Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Język białoruski

Język białoruski

Беларуская мова
Obszar Białoruś , Polska , Kanada , Ukraina , Rosja , Litwa , Czechy i inne
Liczba mówiących9 milionów
Ranking (poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie
* Języki słowiańskie
** Języki wschodniosłowiańskie
***Język białoruski
Pismo cyrylica
Status oficjalny
język urzędowy
Białoruś

Pozostałe miejsca:

Polska (język urzędowy/pomocniczy w 4 gminach w województwie podlaskim : Czyżach , Hajnówce , Narewce i Orli

Regulowany przez Narodowa Akademia Nauk Białorusi
Kody języka
ISO 639 -1be
ISO 639-2bel
ISO 639-3bel
SIL BEL
W Wikipedii
Zobacz też: język , języki świata
Wikipedia w języku białoruskim
W Wikisłowniku :
Mapa zakresu używania języka białoruskiego: kolor ciemnoniebieski oznacza główny obszar na którym używa się języka białoruskiego, kolor jasnoniebieski - inne obszary używania tego języka.
Mapa etnograficzna przedstawiająca rozmieszczenie ludności i gwar białoruskich (1903, Karski)
Dialekty języka białoruskiego[1]

     Północno-wschodnie

     Południowo-zachodnie

     Gwary środkowobiałoruskie

     Poleskie (gwary zachodniopoleskie)

Linie

     Zasięg gwar białoruskich (1903, Karski)

     Wschodnia granica zasięgu rosyjskich gwar zachodnich (1967, Zachawara, Arłowa)

     Granica pomiędzy gwarami białoruskimi i ukraińskimi (1980, Biaŭzienka)

Gminy w województwie podlaskim, w których wprowadzono lub można wprowadzić język białoruski jako język pomocniczy (stan z 08.02.2010).

Język białoruski (беларуская мова, biełaruskaja mowa) – należy do grupy języków wschodniosłowiańskich . Liczba osób posługujących się tym językiem wynosi około 9 milionów.

Spis treści

Historia

Okresy w historii języka białoruskiego:

  1. Staroruski , ogólnoruski ( X - XIV w.)
  2. Język starobiałoruski ( XIV - XVIII w.)
  3. Nowy (współczesny) język białoruski
    • formowanie ( XIX w.)
    • rozwój języka ( XX w.)

Formowanie się języka białoruskiego zaczęło się w XII wieku . W XIII wieku język białoruski ( język starobiałoruski ) stał się językiem państwowym Wielkiego Księstwa Litewskiego . Jednym z pierwszych zabytków pisemnych w języku starobiałoruskim stał się Kronikarz Wielkich Książąt Litewskich (koniec XIV wieku). Pierwsza drukowana książka w języku białoruskim - Psałterz - wydana została przez Franciszka Skarynę w 1517 roku. Skaryna, wydając w latach 1517-1519 księgi Starego Testamentu po starobiałorusku, dokonał również drugiego na świecie tłumaczenia Biblii na język niekanoniczny. W XVI wieku jedna z pierwszych kodyfikacji prawa w Europie - tzw. statuty litewskie ( 1522 , 1566 , 1588 ) - pisane były po starobiałorusku. Język ten był też językiem dyplomacji Wielkiego Księstwa Litewskiego, używanym w kontaktach z Rosją i Polską. Koniec XVI wieku - pojawienie się pierwszej gramatyki języka białoruskiego ( 1596 - L. Zizanija, 1619 - M. Smatrycki ). Po zawarciu unii lubelskiej ( 1569 ) zaczęła się ekspansja języka polskiego na ziemie WKL. Wskutek tego w 1697 roku język białoruski jako język urzędowy WKL zastąpiony został oficjalnie przez język polski .

