Benedykt Dybowski
Benedykt Dybowski (ok. 1863)
Urodzony	30 kwietnia 1833 Adamaryn, powiat miński , gubernia mińska
Zmarł	30 stycznia 1930 Lwów

Benedykt Dybowski (ur. 30 kwietnia 1833 w Adamarynie^[1], powiat miński , gubernia mińska , Imperium Rosyjskie zm. 30 stycznia 1930 we Lwowie ) – polski przyrodnik, podróżnik, odkrywca i lekarz. Szlachcic herbu Nałęcz . Badacz jeziora Bajkał , południowej Azji i Kamczatki , profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Szkoły Głównej w Warszawie , uważany za jednego z ojców polskiej limnologii . Starszy brat Władysława Dybowskiego .

Początki pracy naukowej

Studiował medycynę i nauki przyrodnicze na Uniwersytecie w Dorpacie od 1853 do 1857 i na Uniwersytecie we Wrocławiu od 1857 do 1858. W latach 1858-1860 odbył studia paleontologiczne, botaniczne i medyczne w Berlinie . Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia . W 1860 na podstawie pracy nad determinacją płci u pszczół (Commentationis de parthenogenesi specimen) uzyskuje tytuł doktora. W czasie studiów berlińskich zapoznaje się z dziełem Darwina o pochodzeniu gatunków, które ukazało się w tym czasie. W Berlinie wydaje pracę o odkrytym przez siebie gatunku zadychry (Branchipus grubii). W 1861 wraca do Dorpatu i przedstawia uniwersytetowi pracę o rybach karpiowatych Inflant. Praca ta zyskuje mu opinię znakomitego badacza.

Działalność konspiracyjna

Wypadki polityczne wciągnęły Dybowskiego do konspiracyjnej pracy patriotycznej. Za udział w manifestacji w katedrze wileńskiej zostaje aresztowany i przez pewien czas więziony. Mniej więcej w tym czasie Uniwersytet Jagielloński proponuje Dybowskiemu katedrę zoologii , rząd austriacki jednak z powodów politycznych nie zatwierdza tego wyboru.

W roku 1862 Dybowski zostaje powołany do Szkoły Głównej w Warszawie na stanowisko adiunkta. Jego praca pedagogiczna trwa jednak niedługo: Dybowski bierze czynny udział w organizacji powstania jako komisarz Rządu Narodowego na Litwę i Białoruś .

26 marca 1864 zostaje aresztowany ponownie. Więziony był w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej ^[2]. Został skazany na śmierć przez powieszenie. Ratuje go wstawiennictwo zoologów niemieckich i pośrednictwo Bismarcka , dzięki czemu kara śmierci zostaje zamieniona na 12 lat zesłania .

Zesłanie

Od 1865 roku, jako zesłaniec na Syberii , rozpoczyna swą niezmiernie owocną działalność badawczą. Nie zrażając się nader ciężkimi warunkami życia, zbiera materiały faunistyczne najpierw w okolicach Siwakowej w pobliżu Czyty , potem w Darasuniu na zboczach gór Jabłonowych. Zbiory Dybowskiego i jego współpracownika, również zesłańca, Wiktora Godlewskiego , pochodzące ze wschodniej Syberii, po raz pierwszy dowodzą wybitnych różnic między fauną wschodniej i zachodniej Syberii. Po dwóch latach Dybowski wraz z Godlewskim otrzymują pozwolenie zamieszkania we wsi Kułtuku nad jeziorem bajkalskim i w niesłychanie ciężkich warunkach, często przy 40-stopniowym mrozie, z pomocą własnoręcznie sporządzonych narzędzi rozpoczynają badanie fauny tego jeziora, uważanego dotąd za ubogie pod względem faunistycznym.

Fauna Bajkału

Badania Dybowskiego doprowadziły do odkrycia szeregu nowych dla nauki form zwierzęcych. Dybowski opisał 116 nowych gatunków skorupiaków z rzędu obunogów i 6 nowych gatunków ryb . Na podstawie materiałów bajkalskich zebranych przez Benedykta Dybowskiego, jego brat, Władysław, opisał 88 gatunków mięczaków i 9 gatunków gąbek . Inne zbiory Dybowskiego opracowują profesorowie: Grube z Berlina, Józef Nusbaum ze Lwowa, Roman Gutwiński z Krakowa. Prace Dybowskiego rzuciły nowe światło na pochodzenie fauny Bajkału, rozstrzygnęły szereg zagadnień naukowych pierwszorzędnej wagi.

