Racibórz (
niem.
Ratibor,
czes.
Ratiboř) –
miasto i gmina
położone w południowo-zachodniej
Polsce
, w
województwie śląskim
, w
powiecie raciborskim
.
W latach 1950-1975
miasto administracyjnie należało do
województwa opolskiego
, natomiast
w latach 1975-1998
do
województwa katowickiego
. Według danych na koniec
2008
roku, miasto liczyło 56 727 mieszkańców[1]
Racibórz jest, obok
Opola
, jedną z historycznych
stolic
Górnego Śląska
, gdzie rezydowali
książęta opolsko-raciborscy
. Do dzisiaj zachowało się wiele cennych zabytków, m.in.
kaplica zamkowa pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego
, którą zwą perłą gotyku śląskiego. Miasto jako pierwsze w Polsce i Europie otrzymało certyfikat
ISO 14001
.
Położenie
Ziemia raciborska leży w dolinie górnej Odry. Sąsiaduje ona z
Kotliną Raciborską
, która otoczona jest od południa przez
Pogórze Karpackie
, od zachodu przez
Góry Opawskie
, należące do
Sudetów Wschodnich
, a od północy przez próg
Wyżyny Śląskiej
[2][3].
Pod względem administracyjnym Racibórz leży w południowo-zachodniej części
województwa śląskiego
. Racibórz jest centralnym miastem powiatu, który tworzą obok Raciborza miasta
Kuźnia Raciborska
i
Krzanowice
, jak również duże gminy wiejskie
Krzyżanowice
,
Nędza
,
Rudnik
,
Kornowac
i
Pietrowice Wielkie
[3][4].
Sąsiednie gminy:
Kornowac
,
Krzanowice
,
Krzyżanowice
,
Lubomia
,
Lyski
,
Nędza
,
Pietrowice Wielkie
,
Rudnik
.
Miasto stanowi 13,78% powierzchni powiatu.
Środowisko naturalne
Rzeźba terenu
Obszar miasta pod względem
morfologicznym
podzielony jest na dwie odrębne struktury:
Nizina Śląska
i
Wyżyna Śląsko-Krakowska
. Z tych dwóch struktur zdecydowanie większą powierzchnię zajmuje podprowincja Niziny Śląskiej, która obejmuje całą zachodnią i środkową część gminy, a także dolinę
Odry
. W tej podprowincji można wyróżnić dwa
mezoregiony
:
Płaskowyż Głubczycki
i
Kotlina Raciborska
. Znacznie mniejsza jest podprowincja Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, która obejmuje wschodnią część miasta, gdzie wyróżniamy mezoregion jakim jest
Płaskowyż Rybnicki
, najdalej wysunięty na południe[5].
Racibórz i ziemia raciborska należą do tzw. Równin Środkowopolskich i są ich najdalej wysuniętym na południe obszarem. Oprócz tego te ziemie należą do makroregionu
Niziny Śląskiej
, gdzie są najdalej wysuniętą na południowy wschód jego częścią[3]. Między tymi wzniesieniami istnieją naturalne obniżenia terenu zwane bramami. I tak na południe w kierunku Czech prowadzi
Brama Morawska
, stanowiąca przejście pomiędzy Sudetami Wschodnimi i Pogórzem Karpackim, na północny zachód otwiera się Brama Krapkowicka, prowadząca do Kotliny Śląskiej, a na wschód wiedzie
Brama Krakowska
. Przez te obniżenia terenu prowadziły najstarsze szlaki handlowe[2]. Wysokość terenu na poziomie rynku wynosi 182 m n.p.m., najwyższy punkt – 212 m n.p.m., najniższy – 164 m n.p.m.
Geologia
Kotlina Raciborska
jest zapadliskiem tektonicznym, które powstało na północnym przedpolu
Karpat
podczas
orogenezy hercyńskiej
(
karbon
). Ogólnie budowa
geologiczna
ziemi raciborskiej powiązana jest w dużej mierze z historią geologiczną takich gór jak
Sudety
,
Karpaty
, a także
Wyżyny Śląskiej
. Obszar ziemi raciborskiej uległ wypiętrzeniu wraz z Sudetami w okresie karbonu, a później ulegał zjawisku
erozji
. Podczas
kenozoiku
teren ziemi raciborskiej uległ obniżeniu, a następnie został zalany. Po wycofaniu się wody na terenie ziemi raciborskiej pozostały duże pokłady piasków, wapieni oraz iłu.
Zlodowacenia
spowodowały, że obszar jest bardzo urozmaicony pod względem
ukształtowania powierzchni
[3][5][6].
Stosunki wodne
Przez Racibórz przepływa
Odra
- druga co do wielkości rzeka
Polski
, która swój początek bierze w
Czechach
w
Górach Odrzańskich
, na stoku Kozłowej Góry, który znajduje się 634 m n.p.m. Górny odcinek
Odry
jest osią hydrograficzną miasta. W okolicach wsi
Odra
jest rzeką nizinną o dużych wahaniach wodostanu, co doprowadziło w
1997
r. do olbrzymiej powodzi i ogromnych strat materialnych[7].
Klimat
Racibórz należy do podsudeckiej dzielnicy klimatycznej, czyli występuje tam stosunkowo łagodny klimat. Związane jest to z usytuowaniem na przedpolu
Sudetów
oraz położeniem u północnych wrót
Bramy Morawskiej
[7]. Natomiast według podziału E. Romera na regiony klimatyczne Polski Racibórz należy do strefy klimatycznej Brama Morawska, która jest jedną z najcieplejszych w kraju[8].
Średnia roczna temperatura powietrza waha się między 7 a 9 °C. W lipcu, który jest najcieplejszym miesiącem, wynosi 18 °C, a w najzimniejszym – lutym –2 °C[7][8]. Średnia temperatura stycznia jest wyższa niż w innych miastach w
Polsce
i waha się między –2 a 0 °C[7]. Czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi ok. 210 do powyżej 220 dni. Pokrywa śnieżna natomiast zalega przeciętnie 60-75 dni[7][8]. W Raciborzu notuję się około 100-110 dni z
przymrozkami
[8].
