunel wysadziły wojska niemieckie.
Wojska radzieckie przekroczyły przełęcz 18 października 1944[1].
Wobec zniszczenia tunelu,
Rosjanie
, podczas
operacji dukielsko-preszowskiej
oraz posuwania się frontu na południe i zachód, ułożyli tory wierzchem przełęczy, jednak był to przejazd bardzo stromy i niebezpieczny. Jeden ze składów wykoleił się i wybuchł, a załoga zginęła.[2] Po wojnie tunel odbudowano, jednak był on rzadko wykorzystywany do przewozów
towarowych
. Dopiero w latach 90. ponownie uruchomiono trasę przez przełęcz, a w
1999
także kolejowe przejście graniczne i zaczęły tędy jeździć na Słowację pociągi osobowe (we wcześniejszych latach jeździły tylko tymczasowo w przypadku nieprzejezdności linii kolejowej z dawnym
przejściem granicznym Muszyna-Plaveč
).
Sąsiednimi przełęczami w granicznym grzbiecie Karpat są, na zachodzie:
Przełęcz Radoszycka
, a na wschodzie
Przełęcz nad Roztokami Górnymi
.
Przypisy
Zobacz też