Inne ekspedycje

Oprócz badań Bajkału Dybowski nie zaniedbuje i fauny lądowej, uwzględniając przede wszystkim ssaki i ptaki . Badania we wschodniej Syberii zyskały mu złoty medal Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu .

W roku 1868, towarzysząc ekspedycji generała Skałkowa, Dybowski zbadał kraj Amurski , Usuryjski i Nadmorski , docierając do wschodnich wybrzeży Azji.

Powróciwszy do Kułtuka, udał się z Godlewskim i Parvexem na Zabajkale na poszukiwania faunistyczne w dolinach rzek Ononu i Arguni.

W 1871 razem z Wiktorem Godlewskim oraz geologiem Aleksandrem Czekanowskim dokonał badań północnej części jeziora Chubsuguł w Mongolii .

W latach 1872-1875 wraz z Wiktorem Godlewskim i Michałem Jankowskim odbył wielką wyprawę wzdłuż Arguni i Amuru , bada jezioro Chanka , dociera do Władywostoku , przebywając na badaniach czas dłuższy w kraju Nadmorskim, w zatoce Striełok i na wyspie Askold. Jednym z cenniejszych rezultatów tej podróży było znalezienie przez Dybowskiego nowego gatunku jelenia, zwanego dziś jeleniem Dybowskiego.

Wraz z Wiktorem Godlewskim zbadał faunę rzeki Ussuri, a powróciwszy nad Bajkał, faunę jezior sąsiadujących z Bajkałem i rzeki Angary .

Kamczatka i działalność humanitarna

Rok 1876 przyniósł wielką zmianę w życiu Dybowskiego: dzięki staraniom Towarzystwa Geograficznego i Akademii w Petersburgu uzyskał pozwolenie na powrót do kraju. Wkrótce, dzięki staraniom gen. Skałkowa i innych udaje mu się zrealizować marzenie o wyprawie na Kamczatkę. Otrzymuje stanowisko lekarza okręgowego w Pietropawłowsku . Po półrocznej podróży przez Syberię przybywa w czerwcu 1879 na Kamczatkę. Sześcioletni pobyt zużytkowuje na niezwykle owocną pracę lekarską i humanitarną, nie zaniedbując badań naukowych: zoologicznych i antropologicznych . Terenem badań jego staje się nie tylko Kamczatka, ale również liczne okoliczne wyspy. Przez dłuższy czas bada Wyspy Komandorskie , a szczególnie największą z nich Wyspę Beringa . Dybowski założył na Kamczatce szpitale dla trędowatych , zwalczał epidemie, zakupił za własne pieniądze konie i renifery i zawiózł je na Wyspy Beringa, aby ulżyć doli nieszczęśliwych mieszkańców, cierpiących często głód. Założył hodowle kóz i królików na wyspach Komandorskich i na Kamczatce, zainicjował rezerwaty dla soboli, stanowiących często jedyne źródło dochodu mieszkańców wysp.

Grób B. Dybowskiego na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

Okres lwowski

W 1883 został wezwany do kraju na katedrę zoologii na Uniwersytecie Lwowskim . Od 1884 rozpoczął się trzeci okres w życiu Dybowskiego, poświęcony pracy pedagogicznej i naukowej. We Lwowie opracowuje przede wszystkim ogólne zagadnienia biologiczne, nie zaniedbując jednak i prac z dziedziny anatomii porównawczej , systematyki i antropologii. Głównym dziełem z tego okresu jest oryginalnie pomyślana teoria budowy zębów ssaków. W pracy pedagogicznej występuje jako zwolennik teorii ewolucji co faktycznie sprawia jego zwolnienie w wrześniu 1906 na emeryturę^[3], ale mimo tego nie zaprzestaje pracy, drukuje dziesiątki prac naukowych i liczne artykuły popularyzatorskie. Wojnę Światową spotyka w nowogródzkim majątku swojej siostry na terenie Rosji, jako obywatel Austrii otrzymuje rozkaz zesłania na Syberię do Irkucku, ale władze lokalne Irkucku odmawiają przyjęcia zesłańca i rozkazują jego miejsce zesłania jeszcze dalej do Jakucji . Od drugiego zesłania Dybowskiego uratowało wstawiennictwo Imperatorskiej Akademii Nauk w Sankt-Petersburgu, Imperatorskiego Towarzystwa Geograficznego i szeregu znanych naukowców rosyjskich. Po przyjściu armii niemieckiej Dybowski dzięki pomocy oficera niemieckiego, wnuka Humboldta otrzymał pozwolenie na powrót do Lwowa^[3]. W pierwszych latach po powstaniu Państwa Polskiego opublikował szereg artykułów okolicznościowych.