Opad śródroczny oscyluje wokół 695 mm, w półroczu letnim wynosi on ok. 495 mm, a w półroczu zimowym ok. 236 mm. W lipcu osiągany jest maksymalny opad, a w lutym i marcu minimalny[7]. Opady w mieście można zaobserwować średnio przez 170 dni, w tym przez 45 dni pada śnieg[8]. Wilgotność powietrza waha się między 75% a 82,5%[7][8]. W ciągu roku w mieście można zaobserwować około 34 dni z mgłą. Maksymalne zachmurzenie występuje w okresie od listopada do stycznia, natomiast minimalne od sierpnia do września. Średnie usłonecznienie miasta w ciągu roku to około 1400 godzin, w tym przez 30 dni usłonecznienie przekracza 10 godzin[8]. Można zaobserwować wiatry z kierunków: południowo-zachodniego, północno-zachodniego, zachodniego oraz północno-wschodniego. Ostatnich jest najmniej, ok. 6%. Wiatry są przeważnie słabe i stanowią ok. 60% całości, 35% stanowią wiatry bardzo słabe i umiarkowane, a 5% to wiatry silne i bardzo silne[7]. Średnie prędkości wiatrów wahają się między 1,7 a 3,4 m/s[8].
Gleby
Racibórz posiada dobre gleby, z których ponad 60 procent użytków rolnych stanowią gleby o klasie I-III, czyli są to gleby o wysokiej przydatności rolniczej. Na terenach rolniczych w oparciu o mapy glebowo-rolnicze możemy wyróżnić następujące rodzaje gleb:
mady
,
czarnoziemy
zdegradowane, czarnoziemy deluwialne, gleby brunatne oraz gleby pseudobielicowe. Spośród wymienionych gleb przeważają mady, które wytworzyły się z osadów aluwialnych o budowie warstwowej i zaliczane są do mad bardzo ciężkich, ciężkich i średnich[9].
Biorąc pod uwagę przydatność rolniczą gleb w obrębie samego miasta, jak i dzielnic:
Miedonia
,
Ocice
,
Sudół
oraz częściowo
Markowic
występuje bardzo dobry kompleks pszenny. Natomiast wadliwy kompleks pszenny występuje w niewielkiej części miasta oraz w dzielnicy Sudół[9].
Miasto nie posiada zanieczyszczonych gleb, co potwierdziły badania wykonane w
2002
r. przez
Politechnikę Śląska
. Zdarzyły się podwyższone zawartości
kadmu
,
ołowiu
i
cynku
w niektórych próbkach, które najczęściej są naturalną zawartością tych pierwiastków w glebach występujących na terenie miasta. Gleby występujące w dolinie Odry mają więcej kadmu, cynku, boru i niklu niż gleby w pozostałej części miasta.
Brzezie
i Markowice, wschodnie dzielnice miasta mają gleby o największej kwasowości[9].
59% ogólnej powierzchni gruntów ornych ziemi raciborskiej stanowią gleby o klasie I-III. Występują głównie gleby pyłowe pochodzenia wodnego, gliniaste, a także lessowe i lessopodobne. Mniej urodzajne gleby to mady, a nieurodzajne to gleby piaszczyste.[]
Według danych z roku 2002[10] Racibórz ma obszar 74,96 km², w tym:
- użytki rolne: 66%
- użytki leśne: 5%
Szata roślinna
Duża lesistość charakteryzowała pierwotny krajobraz Raciborza. W ciągu wieków na ukształtowanie szaty roślinnej miasta znaczący wpływ wywarł człowiek. Do dnia dzisiejszego lasy zachowały się w formie szczątkowej, w tym lasy łęgowe[11]. Na terenie miasta znajduje się kilka obszarów objętych ochroną na których występuje szereg gatunków roślin i grzybów podlegających ochronie. Spośród chronionych roślin warto wymienić:
śnieżyczkę przebiśnieg
występującej w lesie na Widoku, lesie młyńskim i Arboretum Bramy Morawskiej;
zimowit jesienny
, którego można spotkać na wałach przeciwpowodziowe kanału Ulga i w Arboretum Bramy Morawskiej;
skrzyp olbrzymi
w lesie na Widoku, lesie młyńskim, na
Brzeziu
oraz w rejonie stawów i w Arboretum Bramy Morawskiej;
kotewkę
występującą w stawach w Brzeziu;
lindernię mułową
w
Miedoni
;
grzybień biały
w stawach w Brzeziu;
grążel żółty
w stawach w Brzeziu; obrazek alpejski w lesie na Widoku. Spośród grzybów warto zwrócić uwagę na:
purchawicę olbrzymią
w rejonie potoku Plinc;
flagowiec olbrzymi
, którego miejscem występowania jest las na Widoku i Arboretum Bramy Morawskiej;
sromotnik bezwstydny
w lesie na Widoku oraz w Arboretum Bramy Morawskiej;
szmaciak gałęzisty
w lesie na Widoku, w Arboretum Bramy Morawskiej;
szyszkowiec łuskowaty
, którego można spotkać w lesie na Widoku;
podgrzybek pasożytniczy
w lesie na Widoku[12].
Świat zwierząt
Łagodny klimat oraz urozmaicona szata roślina sprzyjają rozwojowi fauny. W związku z tym w mieście i na ziemiach raciborskich występuje ok. 50 gatunków dziko żyjących ssaków, 250 gatunków ptaków, 15 gatunków płazów oraz kilkaset bezkręgowców[6].