Od XVIII wieku do połowy XIX wieku - to okres upadku języka białoruskiego. Liczne wojny doprowadziły do katastrofalnego zmniejszenia się ludności białoruskiej w XVIII wieku, a w 1795 roku wskutek upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów ziemie białoruskie włączone były do Rosji. Język białoruski był zakazany w Imperium Rosyjskim, a jego użytkownicy prześladowani. Odrodzenie nastąpiło dopiero w połowie XIX wieku dzięki twórczości Jana Barszczewskiego , Władysława Syrokomli , Wincenta Dunina-Marcinkiewicza , Franciszka Bahuszewicza , Adama Hurynowicza i innych pisarzy i poetów. W roku 1918 uzyskał status języka państwowego Białoruskiej Republiki Ludowej , później Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej . Do lat 40. oprócz języka białoruskiego na Białorusi językami urzędowymi były również język rosyjski , jidysz i polski. Do rozwoju i dalszego kształtowania się języka literackiego przyczynili się wybitni poeci i pisarze białoruscy początku XX wieku Janka Kupała , Jakub Kołas , Maksim Bahdanovič , Maksim Harecki , Vacłaŭ Łastoŭski , Jazep Losik , Źmitrok Biadula, Kuźma Čorny i wielu innych.

Koniec lat 20. - lata 30. - okres represji stalinizmu . Zaczęła się ostra walka z tzw. "nacdemami" (nacjonał-demokratyzmem) na Białorusi. Praktycznie całość inteligencji białoruskiej uległa zniszczeniu.

Podręcznik gramatyki autorstwa B. Taraszkiewicza

Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie pierejstrojki . W 1991 roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w 1995 wskutek polityki elit rządzących na Białorusi od 1994 roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany językiem rosyjskim (chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w Polsce (na Podlasiu ) i wśród emigrantów białoruskich w Kanadzie . Znaczna część białoruskiego społeczeństwa w codziennych kontaktach posługuje się tzw. trasianką ( kreolem języka rosyjskiego i białoruskiego). W trasiance dominuje rosyjska leksyka. Fonetycznie jest bliższa białoruskiemu. Ilość cech białoruskich czy rosyjskich jest sprawą indywidualną każdego użytkownika, gdyż nie posiada ona żadnych norm.

Białoruski język literacki powstał jeszcze w XIV wieku , natomiast okres upadku (XVIII- połowa XIX) spowodował odejście od wczesnych tradycji piśmiennictwa i kształtowanie nowego języka literackiego na przełomie XVIII-XIX wieku. Do rozwoju nowego języka literackiego przyczynili się pisarze XVIII-wieczni K. Maroszewski, M. Korycki, w XIX wieku - J. Czeczot, W. Syrokomla, F. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bohuszewicz i inni. Nad opracowaniem norm nowożytnego języka literackiego pracował Bronisław Taraszkiewicz . W 1918 r. wydał pierwszą gramatykę nowoczesnego języka białoruskiego. Język białoruski w XIX w.(po upadku powstania styczniowego) zaczęto zapisywać w alfabecie łacińskim , ze względu na zakaz drukowania w języku białoruskim. Dopiero później zastąpiony został cyrylicą (dyskusja na łamach gazety "Naša niva" w 1916 roku). Język białoruski był zapisywany także przy pomocy pisma arabskiego (tzw. al-kitaby ) przez Tatarów litewskich. Zostali oni osiedleni na terenach Podlasia w celu ochrony ziem granicznych przed najazdami Krzyżaków.

Dialekty

Wyróżnia się 2 dialekty :

  • północno-wschodnie
  • południowo-zachodnie

Pomiędzy nimi znajduje się pasmo dialektów przejściowych.

Język białoruski w Polsce

Zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym[2], język białoruski został wprowadzony jako język pomocniczy w 4 gminach gminach województwa podlaskiego :

Alfabet

Do zapisu języka białoruskiego stosowano dwa alfabety : cyrylicę lub alfabet łaciński - tzw. łacinkę białoruską . Ciekawostką jest, że Tatarzy żyjący w Białorusi stosowali do zapisu tego języka alfabet arabski Obecnie język ten zapisywany jest niemal wyłącznie za pomocą cyrylicy.

