Na mapach: 52°45'07.66″N 23°52'44.86″E / 52.7521278, 23.8791278

Białowieski Park Narodowy Rezerwat biosfery UNESCO wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości
Logo parku
Położenie	woj. podlaskie
Data utworzenia	17 sierpnia 1932
Powierzchnia - leśna - uprawna - wodna	105,17 km² 95,94 km² 0,74 km² 0,09 km²
Pow. ochrony - ścisłej - częściowej - krajobrazu	57,25 km² 44,38 km² 3,53 km²
Powierzchnia otuliny	32,24 km²
Długość szlaków turystycznych	34,5 km[1]
Odwiedzających rocznie	140 tys.[2]
Siedziba	Białowieża
Położenie na mapie Polski Białowieski Park Narodowy
Na mapach: 52°45'07.66″N 23°52'44.86″E / 52.7521278, 23.8791278
Commons commons:{{{galeria_commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons
Wikinews n:{{{wikinews}}}|Wiadomości w Wikinews
q:{{{wikiquote}}}|{{{wikiquote}}} w Wikicytatach
Strona internetowa parku

Białowieski Park Narodowy - park narodowy położony w północno-wschodniej części Polski, w województwie podlaskim , utworzony 17 sierpnia 1932 roku jako Park Narodowy w Białowieży^[3], restytuowany w obecnej formie z mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 roku^[4]. Pierwszy park narodowy w Polsce i jeden z pierwszych parków narodowych w Europie^[3][5]. Znany z ochrony najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej , ostatniego w Europie fragmentu lasu pierwotnego oraz liczącej kilkaset sztuk, największej na świecie wolnościowej populacji żubra ^[6].

Siedzibą dyrekcji parku jest Białowieża . Obecnie w skład parku wchodzą trzy jednostki administracyjne: Obręb Ochronny Orłówka, Obręb Ochronny Hwoźna i Ośrodek Hodowli Żubrów (z trzema rezerwatami hodowlanymi i Rezerwatem Pokazowym Żubrów )^[6].

Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego w 1979 z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO . W 1992 r. UNESCO rozszerzyło status obiektu dziedzictwa światowego na przylegający doń od wschodu fragment białoruskiego parku narodowego "Bieławieżskaja Puszcza", podlegający ochronie ścisłej (4500 ha). W ten sposób powstał w Puszczy Białowieskiej jeden z siedmiu na świecie i trzech w Europie transgraniczny obiekt dziedzictwa światowego.

Historia

Najstarsze ślady obecności człowieka w Puszczy Białowieskiej pochodzą z neolitu, czyli sprzed około 4500 lat. Są to proste narzędzia z krzemienia, toporki kamienne oraz resztki naczyń^[7][8]. Z neolitu pochodzą także dwie osady, odkryte w 1923 roku w pobliżu wsi Rudnia oraz pomiędzy miejscowościami Krynica i Kupicze^[7].

W okresie od I wieku p.n.e. do Vwieku n.e. na terenie puszczy istniały osady noszące ślady mieszanych wpływów kultur ceramiki kreskowanej i przeworskiej , a następnie kultury wielbarskiej . Jedna z takich osad, pochodząca z przełomu I wieku p.n.e. i I wieku n.e., została znaleziona na polanie łowieckiej Berezowo (Nadleśnictwo Białowieża). Odkryto tam także pozostałości dymarek do wytopu żelaza z rudy darniowej, zabytki żelazne i ceramiczne oraz kości bydła domowego i jeleni. Wskazuje to na to, że oprócz łowiectwa i hodowli, ludność tego terenu zajmowała się lokalnym pozyskiwaniem rudy oraz wypalaniem węgla drzewnego niezbędnego do wytopu żelaza. Doprowadziło to do nieznacznego ubytku w powierzchni lasów, jednakże po okresie starożytnym nastąpiła przerwa w osadnictwie, co umożliwiło ich regenerację^[9].