Na terenie ziemi raciborskiej występuję wiele gatunków chronionych. Wśród
płazów
możemy wyróżnić
rzekotkę drzewną
, którą można spotkać w
Arboretum Bramy Morawskiej
, a także
żabę wodną
występującą na
Brzeziu
, w rejonie potoku Plinc,
Miedoni
i w Arboretum Bramy Morawskiej oraz
żabę jeziorkową
, która zamieszkuje stawy w Brzeziu,
Markowicach
oraz Arboretum Bramy Morawskiej. Wymienione płazy są objęte ochroną w okresie od
1 marca
do
31 maja
. Spośród
gadów
możemy wyróżnić dwa chronione gatunki:
zaskrońca zwyczajnego
oraz
jaszczurką zwinkę
, które można spotkać w Arboretum Bramy Morawskiej. Na terenie miasta zinwentaryzowano 55 gatunków chronionych ptaków, wśród których warto wymienić:
perkoza dwuczubego
, który występuje w dzielnicy Brzezie;
bociana białego
zamieszkującego Brzezie,
Sudół
, Miedonię, Markowice i Arboretum Bramy Morawskiej;
błotniaka stawowego
mające swoje gniazda na Brzeziu;
myszołowa zwyczajnego
w dzielnicy Brzezie i w Arboretum Bramy Morawskiej;
turkawkę
na Brzeziu;
dzięcioła dużego
w parku im. M. Roth, Parku Kolejowym, na Brzeziu, parku przy Rafako S.A. i w Arboretum Bramy Morawskiej[12]. Wśród ssaków możemy wyróżnić następujące gatunki chronione
jeża europejskiego
, który występuje w bardzo wielu miejscach;
popielicę
w dzielnicach Brzezie, w lesie na Widoku;
gronostaja
w lesie na Widoku, lesie przy ul. Rybnickiej i Arboretum Bramy Morawskiej;
łasicę
, którą można spotkać w wielu miejscach, m.in. Arboretum Bramy Morawskiej;
nocka rudego
;
borowca wielkiego
w Arboretum Bramy Morawskiej;
karlika malutkiego
;
nocka wąsatka
w Arboretum Bramy Morawskiej[13].
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich o powierzchni 49 387 ha powstał w
1993
roku, a swoim zasięgiem obejmuje niewielki północno-wschodni obszar Raciborza od wschodniego brzegu kanału Ulga wraz z dzielnicą miasta –
Markowice
aż po wschodnią granicę miasta wraz z
Arboretum Bramy Morawskiej
. Park łącznie zajmuje 12 km² powierzchni miasta, m.in. wspomniane powyżej Arboretum Bramy Morawskiej oraz
rezerwat przyrody Łężczok
. Swoim obszarem obejmuje takie gminy jak
Nędza
,
Kuźnia Raciborska
,
Knurów
,
Czerwionka-Leszczyny
,
Orzesze
,
Żory
,
Suszec
,
Rybnik
,
Lyski
,
Sośnicowice
i
Pilchowice
. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich jest jednym z największych w Polsce jeśli chodzi o zajmowaną powierzchnię[14].
Arboretum Bramy Morawskiej
Arboretum Bramy Morawskiej usytuowane jest we wschodniej części Raciborza, po prawej stronie rzeki
Odry
[13][15][16]. Oprócz tego kompleks leśny położony jest w południowo-zachodniej części Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich"[13][15][17]. Ogród powstał w
2000
roku i swoim zasięgiem objął cały obszar lasu komunalnego Obora[15]. Arboretum znajduje się w korytarzu ekologicznym, tzw. Pradolinie Górnej Odry o znaczeniu międzynarodowym[15].
Arboretum jest interesującym przyrodniczo terenem z licznymi okazami starodrzewia, m.in.
dębami
o 4 metrowym obwodzie, ale także
jary
,
stawy
i
źródła
[18]. Siedliska dominujące to: las mieszany zajmujący 127 ha (88% powierzchni), las świeży o powierzchni 14 ha (10%) oraz ols jesionowy – 3 ha (2%)[13].
Głównymi celami arboretum jest działalność dydaktyczna, naukowa, kulturalna, turystyczna i zdrowotna[13]. Na terenie ogrodu wyznaczona została jedna ścieżka zdrowotna oraz dwie ścieżki dydaktyczne: ekologiczna i dendrologiczna[13][19].
Rezerwat przyrody Łężczok
Rezerwat przyrody Łężczok położony jest w
Kotlinie Raciborskiej
, w południowo-zachodniej części
województwa śląskiego
, w
powiecie raciborskim
[20]. Swoim obszarem rozciąga się od Raciborza, a dokładniej jego dzielnicy
Markowice
przez
Nędzę
,
Babice
aż po
Zawadę Książęcą
[21]. Teren rezerwatu znajduję się za linią kolejową
Kędzierzyn Koźle
– Racibórz[22].
Jest jednym z największych w województwie śląskim, a jego powierzchnia to 408,9
ha
, z czego 245 ha stanowią
stawy
, 144 ha
lasy
, 7 ha
łąki
oraz pozostała część, którą stanowią drogi i
groble
[20][23][24]. Łężczok sąsiaduje z użytkami zielonymi i polami uprawnymi. Rezerwat jest częścią
Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich"
[20][25].
Na terenie rezerwatu znajduje się 8 stawów: Ligotniak, Brzeźniok, Babiczak, Grabowiec, Tatusiak, Markowiak, Salm Duży i Salm Mały[20][22][26]. Stawy te istnieją już od
XIII wieku
i prowadzona jest ekstensywna gospodarka rybacka[25]. Florę rezerwatu reprezentuję 530 gatunków roślin naczyniowych, z czego 22 objęte są ochroną. Na terenie rezerwatu żyje 51% gatunków
ptaków
żyjących w
Polsce
, czyli ponad 190 gatunków, z czego 115 to gatunki lęgowe. Reszta wykorzystuje te tereny jako miejsce zdobywania pokarmu oraz odpoczynku podczas wędrówek[27].
Toponimika nazwy miasta
Nazwa miasta pochodziła najprawdopodobniej od
słowiańskiego imienia
"
Racibor
" ("Ratibor" – forma zgermanizowana)[28]. Według Weltzla pochodziła ona od czasownika "rati" = orać i "bor" = bór, las. Inne źródła nadają temu imieniu znaczenie "walczący na wojnie" bądź "chętny do boju"., co jest zgodnie z ostatnimi badaniami onomastycznymi. Nazwa miasta pochodzi od dwóch znaczeniowo tożsamych słów "rati=walczyć" oraz "boriti=walczyć" i oznacza "walczący na wojnie". Imię Racibor było charakterystyczne we wczesnym średniowieczu dla
książąt pomorskich
oraz
obodrzyckich
. Nadawano władcom imię Racibor być może na dobrą wróżbę, aby "walczyli i zwyciężali w boju"[28].