Alfabet białoruski
LiteraWymowa
А   аa
Б   бb
В   вw
Г   гdźwięczne h; w niektórych wyrazach pochodzenia obcego g
Д   дd (zawsze twarde)
Е   еna początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie je; po spółgłosce e + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ie)
Ё   ёna początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie jo; po spółgłosce o + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (io)
Ж   жż (głoska stwardniała)
З   зz; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy z a ź
І   іi; po miękkim znaku i po apostrofie ji
Й   йj
К   кk
Л   лsceniczne ł; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak polskie miękkie l
М   мm
Н   нn; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak ń
О   оo
П   пp
Р   рr (głoska stwardniała)
С   сs; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy s a ś
Т   тt (zawsze twarde)
У   уu
Ў   ўł
Ф   фf
Х   хch
Ц   цc; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy c a ć
Ч   чcz (głoska stwardniała)
Ш   шsz (głoska stwardniała)
Ы   ыy
Ь   ьzmiękcza poprzedzającą go spółgłoskę
Э   эe
Ю   юna początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ju; po spółgłosce u + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (iu)
Я   яna początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ja; po spółgłosce a + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ia)
pomijany w czytaniu
Dwuznaki
Дз   дзdz; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy dz a
Дж   дж (głoska stwardniała)

Akanie jest uwzględnione w pisowni, np. карова (karowa - krowa), Лукашэнка ( Łukaszenka ).

Transkrypcja

Odpowiedniki liter przy transkrypcji są podane w powyższej tabelce. Litery, przy których istnieją dodatkowe reguły są oznaczone gwiazdką.

Transkrypcja języka białoruskiego
LiteraTranskrypcja
А   аa
Б   бb
В   вw
Г   гh
Д   дd
Е   еje, ie, e *
Ё   ёjo, io, o *
Ж   жż
З   зz
І   іi
Й   йj
К   кk
Л   лł, l *
М   мm
Н   нn
О   оo
П   пp
Р   рr
С   сs
Т   тt
У   уu
Ў   ўŭ*
Ф   фf
Х   хch
Ц   цc
Ч   чcz
Ш   шsz
Ы   ыy
Ь   ьpomija się, ‘ *
Э   эe
Ю   юju, iu, u *
Я   яja, ia, a *
pomija się

Literę л oddaje się

  • przez l przed ь, і, е, я, ё, ю, ль, лі, ле, ля, лё, лю np. зелле - zielle, пяклі - piakli;
  • przez ł w innych sytuacjach, np. гарэлка - harełka.

Litery е, ë, ю, я oddaje się

  • przez je, jo, ju, ja na początku wyrazów, po samogłoskach oraz ь i ', np. ем - jem, сям'ёю - siamjoju;
  • przez e, o, u, a po л np. сьлёз - śloz;
  • przez ie, io, iu, ia po innych spółgłoskach, np. цёпла - ciopła.

Literę Ў oddaje się przez ŭ dla potrzeb bibliotecznych, a przez u dla potrzeb wydawniczych, np. слоўнік - słoŭnik/słounik, воўк - woŭk/wouk.

Literę ь

  • pomija się po л, np. соль - sol;
  • oddaje się przez znak zmiękczenia (´, nie apostrof ') w innych sytuacjach, np. дзень - dzień, ехаць - jechać.