Z tego okresu pochodzą dwa znalezione do tej pory puszczańskie cmentarzyska pozostawione przez przedstawicieli kultury wielbarskiej. Pierwsze z nich to odosobniony grób szkieletowy dziecka z III-IV wieku, znaleziony w żwirowni na uroczysku Hajduki, przy drodze z Białowieży do Narewki. Może być to jednak tylko fragment cmentarzyska, które zostało zniszczone podczas wykopywania piasku. Drugie znalezisko to cmentarzysko ciałopalne z III-V wieku, znalezione na terenie uroczyska Wielka Kletna w samym Białowieskim Parku Narodowym. Prawdopodobnie zawiera ono 60-70 grobów płaskich rozmieszczonych na dawnej śródleśnej polanie. W pobliżu Puszczy Białowieskiej znajdują się jeszcze trzy inne cmentarzyska kultury wielbarskiej, zawierające ciałopalne groby kurhanowe lub płaskie^[10].

Duża ilość przedmiotów obcego pochodzenia znaleziona w grobach może świadczyć o istniejącej wówczas sieci dróg, z kolei stały, kilkuprocentowy udział pyłków roślin rosnących na terenach otwartych (głownie traw) oraz antropogennych w danych palinologicznych z I-IV wieku, wskazuje na niewielki stopień jej odlesienia w tamtym okresie^[10].

Pierwsze plany utworzenia parku narodowego na terenie Białowieży powstały w 1916 roku, głównie z inicjatywy gdańskiego botanika i jednego z twórców ruchu ochrony przyrody, doktora Hugo Conwentza . Nie zyskały one wówczas dużego poparcia. Idea ochrony chociaż części puszczy powróciła w 1919 roku, podczas liczenia białowieskich żubrów. Jej orędownikami byli wtedy polski botanik, profesor UJ, Władysław Szafer , profesor Eugeniusz Kiernik oraz inżynier Jan Kloska. Wysiłki te, tak jak i poprzednie, okazały się bezowocne^[11].

29 grudnia 1921 roku, na terenie Puszczy Białowieskiej, z inicjatywy i dzięki usilnym staraniom grona polskich przyrodników i leśników z profesorem Władysławem Szaferem na czele, utworzone zostało leśnictwo "Rezerwat"^[12], które 13 kwietnia 1924 roku zostało podniesione do rangi nadleśnictwa o tej samej nazwie. 1 stycznia 1929 roku nadleśnictwo to zostało objęte ochroną ścisłą.

4 sierpnia 1932 roku zostało ono przemianowane na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 21 listopada reaktywowano go pod obecną nazwą. 26 października 1996 roku powierzchnia parku zostaje powiększona do 10 502 ha przez przyłączenie części powierzchni dwóch sąsiadujących nadleśnictw, a wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 3224 ha.

Wody

Białowieski Park Narodowy leży przy wododziale Wisły i Niemna . Na terenie parku nie ma żadnych jezior ani większych rzek. Najcenniejszy obszar parku leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. W puszczy ma swoje źródło rzeka Orłówka. Ponadto przez obszar parku przepływają dopływy Narewki : Łutownia , Przedzielna i Braszcza.

Szata roślinna

Przewalony pień w Puszczy Białowieskiej

Szata roślinna

Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym lasem naturalnym na Niżu Europejskim. Ponad 2/3 powierzchni parku zajmują lasy liściaste. Największą powierzchnię zajmują lasy grądowe ( dębowo - grabowe ), które rosną na najżyźniejszych glebach puszczy. W miejscach zalewanych przez kilka miesięcy wodą, rosną olsy i łęgi , składające się głównie z olszy czarnej i jesionu . W suchszych miejscach rosną natomiast bory sosnowe , świerkowe i mieszane. Występuje tu 20 zespołów leśnych. Ogólnie flora parku liczy 1000 gatunków roślin, w tym 728 gatunków roślin naczyniowych , 277 gatunków porostów . Spośród szczególnie rzadkich roślin należy wymienić pełnika europejskiego , kosaćca syberyjskiego , arnikę górską i fiołka bagiennego .