Historia
ZABYTKI
|
Fragment muru z fortyfikacji miejskich z baszta więzienną |
Fragment muru z fortyfikacji miejskich z baszta więzienną
|
Zamek Piastowski w Raciborzu |
Zamek Piastowski w Raciborzu
|
Gmach Sądu rejonowego |
Gmach Sądu rejonowego
Kalendarium historyczne
-
1108
– historyczna wzmianka o Raciborzu w kronice
Galla Anonima
,
bitwa pod Raciborzem
-
1172
-
1173
–
Mieszko I Plątonogi
otrzymuje oddzielne
Księstwo Raciborskie
,
-
1211
-
1217
– lokacja Raciborza na
prawie flamandzkim
przez księcia
Kazimierza I
,
-
1241
– zwycięska
obrona miasta
przed
Tatarami
, według legendy pod dowództwem Bartka Lasoty,
-
1246
– powstanie
klasztoru dominikanów
, w którym zapisano pierwsze polskie zdanie "Gorze szą nam stało", czyli "Gorzej się nam stało"
-
1280
-
1287
– budowa gotyckiego zamku i kaplicy na
Ostrogu
,
-
1287
– konflikt na terenie Raciborza biskupa
Tomasza II
i księcia śląskiego
Henryka IV Prawego
,
-
1296
– datacja zachowanej pieczęci z
herbem miasta
: pół orła i pół koła,
-
1299
– książę
Przemysław
przekazuje władzę w Raciborzu radzie miejskiej według prawa magdeburskiego: miasto otoczone jest murami obronnymi z trzema bramami; założenie klasztoru dominikanek,
-
XIII wiek
– w Raciborzu bito monetę z napisem "MILOST", mennica z przerwami działała do
1715
r.,
-
1302
– wzmianka o szkole parafialnej,
-
1336
– umiera ostatni piastowski książę raciborski
Leszek
; księstwo przechodzi w ręce czeskich
Przemyślidów
,
-
1521
– śmierć ostatniego księcia z dynastii Przemyślidów –
Walentyna
,
-
1532
– po śmierci księcia
Jana Opolskiego
Księstwo Raciborskie przechodzi w ręce Hohenzollernów, potem Habsburgów,
-
1567
– wzmianka o istnieniu browaru zamkowego, obecnie najstarszego browaru w Polsce,
-
1586
– przywilej cesarza
Rudolfa II
porządkuje żeglugę na Odrze; Racibórz do końca XIX w. jest miastem portowym,
-
1670
– wzmianka o działaniu poczty,
-
1683
–
Jan III Sobieski
ucztuje na zamku w drodze na odsiecz
Wiednia
,
-
1727
– wzniesienie na Rynku Kolumny Maryjnej dłuta
Jana Österreicha
,
-
1742
– Racibórz wraz z większością
Śląska
staje się częścią Prus,
-
1788
– nieudana próba zabójstwa króla pruskiego
Fryderyka II
,
-
1819
– otwarcie gimnazjum,
-
1826
– oddanie do użytku budynku sądu według projektu Schinkla,
-
1846
– miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wrocławiem,
-
1849
– uruchomienie linii telegraficznej
Wiedeń
– Racibórz –
Berlin
,
-
1858
– oddanie do użytku gazowni miejskiej,
-
1882
– w gimnazjum uczył się poeta
Jan Kasprowicz
,
-
1889
– ukazał się pierwszy numer polskich "
Nowin Raciborskich
",
-
1904
– uruchomienie elektrowni miejskiej,
-
1911
– otwarcie Domu Polskiego "Strzecha",
-
20 marca
1921
- plebiscyt górnośląski: w Raciborzu 2227 (9,13%)[29] uprawnionych oddaje głos za Polską, natomiast 22.291[30] (87,98%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, w tym prawie 24% tzw. emigrantów plebiscytowych (sprowadzonych na Górny Śląsk w celu podniesienia niemieckiego wyniku[31]),
-
1921
– przeprowadzono plebiscyt na
Górnym Śląsku
i wybuchło
III powstanie śląskie
, w którego wyniku 437 ha obszaru dzisiejszego miasta przekazano
Polsce
,
-
1939
– w mieście stacjonuje przed atakiem na
Polskę
niemiecka 14 Armia,
-
1945
:
-
1946
– powstanie pierwszej polskiej szkoły podstawowej SP 1,
-
1958
– obchody
IX
wieków Raciborza; otwarcie odbudowanego Domu Kultury "Strzecha",
-
1975
– miasto wraz z powiatem raciborskim zostały włączone do województwa katowickiego,
-
1986
– otwarcie Młodzieżowego Domu Kultury.
-
1990
– przeprowadzono pierwsze demokratyczne wybory do
Rady Miejskiej
,
-
1991
– podpisano umowę partnerską z miastem
Opawa
w
Czechach
,
-
1992
– podpisano umowę partnerską z
Roth
w
Niemczech
,
-
1993
– otwarto przejście graniczne Pietraszyn–Sudice,
-
1997
– Racibórz został dotknięty największą od stuleci klęską powodzi,
-
1999
– ukształtował się nowy podział administracyjny kraju – powstał
powiat raciborski
(
1 września
), powstał
Euroregion Silesia
(
20 września
),
-
2001
– jako pierwsze miasto w
Polsce
i
Europie
uzyskano certyfikat Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO 14001,
-
2002
– podpisano umowę partnerską z miastem
Kaliningrad
w
Rosji
(
5 marca
), oraz z miastem
Leverkusen
w
Niemczech
(
18 marca
), zorganizowano III Dożynki
Województwa Śląskiego
, przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory na prezydenta, burmistrza, wójta,
-
2005
– reaktywowano browar raciborski i podpisano umowę partnerską z miastem
Kędzierzyn-Koźle
.
-
2008
– 900-lecie miasta, wielka impreza z udziałem między innymi
Piotra Rubika
i
The Jet Set
.