Charakterystyczne cechy

  • Akcentowane samogłoski o, y oraz e, i w wyrazach rodzimych otrzymują spółgłoskę protetyczną в w nagłosie lub na początku zgłoski, np. вoбpaз, вyж, вocпa, нaвyкa, нaвoддaль
  • Nagłosowe e otrzymuję w białoruskim protetyczne г, np.: гэты, zaś i protezę й, np.: іскра (czyt. j'iskra), iгpaны (j'ihrany).
  • Występuje opozycja między bezdźwięcznym х i dźwięcznym, szczelinowym г (jak w wyrazie Bohdan).
  • Występowanie alternacji л vs. ў, np. дaў - дaлa, yзяў - yзялa, zob. wałczenie
  • Występowanie alternacji в vs. ў przed spółgłoskami np. галава - галоўка, размаўляць
  • Spółgłoski ч, ж, ш, дж, р, д, т są zawsze twarde
  • Zanik grupy дл np. еў (jadł), пайшоў (poszedł) ( cecha wspólna wszystkich języków wschodnio- i południowosłowiańskich ). Wyjątek stanowią zapożyczenia z języka polskiego np. ядловец
  • Dziekanie i ciekanie czyli wymowa miekkiego дз' zamiast miękkiego д' (сад - у садзе, дзень, вада - аб вадзе), i miękkiego ц' zamiast miękkiego т' (дакумент - аб дакуменце, цвёрды)
  • Występowanie długich spółgłosek л, н, дз, с, ш, ж, ч, ц (np. цвіллю, пытанне, разводззе, рознагалоссе, мышшу, збожжа, ноччу, смецце) w pozycji między samogłoskami
  • Akanie i jakanie
  • Akcent swobodny i ruchomy np. горад - гарады, дом - дамы
  • Dwie koniugacje - I, II. Istnieje także kilka czasowników o odmianie mieszanej np.: бегчы, есці, даць.
  • Czasowniki I koniugacji w 3.os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego nie mają końcowego t: ён(яна) чытае, ён(яна) піша (w odróżnieniu od rosyjskiego).
  • Brak n w nagłosie form przypadków zależnych zaimka 3.os.: з ім, з ёй(ёю), аб ім, аб ёй.
  • Przymiotniki, liczebniki porządkowe, imiesłowy przymiotnikowe rodzaju męskiego, w odróżnieniu od rosyjskiego i ukraińskiego, nie mają w końcówce mianownika spółgłoski -j. np.: вясёлы, вялікі, першы, дзевяты, напісаны.
  • 3 deklinacje:
    • I - rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego (zakończone na -а, -е, -о, -ё) np.: герой, мастак, воблака, сэрца, поле, жніво, жыццё.
    • II - rzeczowniki rodzaju żeńskiego i zakończone na -а, -я np.: казка, мяжа, просьба.
    • III - rzeczowniki rodzaju żeńskiego z miękka spółgłoskową końcówką, z zakończeniem na spółgłoski syczące, na р i z zerową końcówką np.: баль, рунь, мясцовасць, сувязь, ноч, мыш.
    • Istnieją też rzeczowniki o odmianie mieszanej. Zaliczają się do niej rzeczowniki:
      • rodzaju nijakiego zakończone na -мя (імя, племя, стрэмя)
      • rodzaju nijakiego oznaczające małe istoty np.: дзіця(ё), кураня(ё), шчаня(ё), птушаня(ё)
      • rodzaju męskiego zakończone na -ін (-ын), -анін (-янін), -а (-я) np.: грамадзянін, селянін, мужчына, дзядзька.
      • rzeczowniki pejoratywne, oznaczające osoby płci męskiej np.: злюка, гарэза, непаседа Te same rzeczowniki, oznaczające osoby płci żeńskiej, odmieniają się według II deklinacji. Por. D - непаседы (r. m. i ż), C - непаседу (r.m.), - непаседзе(r.ż); N - непаседам (r.m.), непаседай(r.ż.); Ms. - непаседу (r.m.), непседзе (r.ż.).
    • Istnieje grupa rzeczowników nieodmiennych. Są to słowa zapożyczone z języków obcych (z francuskiego, angielskiego itd.).

Gramatyka

Deklinacja rzeczowników

W nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są białoruską łacinką .