Grądy

Bogactwo tutejszej puszczy najlepiej widać w piętrowości tutejszych lasów grądowych. Najwyższe piętro zajmują, przekraczające nierzadko 50 m wysokości, pojedyncze świerki . Niższą wysokość (40 m) osiągają dęby , lipy i klony . Najniżej, bo do wysokości 20 m, dorastają graby .

Martwe drewno

Butwiejące martwe drewno w rezerwacie ścisłym

Białowieski Park Narodowy charakteryzuje się dużą ilością martwego drewna. W obszarze ochrony ścisłej zajmuje ono około 25% masy wszystkich drzew. Dzięki rozkładowi martwych pni do gleby wracają cenne substancje odżywcze, przywracające jej żyzność. Ponadto, martwe drewno staje się siedliskiem dla niezliczonej ilości organizmów saproksylicznych – grzybów , bakterii i bezkręgowców . Wiele z nich to gatunki zagrożone wyginięciem, niewystępujące nigdzie indziej w Europie .

Fauna

Żubr

Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej jak na naszą strefę klimatyczną liczby gatunków zwierząt. Poczynając od bezkręgowców: pierwotniaków, płazińców, obleńców, brzuchorzęsków, mięczaków, dżdżownic, niesporczaków, pająków, roztoczy, wijów, owadów i wielu innych, aż po kręgowce: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki – dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność ponad 12 tysięcy gatunków zwierząt. W całej Polsce jest ich około 35-40 tysięcy. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten masyw leśny może liczyć około 25 tysięcy.

O wartości i unikatowości Puszczy stanowi nie liczba a jakość występujących w niej gatunków zwierząt. Mało jest tu gatunków związanych ze środowiskami przekształconymi przez człowieka a bardzo dużo gatunków charakterystycznych dla lasów naturalnych. Charakterystyczne jest również to, że gatunki bardzo często występują w małych zagęszczeniach osobników, przy jednoczesnej bardzo wysokiej różnorodności na danym terenie. W Puszczy Białowieskiej żyje około 12 000 gatunków zwierząt, wśród których przeważają bezkręgowce , a w szczególności owady (8 000 gatunków). Ponadto występuje tu 120 gatunków ptaków , 7 gatunków gadów i 11 gatunków płazów .

Brama wejściowa do Obszaru Ochrony Ścisłej BPN wybudowana w 1930 r. według projektu inż. arch. H. Jasieńskiego z Krakowa .

Symbolem parku jest żubr , gdyż właśnie w tym parku ocalono od zagłady to zwierzę. Żubry wyginęły już prawie całkowicie w XVIII wieku. Ich nieliczne populacje przeżyły jedynie na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej. W 1919 zabity został ostatni osobnik w Puszczy Białowieskiej. Wyginęła również populacja kaukaska. Do Białowieży zaczęto ściągać osobniki z ogrodów zoologicznych. Początkowo hodowane były na osobnym dziedzińcu. Dopiero w 1952 roku pierwsze okazy zostały wypuszczone na wolność. Obecnie w Białowieskiej Puszczy żyje około 750 żubrów (z czego około 440 po stronie polskiej), spośród 3000 na całym świecie; wszystkie pochodzą właśnie z białowieskiej hodowli.

Turystyka

Do Białowieskiego Parku Narodowego co roku przyjeżdża ok. 140 000 turystów. Najczęściej zwiedzanymi obiektami są Rezerwat Pokazowy Żubrów, muzeum BPN i Obszaru Ochrony Ścisłej BPN. Do obszarów ochrony ścisłej (Obręb Ochronny Orłówka) i muzeum mogą wejść turyści jedynie pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępnione są szlaki do Dębu Jagiełły i dalej do sosen bartnych (czas zwiedzania około 3 godzin). W Obrębie Ochrony Hwoźna biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 km i 11,5 km. W dolinie Narewki wybudowano wieżę do obserwacji zwierząt.

Przypisy

Zobacz też

• Puszcza Białowieska
• parki narodowe w Polsce
• ochrona przyrody w Polsce

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Parku Narodowego
• Białowieski Program Rozwoju
• Białowieski Park Narodowy – Drzewa
• Encyklopedia Puszczy Białowieskiej