Architektura
Układ urbanistyczny
(do opracowania)
Zabytki
-
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi
–
gotycki
, pochodzi z
1205
r.
-
Kościół św. Jakuba
–
gotycki
, pochodzi sprzed
1258
r.,
podominikański
.
-
Kościół św. Ducha
–
gotycki
, pochodzi z
1327
r.,
podominikański
.
-
Baszta więzienna
– pochodzi z
XVI
wieku. Została ukazana na jednorazowej serii monet "Miasta Polski".
-
Kościół św. Jana Chrzciciela
na
Ostrogu
–
neogotycki
, pochodzi z
1856
r.
-
Kościół św. Mikołaja
na
Starej Wsi
–
neogotycki
, pochodzi z
1902
r.
-
Kościół Matki Bożej
–
barokowy
, pochodzi z
1727
r.
-
Rynek
-
Kolumna Matki Boskiej
, tzw. Kolumna Maryjna wykonana w latach 1725-1727 przez Jana Melchiora Oesterreicha.
-
Zamek książąt raciborskich
– wzniesiony w latach
1281
-
1287
obecnie w trakcie renowacji i odbudowy,
-
Mury obronne
– powstałe w latach
1287
-
1290
.
-
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
– wzniesiony w latach
1934
-
1935
.
-
Statua Zgody
– wybudowana na przełomie
XVIII
i
XIX wieku
.
- Budynek Sądu –
późnoklasyczny
, wybudowany w latach
1823
-
1826
według projektu
Karla Friedricha Schinkla
.
-
Zespół budynków więzienia
–
neogotycki
, wybudowany w latach
1845
-
1851
.
- Zakład Poprawczy – dawniej budynek Sądu Krajowego,
neorenesansowy
, wybudowany w latach
1889
-
1892
.
- Budynek Poczty –
neorenesansowy
, pochodzący z
1889
r.
Zieleń miejska
Zieleń miejską na terenie Raciborza tworzą: częściowo
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
,
Arboretum Bramy Morawskiej
o powierzchni 181,12 ha,
rezerwat przyrody Łężczok
, 3 parki o łącznej powierzchni 21,11
ha
, zieleńce i skwery obejmujące powierzchnię 28,64 ha, zieleń osiedlowa zajmująca 38,5 ha, ogródki działkowe - 96,66 ha. W mieście znajduje się także najdłuższa w Polsce aleja
leszczyny tureckiej
[32].
Gospodarka
Miasto jest centralnym ośrodkiem
powiatu raciborskiego
, który jest regionem o charakterze rolniczo-przemysłowym. Przemysł jest skupiony przede wszystkim w mieście Racibórz.
Bardzo ważną rolę odgrywało
rolnictwo
w mieście, bowiem sprzyjały temu korzystne warunki naturalne, m.in. urodzajne gleby oraz sprzyjające warunki klimatyczne z długim okresem wegetacyjnym. Około 60% użytków rolnych na terenie gminy Racibórz to gleby w klasach bonitacyjnych od I do III[]. Na terenie miasta działa kilka organizacji i instytucji, które wspierają rozwój rolnictwa, są to m.in.: Agencja Rozwoju Rolnictwa i Przemysłu Przetwórczego Regionu Raciborskiego, Ośrodek Doradztwa Rolniczego,
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
oraz Zrzeszenie Plantatorów Roślin Okopowych w Raciborzu.
W
centrum
miasta handel skupia się w ciągu ulic Opawskiej, Odrzańskiej i Długiej. W centrum usytuowane są także dwie galerie handlowe: Srebrna i Młyńska. W dzielnicy Obora duże centrum handlowe Castorama, Auchan, i inne, galeria handlowa.
Ziemia raciborska jak i sam Racibórz nie są bogate w kopaliny jak sąsiadujący z nimi
Rybnicki Okręg Węglowy
, mimo to dysponują dużymi zasobami piasków i żwirów eksploatowanych na północ i na południe od miasta oraz pokładami gliny, która służy do produkcji cegieł. Pomimo braku bogactw naturalnych Racibórz jest miastem zasobnym w zakłady przemysłowe z branży chemicznej, maszynowej, energetycznej, rolno-spożywczej (m. in.: Henkel, SGL Carbon, RAFAKO, Mieszko, AwBud, Ecolab, Spółdzielnia Mleczarska, Sunnex, DHL, Koltech). []. To właśnie tutaj powstały: pierwszy na ziemiach polskich
browar
(1567 r.), czy fabryka elektrod – jedna z najstarszych na świecie (obydwa zakłady pracują do dziś). O poziomie raciborskiego przemysłu i jakości jego produktów świadczą certyfikaty
ISO
oraz nagrody i wyróżnienia zdobywane na targach na całym świecie.
Struktura demograficzna
Rozwój demograficzny od 1787 r.
Najwcześniejsze dane o liczbie ludności pochodzą z
1787
r., w których liczba mieszkańców wynosi 3272 osoby. W
1800
r. populacja miasta wynosiła 3457 mieszkańców. Należy pamiętać, że w tamtych czasach miasto zamykało się w obrębie
murów miejskich
. W
1840
r. miasto liczyło 7022 mieszkańców, a
3 grudnia
1867
r. w Raciborzu było 14 571 mieszkańców.
2 grudnia
1895
r. populacja wyniosła 21 680. W
1900
r. miasto poszerzyło swoje granice o Bosacz, a w
1902
również o
Starą Wieś
, oraz Proszowiec, licząc wtedy łącznie 30 398 mieszkańców.
5 stycznia
1927
r.
Ostroga
,
Studziennej
, obszarów zamkowych i
Ocic
do miasta, które liczyło 49 076 mieszkańców. W
1974
r. miasto przyłączyło sąsiednie wsie,
Markowice
i
Miedonię
. Pod koniec
1975
r. Racibórz liczył 50 293 osób. W
1978
r. do miasta zostało włączone
Brzezie
, Ocice Górne oraz
Sudół
.
31 grudnia
1980
miasto liczyło 55 532 ludności,
31 grudnia
1993
r. 64 875, a dane z
2006
r. mówią o 57 987 mieszkańcach.