Rodzaj męski l. poj.
PrzypadekI -г, -к, -хII -ж, -р, -ц, -ч, -шIII ~ь, ~йIV pozostałe litery
Mianownikøøь, йø
Dopełniaczааяа
Celownikуыюу
Biernikøøь, йø
Narzędnikом/ам"ом/ам"ём/ем"ом/ам"
Miejscownikуыіе’

Objaśnienia

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie

' głoski т, д wymieniają się na ц, дз

Rodzaj męski l. poj. - przykłady
PrzypadekI -г, -к, -хII -ж, -р, -ц, -ч, -шIII ~ь, ~йIV pozostałe litery
Mianownikпірог (piroh)двор (dvor)пень (pień), ручай (ručaj)стол (stoł)
Dopełniaczпірaга (piraha)двара (dvara)пня (pnia), ручая (ručaja)стала (stała)
Celownikпірaгу (pirahu)двары (dvary)пню (pniu), ручаю (ručaju)сталу (stały)
Biernikпірог (piroh)двор (dvor)пень (pień), ручай (ručaj)стол (stoł)
Narzędnikпірaгом (pirahom)дваром (dvarom)пнём (pniom), ручаём (ručajom)сталом (stałom)
Miejscownikпірaгу (pirahu)двары (dvary)пні (pni), ручаі (ručai)стале (stale)
Rodzaj męski l. mn.
PrzypadekI -г, -к, -хII -ж, -р, -ц, -ч, -шIII ~ь, ~йIV pozostałe litery
Mianownikіыіы
Dopełniaczоў/аў"оў/аў"ёў/яў"оў/аў"
Celownikамамямам
Biernikіыіы
Narzędnikаміаміяміамі
Miejscownikахахяхах

Objaśnienie

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

Rodzaj męski l. mn. - przykłady
PrzypadekI -г, -к, -хII -ж, -р, -ц, -ч, -шIII ~ь, ~йIV pozostałe litery
Mianownikпірагі (pirahi)двары (dvary)пні (pni), ручаі (ručai)сталы (stały)
Dopełniaczпірaгоў (pirahoŭ)двароў (dvaroŭ)пнёў (pnioŭ), ручёў (ručajoŭ)сталоў (stałoŭ)
Celownikпірагам (piraham)дварам (dvaram)пням (pniam), ручаям (ručajam)сталам (stałam)
Biernikпірагі (pirahi)двары (dvary)пні (pni), ручаі (ručai)сталы (stały)
Narzędnikпірaгамі (pirahami)дварамі (dvarami)пнямі (pniami), ручаямі (ručajami)сталамі (stałami)
Miejscownikпірaгах (pirahach)дварах (dvarach)пнях (pniach), ручаях (ručajach)сталах (stałach)
Rodzaj żeński l. poj.
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~яIV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~ьVI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownikааяаьø
Dopełniaczіыіыіы
Celownikе'ыіе.іы
Biernikууюуьø
Narzędnikой/ай”ой/ай”ёй/яй”ой/ай”ю”’у”’
Miejscownikе'ыіе.іы

Objaśnienia

' głoski г, х i к wymieniają się na з, с i ц

. głoski т, д wymieniają się na ц, дз

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

"' podwaja się ostatnią spółgłoskę

Rodzaj żeński l. poj. - przykłady
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~яIV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~ьVI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownikнага (naha)мяжа (miaža)зямля (ziamla)сцяна (ściana)сувязь (suviaź)ноч (noč)
Dopełniaczнагі (nahi)мяжы (miažy)зямлі (ziamli)сцяны (ściany)сувязі (suviazi)ночы (nočy)
Celownikназе (nazie)мяжы (miažy)зямлі (ziamli)сцяне (ścianie)сувязі (suviazi)ночы (nočy)
Biernikнагу (nahu)мяжу (miažu)зямлю (ziamlu)сцяну (ścianu)сувязь (suviaź)ноч (noč)
Narzędnikнагой (nahoj)мяжой (miažoj)зямлёй (ziamloj)сцяной (ścianoj)сувяззю (suviaźziu)ноччу (nočču)
Miejscownikназе (nazie)мяжы (miažy)зямлі (ziamli)сцяне (ścianie)сувязі (suviazi)ночы (nočy)
Rodzaj żeński l. mn.
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~яIV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~ьVI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownikіыіыіы
Dopełniaczøаўяўøей/яў"эй/аў"
Celownikам/ах"амямамямам
Biernikіыіыіы
Narzędnikаміаміяміаміяміамі
Miejscownikахахяхахяхах

Objaśnienie

" pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie.