W 1884 na bazie gabinetu historii naturalnej Dybowski założył Muzeum Zoologiczne (noszące obecnie jego imię), do którego włączył swoje bogate zbiory przywiezione z Kamczatki, Bajkału , Wschodniej Syberii, południowej Rosji i Morza Kaspijskiego . W 1904 muzeum zostało wzbogacone unikalnym eksponatem – szkieletem krowy morskiej (Hydrodamalis gigas), podarowanym Dybowskiemu przez mieszkańców Wyspy Beringa.

Pochowany na "górce powstańców styczniowych " na Cmentarzu Łyczakowskim .

Dorobek

Wielkie znaczenie dla biologii mają badania Dybowskiego nad endemiczną , reliktową fauną Bajkału. Poza opisaniem około 400 gatunków zwierząt żyjących w jeziorze, opisał też dokładnie tamtejsze warunki hydrologiczne i klimatyczne. Jego dziełem jest teoria powstania Bajkału i ewolucji jego fauny. Światu zwierzęcemu tego jeziora poświęcił Dybowski 43 prace naukowe. Część z nich legła u podstaw nowej nauki: limnologii . Badania Dybowskiego we wschodniej Syberii trwały niecałe dwanaście lat, ale rezultaty tej pracy przerosły wyniki innych, dobrze finansowanych ekspedycji naukowych. Na podstawie okazów przysyłanych przez Dybowskiego do gabinetu zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego słynny polski ornitolog Władysław Taczanowski opracował faunę ptaków Syberii wschodniej, opisując 434 gatunki ptaków, w tym 80 gatunków nowych lub pierwszy odnotowanych na Syberii. Pobyt na Kamczatce również zaowocował bogatymi materiałami, a wyniki badań nad nimi dały podstawę do publikacji naukowych takich uczonych jak: brat Benedykta Władysław , Władysław Taczanowski oraz Władysław Kulczyński . Wielką też mają wartość materiały antropologiczne, zebrane wśród wymierających plemion Kamczatki. Z ogromnej liczby jego prac naukowych opublikowanych po polsku warto wymienić: "Zęby zwierząt ssących" (Kosmos, t. 14, 1908); "Sen i marzenia senne" (1907). Podróże swe opisał w pamiętniku "O Syberii i Kamczatce" (l cz., 1912). W 1923 wydał większą rozprawę "O światopoglądach starożytnych i naukowym". Wydał cały szereg dzieł w języku polskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim.

14 stycznia 1928 obrany członkiem-korespondentem Akademii Nauk ZSRR ^[4].

Benedykt Dybowski był członkiem Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Umiejętności .

Najwyższy szczyt na Wyspie Beringa nazwany został Górą Dybowskiego.

W październiku 1997 imieniem Benedykta Dybowskiego nazwano ulicę w Irkucku i odsłonięto tablicę pamiątkową^[5]. Też na Białorusi w miejscu narodzin Dybowskiego odsłonięto tablicę pamiątkową^[6].

Wybrane prace

• Ueber die Susswasserfische Livlands (1856)
• Versuch einer Monographie der Cyprinoiden Livlands (1862)
• Beitrag zur Kenntnis der Wassermolche Sibiriens, (1870)
• Matieriały dla zoogeografii wostocznoj Sibiri (Mammalia), (1872)
• Zur Kenntnis der Fischfauna des Amurgebietes, (1872)
• Ueber die Baikal-Robbe Phoca baicalensis (1873)
• Spostrzeżenia nad ptakami z rodziny gilów, (1874)
• Gammaroidy oziera Baikala (1875)
• Matieriały po zoogeografii wostocznoj Sibiri. Ryby sistiemy wod Amura (1877)
• Rzut oka na historyczny rozwój zoologii (1885)
• Wyspy Komandorskie (1885)
• Niektóre wypadki swych badań nad zębami zwierząt ssących (1889)
• O filogenii pająków (1891)
• O kwestji tak zwanej "kobiecej" ze stanowiska nauk przyrodniczych. . (1897)
• O pochodzeniu fauny Bajkału (1923)
• Nowa rodzina ślimaków bajkalskich - Vladislaviidae (1925)
• O Syberyi i Kamczatce .
• Pamiętnik dra Benedykta Dybowskiego od roku 1862 zacząwszy do roku 1878 . Lwów, 1930
• O rybach słodkowodnych i morskich Wschodniej Syberyi . Lwów, 1923

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Muzeum zoologiczne im. Dybowskiego we Lwowie (ukr.)
• Fotografie eksponatów muzeum zoologicznego
• Sylwetki ekologów - Benedykt Dybowski
• Dybowski Benedykt Iwanowicz (ros.)