Według danych z roku 2002[33] średni dochód na mieszkańca wynosił 1294,31 zł.
Edukacja
W Raciborzu znajduje się 1 żłobek, 15 przedszkoli, 14 szkół podstawowych, 6 szkół gimnazjalnych, 9 szkół ponadgimnazjalnych oraz jedna uczelnia wyższa. W
2006
roku decyzją Rady Miasta zlikwidowane zostały dwie placówki: Szkoła Podstawowa nr 11 (włączone do
Szkoły podstawowej nr 15
oraz Gimnazjum nr 4 (włączone Gimnazjum nr 5).
Kultura
Racibórz zawsze był kulturalną stolicą regionu, do dziś tę tradycję kontynuują Dom Kultury "Strzecha", Młodzieżowy Dom Kultury, Muzeum, Raciborskie Centrum Kultury, Miejska Biblioteka Publiczna oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej. Działalność tych instytucji obejmuje, bowiem nie tylko miasto, ale również placówki kulturalno-oświatowe ziemi raciborskiej. Największą instytucją kulturalną jest jednak Raciborskie Centrum Kultury.
W mieście znajdują się dwa kina "Bałtyk" oraz "Przemko".
Ośrodkami kultury w mieście są:
- Raciborskie Centrum Kultury
- Dom Kultury "Strzecha"
- Młodzieżowy Dom Kultury
- Muzeum
- Niezależne Centrum Kultury "ASP-Akcja Sztuka Przestrzeń"
Cykliczne imprezy kulturalne
Lista imprez kulturalnych odbywających się cyklicznie w Raciborzu:
- Raciborski Festiwal Sztuki "Ciało. Duch. Miasto"
- Festiwal Podróżniczy "Wiatraki"
- Dni Opawy w Raciborzu
- Dni Raciborza
-
Konwent Miłośników Fantastyki i RPG Goblikon
- Memoriał imienia młodszego kapitana Andrzeja Kaczyny i druha Andrzeja Malinowskiego (sierpień)
Media
W mieście wydawane są dwa tygodniki, jeden dwutygodnik i jeden miesięcznik, które traktują o sprawach związanych z regionem, nadaje także jedna lokalna stacja radiowa i telewizja. W Raciborzu wydawany jest także ogólnopolski dwumiesięcznik energetyczny
Nowa Energia
Sport
Racibórz jest miastem, w którym stworzone zostały właściwe warunki dla rozwoju sportu i rekreacji ruchowej oraz wychowania fizycznego.[] Na terenie miasta znajdują się m.in.[]:
- 10 stadionów i dużych boisk sportowych
- 3 hale sportowe
- 2 kryte pływalnie
- 8 kortów tenisowych
- 26 sal gimnastycznych
- 2 kręgielnie
- lodowisko odkryte
- strzelnica sportowa
W mieście działa ponad 14 klubów sportowych, 30 stowarzyszeń i organizacji, które skupiają ok. 1 300 osób uprawiających 17 dyscyplin sportowych[]. Raciborscy sportowcy odnoszą sukcesy indywidualnie jak i zespołowo. Największym osiągnięciem było zdobycie złotego medalu na
Igrzyskach Olimpijskich
w
Atlancie
w 1996 r. przez zapaśnika
Ryszarda Wolnego
.
Wielu raciborskich zapaśników, pływaków, lekkoatletów i szachistów reprezentowało nasz kraj na Mistrzostwach
Świata
i
Europy
, zdobywali również tytuły i medale Mistrzostw Kraju w różnych kategoriach sportowych.
Największym kompleksem obiektów sportowych w mieście zarządza Ośrodek Sportu i Rekreacji, który w 1995 r. oddał do użytku pole minigolfa, a w 1996 r. dokonał gruntownego remontu basenu. W latach 1995-1997 Ośrodek Sportu i Rekreacji przeprowadził 329 imprez sportowych, w których wzięło udział 125 tysięcy uczestników.
Miasto od wielu lat jest miejscem, gdzie są rozgrywane mistrzostwa kraju w pływaniu, zapasach oraz ogólnopolskie i międzynarodowe wyścigi kolarskie i turniejów szachowych. To tutaj odbywa się wojewódzka inauguracja Dni Olimpijczyka. W poprzednich latach w Raciborzu odbyły się Mistrzostwa Polski w szachach i akrobatyce, Ogólnopolskie Dni Kultury Fizycznej, a także Centralna Inauguracja Sportowego Roku Szkolnego.
Racibórz jest miastem, w którym funkcjonuje zamknięty cykl szkolenia sportowego, który rozpoczyna się od klas sportowych, poprzez doskonalenie umiejętności w Zespole Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego, kończąc na możliwości kontynuowania nauki w Kolegium Nauczycielskim.
Miasto organizuje (w tym roku XIV) Memoriał im. młodszego kapitana A. Kaczyny i druha A. Malinowskiego (strażaków poległych w gaszeniu dużego pożaru lasu w
Kuźni Raciborskiej
w sierpniu 1992), dawniej wyścig kolarski, a obecnie zawody zapaśnicze. Z Raciborza wywodzi się pływaczka
Katarzyna Dulian
oraz złoci medaliści
Igrzysk Olimpijskich
, zapaśnik
Ryszard Wolny
i
bramkarz
reprezentacji Polski w piłce nożnej
,
Hubert Kostka
.
Kluby sportowe
Kościoły i związki wyznaniowe
Katolicy – W mieście istnieje 11
parafii
. Racibórz posiada również
Sanktuarium Matki Bożej Raciborskiej
, do którego corocznie przybywa wielu pielgrzymów, natomiast w
Brzeziu
znajduje się grób siostry
Marii Dulcissimy Hoffmann
. W połowie sierpnia corocznie wyrusza raciborski nurt opolskiej pieszej pielgrzymki do
Częstochowy
. Raciborskie parafie należą głównie do
dekanatu raciborskiego
, którego jest siedzibą, lecz również jedna parafia należy do
dekanatu tworkowskiego
, natomiast parafia w
Brzeziu
należy do
archidiecezji katowickiej
. Przy parafiach działa wiele grup, m.in. Róże Różańcowe, Liturgiczna Służba Ołtarza, Dzieci Maryi oraz Duszpasterstwo Młodzieży Miasta Racibórz "Linia Najwyższego Napięcia". Cmentarz na Ostrogu - Nekropolia pochodzi najprawdopodobniej z XIV wieku, lecz nagrobki na nim się znajdujące pochodzą z pierwszej połowy
XIX wieku
. Na cmentarzu znajdują się dwie kaplice. Pierwsza, murowana, pochodzi z początku XIX wieku, natomiast druga – drewniana w stylu neogotyckim pochodzi prawdopodobnie z
1869
r.