Rodzaj żeński l. mn. - przykłady
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~яIV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~ьVI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш
Mianownikногі (nohi)межы (miežy)землі (ziemli)сцены (ścieny)сувязі (suviazi)ночы (nočy)
Dopełniaczног (noh)межаў (miežaǔ)земляў (ziemlaǔ)сцен (ścien)сувязяў (suviaziaǔ)начэй (načej)
Celownikнагам (naham)межам (miežam)землям (ziemlam)сценам (ścienam)сувязям (suviaziam)начам (načam)
Biernikногі (nohi)межы (miežy)землі (ziemli)сцены (ścieny)сувязі (suviazi)ночы (nočy)
Narzędnikнагамі (nahami)межамі (miežami)землямі (ziemlami)сценамі (ścienami)сувязямі (suviaziami)начамі (načami)
Miejscownikнагах (nahach)межах (miežach)землях (ziemlach)сценах (ścienach)сувязях (suviaziach)начах (načach)
Rodzaj nijaki l. poj.
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)IV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~о (poprzedzone innymi literami)VI ~еVII ~ёVIII ~мяIX ~я
Mianownikааоаоеёмяя
Dopełniaczаааааяямяяці
Celownikуууууююмюяці
Biernikааоаоеёмяя
Narzędnikамамомамомемёммемём
Miejscownikуыые.е.ііміяці

Objaśnienia

. głoski т, д wymieniają się na ц, дз

Rodzaj nijaki l. poj. - przykłady
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)IV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~о (poprzedzone innymi literami)VI ~еVII ~ёVIII ~мяIX ~я
Mianownikвоблака (vobłaka)акенца (akienca)вядро (viadro)кола (koła)крыло (kryło)пакаленне (pakaleńnie)жыццё (žyćcio)стрэмя (stremia)цяля (ciala)
Dopełniaczвоблака (vobłaka)акенца (akienca)вядра (viadra)кола (koła)крыла (kryła)пакалення (pakaleńnia)жыцця (žyćcia)стрэмя (stremia)цяляці (cialaci)
Celownikвоблаку (vobłaku)акенцу (akiencu)вядру (viadru)колу (kołu)крылу (kryłu)пакаленню (pakaleńniu)жыццю (žyćciu)стрэмю (stremiu)цяляці (cialaci)
Biernikвоблака (vobłaka)акенца (akienca)вядро (viadro)кола (koła)крыло (kryło)пакаленне (pakaleńnie)жыццё (žyćcio)стрэмя (stremia)цяля (ciala)
Narzędnikвоблакам (vobłakam)акенцам (akiencam)вядром (viadrom)колам (kołam)крылом (kryłom)пакаленнем (pakaleńniem)жыццём (žyćciom)стрэмем (stremiem)цялём (cialom)
Miejscownikвоблаку (vobłaku)акенцы (akiency)вядры (viadry)коле (kole)крыле (kryle)пакаленні (pakaleńni)жыцці (žyćci)стрэмі (stremi)цяляці (cialaci)
Rodzaj nijaki l. mn.
PrzypadekI ~а (poprzedzone przez: г, к, х)II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш)IV ~а (poprzedzone innymi literami)V ~о (poprzedzone innymi literami)VI ~еVII ~ёVIII ~мяIX ~я
Mianownikіыыыыяімёныяты
Dopełniaczаўаўоўаўаўяўяўмёнаўят
Celownikамамамамамямяммёнамятах
Biernikіыыыыяімёныят
Narzędnikаміаміаміаміаміяміямімёнаміятамі
Miejscownikахахахахахяхяхмёнахятах

Deklinacja przymiotników

Deklinacja twarda
Przypadekrodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakiliczba mnoga
Mianownikыаяое/аеыя
Dopełniaczога/агаой/айога/агаых
Celownikому/амуой/айому/амуым
Biernikы (ога)/(ага)уюое/аеыя (ых)
Narzędnikымой/айымымі
Miejscownikымой/айымых

Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat.