Żydzi – Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w Raciborzu pojawiły się ok. XI wieku, kiedy to, według podań ludowych, na miejscu obecnego
kościoła św. Mikołaja
miała istnieć
bożnica
. Jednak podczas
II wojny światowej
Żydzi opuścili Racibórz, emigrując lub trafiając do
obozów koncentracyjnych
, nigdy już nie wracając do rodzinnego miasta. Po wojnie nastąpiła kolejna fala ucieczki z miasta ze względu na represje władz komunistycznych. W Raciborzu istniała
synagoga
oraz
cmentarz żydowski
, a oba miejsca zostały rozebrane po wojnie. Obecnie w Raciborzu mieszka zaledwie 57 Żydów. W mieście istniały prawdopodobnie trzy synagogi, żadna z nich nie przetrwała do dzisiaj. Pierwsza, według podań ludowych znajdowała się na miejscu obecnego kościoła św. Mikołaja, druga przy ul. Sukienniczej, obecnie róg ul. Solnej i Leczniczej, a ostatnia, rozebrana w latach pięćdziesiątych przy Szewskiej. Pozostałości po cmentarzu żydowskim znajdują się na obecnej ulicy Głubczyckiej i Fojcika, za mleczarnią. Nekropolia założona została w
1814
r. i zajmowała łącznie powierzchnię 2,03 ha.
Ewangelicy – Obecnie parafia i jedyny ocalały
cmentarz
wraz z kaplicą należą do parafii ewangelicko-augsburskiej w
Rybniku
. Cmentarz jak i
kaplica
jest świadectwem współistnienia wiary
protestanckiej
z wiarą
katolicką
na przestrzeni wieków w Raciborzu. W mieście istniało pięć cmentarzy ewangelickich, lecz do dziś ocalał tylko jeden, przy ul. Starowiejskiej. Pozostałe znajdowały się przy ulicach: Zborowej i Mickiewicza, Nowej, Opawskiej, placu Długosza i na Płoni[].
Ewangeliczni chrześcijanie – W Raciborzu działają trzy
zbory
o charakterze
ewangelicznym
. Należą do nich
zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan
, zbór
Kościoła Zielonoświątkowego
oraz zbór
Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego
.
W Raciborzu znajduje się zbór
Świadków Jehowy
.
W mieście znajduje się również ośrodek
buddyzmu Diamentowej Drogi
oraz ośrodek
buddyzmu Zen
.
Transport
Bardzo korzystne gospodarczo jest położenie Raciborza, bowiem miasto leży w obrębie
Euroregionu Silesia
, gdzie zlokalizowanych było do roku
2007
21 przejść granicznych z
Republiką Czeską
(3 ogólnodostępne, 1 kolejowe i 17 małego ruchu). W odległości ok. 40 km od Raciborza znajduje się
lotnisko
międzynarodowe w
Ostrawie
, ponadto w niewielkiej odległości od miasta, ok. 30 km planowana jest budowa
autostrady A1
.
Komunikacja miejska
Komunikacja miejska obejmuje przewóz pasażerów na terenie Gminy Racibórz oraz na terenie gmin:
Pietrowice Wielkie
,
Krzanowice
,
Lubomia
,
Rudnik
,
Kornowac
,
Rydułtowy
,
Pszów
. Istnieje 10 linii autobusowych, które obsługuje Przedsiębiorstwo Komunalne. Są to linie: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, A, 14. W związku z posiadaniem certyfikatu
ISO 14001
wszystkie autobusy przystosowane są do używania
biopaliwa
.
Transport kolejowy
W
1846
r. wybudowano pierwszą linię kolejową, która dwa lata później połączyła
Berlin
z
Wiedniem
. Racibórz był ważnym węzłem kolejowym.
Z Raciborza odjeżdża 28 pociągów osobowych, do
Rybnika
,
Katowic
,
Chałupek
,
Kędzierzyna-Koźla
, a także
Opola
i
Wrocławia
oraz jeden międzynarodowy pociąg osobowy do
Bohumína
(
Czechy
).
Tranzyt
Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne. Są to m.in.:
Planowane drogi:
Turystyka
Szlaki turystyczne
Szlak im. Polskich Szkół Mniejszościowych
Szlak im. Husarii Polskiej
Szlak im. Młodości J. Von Eichendorffa
Szlak Gołęszyców
Trasy rowerowe
- Trasa rowerowa Racibórz – Krzanowice – jest częścią trasy rowerowej nr 6, która prowadzi z
Krakowa
do
Opawy
. Częściowo prowadzi
szlakiem im. Husarii Polskiej
, a ukazuje walory przyrodnicze i architektoniczne terenu przez który prowadzi. Jej długość to 19 km.
Baza noclegowa
W Raciborzu znajdują się 2
hotele
(***) trzygwiazdkowe oraz 1 dwugwiazdkowy. Ponadto 2 domy studenta, 2 domy sportowca, domy gościnne.
Polityka i administracja
Władze miasta
Obecnym
prezydentem miasta Racibórz
jest
Mirosław Lenk
. Od zajęcia miasta przez wojska radzieckie w marcu
1945
r. miasto miało 17
prezydentów
i 24 wiceprezydentów. Najważniejsze stanowisko we władzach wykonawczych Raciborza było na przestrzeni lat różnie nazywane: od
9 maja
1950
zwano ich przewodniczącymi rady miejskiej, od
15 maja
1963
r. zwano ich naczelnikami, a od
30 czerwca
1975
r. przywrócono nazwę prezydent, która jest w użyciu do dziś. W 2002 r., po nowelizacji Ustawy o samorządzie lokalnym rada miasta utraciła prawo wyboru prezydenta. Zgodnie z tą ustawą
27 października 2002
odbyły się pierwsze wybory powszechne na prezydenta Raciborza, w których został wybrany
Jan Osuchowski
.
W skład
Rady Miasta
Raciborza wchodzi 23
radnych
, wybieranych w wyborach bezpośrednich. W obecnej radzie najwięcej
mandatów
zdobył KWW Mirosława Lenka Razem dla Raciborza.
Podział administracyjny
Miasto Racibórz składa się z 11 dzielnic[]:
-
Centrum
-
Nowe Zagrody
-
Ocice
-
Stara Wieś
-
Miedonia
-
Ostróg
-
Markowice
-
Płonia
-
Brzezie
-
Sudół
-
Studzienna
.
Urzędy i instytucje
W Raciborzu jako siedzibie
powiatu raciborskiego
znajduje się wiele ważnych urzędów i instytucji.
Do
lat 50 XX. wieku
w Raciborzu istniał
sąd okręgowy
. Mieścił się on w budynku obecnego zakładu poprawczego. Został on zlikwidowany w związku z reorganizacją sądownictwa. Powodem były m.in. braki kadrowe[]. Sądy okręgowe zostały zniesione, a na ich miejsce wprowadzono
sądy wojewódzkie
. Do jego jurysdykcji należały
powiat głubczycki
,
kozielski
i
raciborski
.
Ochrona środowiska
Racibórz jest pierwszą gminą w
Polsce
i w
Europie
, która zdobyła certyfikat
ISO 14001
. Miasto wprowadza nowatorskie rozwiązania w zakresie
ochrony środowiska
, m.in. w zakresie gospodarki odpadami, edukacji ekologicznej i ochrony przyrody[34]. W mieście na każdym osiedlu znajdują się odpowiednie kontenery do segregacji odpadów, natomiast w domach jednorodzinnych dostarczane są odpowiednie worki.
Raciborzanie
Lista osób urodzonych na terenie obecnego Raciborza, które mają biogram na stronach Wikipedii:
Miasta partnerskie
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2008 r.
(
pol.
). www.stat.gov.pl, 2 czerwca 2009. [dostęp 11 sierpnia 2010].
- ↑ 2,0 2,1 Norbert Mika, Šárka Bělastová: Wspólne raciborsko-opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji regionalnej. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna "WAW", 2000, s. 5. .
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Plan gospodarki odpadami dla Gminy Racibórz na lata 2005-2015. Racibórz: 2005, s. 5.
- ↑ Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 5.
- ↑ 5,0 5,1 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 6.
- ↑ 6,0 6,1 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 8.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 Plan gospodarki odpadami dla Gminy Racibórz na lata 2005-2015. Racibórz: 2005, s. 6.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 12.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 9.
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Plan gospodarki odpadami dla Gminy Racibórz na lata 2005-2015. Racibórz: 2005, s. 7.
- ↑ 12,0 12,1 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 36.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 37.
- ↑ Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004-2015. Racibórz: marzec 2004, s. 33.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Urząd Miasta Racibórz:
Arboretum Bramy Morawskiej
(
pol.
). [dostęp 1 lutego 2009].
- ↑ yoosta:
Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu
(
pol.
). [dostęp 1 lutego 2009].
- ↑
Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu
(
pol.
). [dostęp 1 lutego 2009].
- ↑ Strategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006-2015. Racibórz. S. 47.
- ↑
Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu
(
pol.
). [dostęp 8 lutego 2009].
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Tadeusz Gajewski:
Rezerwat przyrody Łężczok - Historia i opis rezerwatu
(
pol.
). [dostęp 9 lutego 2009].
- ↑ Marek Czogalik:
Rezerwat Łężczok - O rezerwacie
(
pol.
). [dostęp 9 lutego 2009].
- ↑ 22,0 22,1 Urząd gminy Nędza:
Przyroda - Rezerwat Łężczok
(
pol.
). [dostęp 15 lutego 2009].
- ↑ Damian Kolarczyk:
Rezerwat Łężczok - O rezerwacie
(
pol.
). [dostęp 9 lutego 2009].
- ↑ Grzegorz Wawoczny: Weekend w Bramie Morawskiej. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2003, s. 32. .
- ↑ 25,0 25,1 A. Henel:
Przyroda województwa śląskiego - Stawy Łężczok
(
pol.
). [dostęp 15 lutego 2009].
- ↑ Damian Kolarczyk:
Rezerwat Łężczok - Fauna i Flora
(
pol.
). [dostęp 11 lutego 2009].
- ↑ Tadeusz Gajewski:
Rezerwat przyrody Łężczok - Historia i opis rezerwatu
(
pol.
). [dostęp 12 lutego 2009].
- ↑ 28,0 28,1 Anna Burek:
Prof. Miodek dla raciborzan
(
pol.
). 12 grudnia 2008, 12 grudnia 2008. [dostęp 18 styczni 2009].
- ↑
Jan Drabina
, Górny Śląsk, Wrocław 2002, s. 147
- ↑
Rocznik statystyczny GUS 1920-1922
- ↑ Dorota Borowicz, Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II wojny światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 39. )
- ↑ Strategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006-2015. Racibórz. S. 48.
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Anita Tyszkiewicz - Zimałka:
ISO 14001
(
pol.
). www.bipraciborz.pl, 13 czerwca 2003. [dostęp 11 sierpnia 2010].
Bibliografia
- praca zbiorowa, Racibórz wczoraj i dziś..., Racibórz 1998, wyd. R.A.F. SCRIBA,
- J. Szczęsny, Racibórz w fotografii Bolesława Stachowa, Katowice 1998, wyd. Infomax Katowice
- G. Wawoczny, Dawny Racibórz, Racibórz 2002, wyd. WAW
- G. Wawoczny, Racibórz nieznany, Racibórz 2003, wyd. WAW
Linki zewnętrzne