Deklinacja mieszana (temat zakończony na: г, к, х)
Przypadekrodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakiliczba mnoga
Mianownikiаяое/аеія
Dopełniaczога/агаой/айога/агаіх
Celownikому/амуой/айому/амуім
Biernikі (ога)/(ага)уюое/аеія (іх)
Narzędnikімой/айімімі
Miejscownikімой/айіміх

Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat.

Deklinacja miękka
Przypadekrodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakiliczba mnoga
Mianownikiяяяеія
Dopełniaczягаяйягаіх
Celownikямуяйямуім
Biernikі (яга)ююяеія (іх)
Narzędnikімяйімімі
Miejscownikімяйіміх

Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat.

Koniugacja

W nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są białoruską łacinką .

I Koniugacja

Czasowniki dzielą się na 4 grupy:

  • czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na końcówce np. даваць, пець, бiць.
Osobal. poj.l. mn.
1. os-ём
2. os.-еш-яце
3. os.-юць
I Koniugacja - даваць (davać)
Osobal. poj.l. mn.
1. osдаю (daju)даём (dajom)
2. os.даеш (daješ)даяце (dajacie)
3. os.дае (daje)даюць (dajuć)

W niektórych czasownikach temat jest skracany do spółgłoski ь lub .

I Koniugacja - біць (bić)
Osobal. poj.l. mn.
1. osб’ю (bju)б’ём (bjom)
2. os.б’еш (bješ)б’яце (bjacie)
3. os.б’е (bje)б’юць (bjuć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na temacie np. чакаць, гадаць, шыць.
Osobal. poj.l. mn.
1. os-ем
2. os.-еш-еце
3. os.-юць
I Koniugacja - чакаць (čakać)
Osobal. poj.l. mn.
1. osчакаю (čakaju)чакаем (čakajem)
2. os.чакаеш (čakaješ)чакаеце (čakajecie)
3. os.чакае (čakaje)чакаюць (čakajuć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na końcówce np. жыць, зваць, грызці
Osobal. poj.l. mn.
1. os-ём/-ом
2. os.-еш/-эш-яце/-аце
3. os.-е/-э-уць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

I Koniugacja - жыць (žyć)
Osobal. poj.l. mn.
1. osжыву (žyvu)жывём (žyviom)
2. os.жывеш (žyvieš)жывяце (žyviacie)
3. os.жыве (žyvie)жывуць (žyvuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi.

I Koniugacja - класці (kłaści)
Osobal. poj.l. mn.
1. osкладу (kładu)кладзём (kładziom)
2. os.кладзеш (kładzieš)кладзяце (kładziacie)
3. os.кладзе (kładzie)кладуць (kładuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч.

I Koniugacja - пячы (piačy)
Osobal. poj.l. mn.
1. osпяку (piaku)пячом (piačom)
2. os.пячэш (piačeš)пячаце (piačacie)
3. os.пячэ (piače)пякуць (piakuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

I Koniugacja - браць (brać)
Osobal. poj.l. mn.
1. osбяру (biaru)бяром (biarom)
2. os.бярэш (biareš)бяраце (biaracie)
3. os.бярэ (biare)бяруць (biaruć)
  • czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na temacie np. цягнуць, быць, ехаць
Osobal. poj.l. mn.
1. os-ем/-ам
2. os.-еш/-аш-еце/-аце
3. os.-е/-а-уць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

I Koniugacja - цягнуць (ciahnuć)
Osobal. poj.l. mn.
1. osцягну (ciahnu)цягнем (ciahniem)
2. os.цягнеш (ciahnieš)цягнеце (ciahniecie)
3. os.цягне (ciahnie)цягнуць (ciahnuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi.

I Koniugacja - быць (być)
Osobal. poj.l. mn.
1. osбуду (budu)будзем (budziem)
2. os.будзеш (budzieš)будзеце (budziecie)
3. os.будзе (budzie)будуць (buduć)

W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч.

I Koniugacja - магчы (mahčy)
Osobal. poj.l. mn.
1. osмагу (mahu)можам (možam)
2. os.можаш (možaš)можаце (možacie)
3. os.можа (moža)могуць (mohuć)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

I Koniugacja - рэзаць (rezać)
Osobal. poj.l. mn.
1. osрэжу (režu)рэжам (režam)
2. os.рэжаш (režaš)рэжаце (režacie)
3. os.рэжа (reža)рэжуць (režuć)

II Koniugacja

Czasowniki takie jak: валіць, гнаць, ставіць, карміць.

Osobal. poj.l. mn.
1. os-ю/-у-ім/-ым
2. os.-іш/-ыш-іце/-ыце
3. os.-іць/-ыць-яць/-аць

Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach.

II Koniugacja - стаяць (stajuć)
Osobal. poj.l. mn.
1. osстаю (staju)стаім (staim)
2. os.стаіш (staiš)стаіце (staicie)
3. os.стаіць (staić)стаяць (stajać)

W czasownikach, w których temat kończy się na п, б, ф, i в pomiędzy temat a końcówkę wstawia się literę л.

II Koniugacja - купіць (kupić)
Osobal. poj.l. mn.
1. osкуплю (kuplu)купім (kupim)
2. os.купіш (kupiš)купіце (kupicie)
3. os.купіць (kupić)купяць (kupiać)

W czasownikach, w których temat kończy się na дз, ц, з, с, i сц wymienia się powyższe głoski na дж, ч, ж, ш, шч w 1 os. l. poj.

II Koniugacja - хадзіць (chadzić)
Osobal. poj.l. mn.
1. osхаджу (chadžu)ходзім (chodzim)
2. os.ходзіш (chodziš)ходзіце (chodzicie)
3. os.ходзіць (chodzić)ходзяць (chodziać)

W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek.

II Koniugacja - бачыць (bačyć)
Osobal. poj.l. mn.
1. osбачу (baču)бачым (bačym)
2. os.бачыш (bačyš)бачыце (bačycie)
3. os.бачыць (bačyć)бачаць (bačać)

Przykłady języka białoruskiego

Ja nie paeta, o kryj mianie Boža!
Nia rvusia ja k słavie hetkaj ni mała.
Choć piesieńku-dumku i vysnyju moža,
Zavusia ja tolki Janka Kupała.

Słavu paetaŭ raznosiać pa śviecie,
Vianki ŭskładajuć i zvoniać pachvałaj.
Ja ž cicha hraju -
Chto cichich przykmiecie...
At, viedama, z vioski Janka Kupała...

( Janka Kupała , 1913)

Умейце шанаваць чужыя алтары.
Не, не чужым багам маліцца,
А шанаваць людзей з другою верай
Альбо бязвер'ем.
Можна толькі так
У згодзе жыць у каламутным свеце,
Дзе злосна разбураюць алтары -
Свае, чужыя,
Шанаваць не ўмеюць
Чужое веры і чужой крыві.
Таму і пахне порахам з крывёю.

(Fieliks Batoryn, 2001)

Przypisy

  1. Беларуская мова: энцыклапедыя (Biełaruskaja mova: encyklapiedyja) // pod red. A. J. Michniewicza. — w: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі (Biełaruskaja encyklapiedyja imia Pietra Broŭki), 1994. — s. 55.
  2. Dz. U. z 2005 r. Nr 17, poz. 141

Zobacz też

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Język białoruski":

Podróżnik ...

Rodzimy Kościół Polski ...

Jonas Basanavičius ...

Szkoci ...

Wnioskowanie ...

Włosi ...

Nowa Anglia ...

Maine ...

Stanisław Hozjusz ...

Musical ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Język białoruski":

Rozprawa z rozprawką (plansza 7) ...

010c. Rzym (plansza 5) ...

019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie