Kognitywistyka – dziedzina nauki zajmująca się zjawiskami dotyczącymi działania umysłu , w szczególności ich modelowaniem. Na jej określenie używane są też pojęcia nauki kognitywne ( ang. Cognitive Science), bądź nauki o poznaniu.

Kognitywistyka jest nauką multidyscyplinarną , znajduje się na pograniczu wielu dziedzin, takich jak: psychologii poznawczej , neurobiologii , filozofii umysłu , sztucznej inteligencji , lingwistyki ( lingwistyka kognitywna ), oraz logiki i fizyki.

Główne obszary badawcze w obrębie tej dziedziny to reprezentacja wiedzy, język , uczenie się , myślenie , percepcja , świadomość , podejmowanie decyzji oraz inteligencja ( inteligencja kognitywna ).

Historia

Konferencja MIT – 11 września 1956 (m.in. Shannon, Newell i Simon, Chomsky, Miller): „dzień, w którym kognitywistyka wyskoczyła z łona cybernetyki i stała się szanowanym, interdyscyplinarnym przedsięwzięciem realizowanym na swój własny rachunek” (George Miller, 1979).

Kognitywistyka jako samodzielna dziedzina nauki wyodrębniła się w roku 1975 w Stanach Zjednoczonych . W roku 1976 zaczęto wydawać kwartalnik Cognitive Science. Program badaczy kognitywistyki został przedstawiony w tym samym roku przez Allena Newella oraz Herberta Simona w artykule Informatyka jako badania empiryczne.

Pierwsza rewolucja wiedzy o poznaniu i powstanie psychologii empirycznej

• Thomas Hobbes – umysł jako kalkulator
• David Hume – próba stworzenia mechaniki umysłu (na wzór Newtonowskiej mechaniki klasycznej)
• powstanie psychofizyki (Wundt, Weber, Fechner, Helmholtz)
• behawioryzm (Watson)

Druga rewolucja wiedzy o poznaniu i powstanie kognitywistyki

• powstanie dyscyplin obliczeniowych (lata 40. i 50. XX w.)
• powstanie i rozwój psychologii poznawczej (1956)
• dalszy rozwój neurobiologii i narodziny neuronauki
• rewolucja poznawcza w językoznawstwie (Chomsky)

Cele

Celami kognitywistyki są:

• wyjaśnienie procesów myślowych i modelowanie inteligencji ,
• ich symulacja komputerowa,
• rozwój różnych mniej i bardziej „inteligentnych” urządzeń.

Działy kognitywistyki

Wyróżnia się też kognitywistykę symboliczną i subsymboliczną.

Kognitywistyka symboliczna

Kognitywistyka symboliczna koncentruje się na modelowaniu świadomych i abstrakcyjnych procesów myślowych, samoświadomości (metakognitywistyka, ang: metacognition), kognitywnym podejmowaniu decyzji (cognitive decision-making) i inteligencji socjokognitywistycznej/kognitywnej jako uniwersalnej własności jednostki, grupy, organizacji ludzkich i robotów. Tego typu działalność prowadzi do rozwoju nowego podejścia integrującego paradygmaty teorii systemów, inżynierii, nauk społecznych i kognitywistyki, tzw. inżynierii socjokognitywistycznej (lub socio-kognitywistycznej) rozwijanej przez Adama M. Gadomskiego w ramach meta-teorii TOGA (Top-down Object-based Goal-oriented Approach).

Od strony zastosowanych technologii, kognitywistyka symboliczna koncentruje się na rozbudowie tzw. baz wiedzy (KB - knowledge base)i budowie skomplikowanych Systemów Bazujących na Wiedzy (Knowledge Base System), które to realizują różne funkcje uważane za charakterystyczne dla systemów inteligentnych.

Jednym z ważnych, a nierozwiązanych jeszcze wystarczająco problemów kognitywistyki jest definicja świadomości , czyli zdolności syntezy i myślenia o własnym myśleniu.

Kognitywistyka subsymboliczna

Kognitywistyka subsymboliczna bazuje głównie na wyjaśnianiu procesów myślowych w mózgu ludzkim opartych na funkcjonowaniu sieci neuronowych . Coraz popularniejszym paradygmatem kognitywistyki subsymbolicznej staje się nauka, w której łączy się wzorce i modele pochodzące z tradycyjnych nauk o poznawaniu, psychologii , neurobiologii i wielu innych subdyscyplin nauk przyrodniczych.

Jednym z najbardziej znanych specjalistów w tej dziedzinie w Polsce jest Włodzisław Duch .

Kognitywistyka w Polsce

15 maja 2001 na II Krajowej Konferencji „Technologia informacyjna w zmieniającej się edukacji”, która odbyła się w Toruniu, powołano do życia Polskie Towarzystwo Kognitywistyczne. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu wydaje także pismo poświęcone tej dziedzinie nauki, Kognitywistyka i Media w Edukacji. Równolegle do tych działań na studiach filozoficznych utworzono specjalizację kognitywno-ontologiczną. Pod koniec lat 90. na toruńskiej uczelni odbywały się cykliczne „Konwersatoria kognitywne”, wykłady organizowane przez redakcję czasopisma Open Systems and Information Dynamics oraz Katedrę Logiki, a obecnie zajęcia z zakresu kognitywistyki prowadzi m.in. dr Tomasz Komendziński (lingwistyka kognitywna, poznanie ucieleśnione, teoria poznania, neurofenomenologia). W Toruniu odbywa się co roku krajowy zjazd członków Towarzystwa, połączony z tematyczną konferencją.

Od 2005 roku w Warszawie Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej prowadzi studia na kierunku neurokognitywistyki. W Poznaniu na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (w Instytucie Psychologii) prowadzone studia kognitywistyczne (w roku akademickim 2009/10 kierunek ten ukończyli pierwsi absolwenci). W roku akademickiem 2010/2011 na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego uruchomiony zostanie kierunek kognitywistyka w trybie studiów stacjonarnych I stopnia.

Bibliografia

1. Wykłady Włodzisława Ducha
2. Wprowadzenie do inżynierii socjo-kognitywistycznej - Włoska Agencja Badawcza ENEA, Adam Maria Gadomski
3. Cognitive Science – hasło ze Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.)
4. Portal kognitywistyka.net – Z kraju

Zobacz też

• Psychologia
• Inteligencja
• Interakcja człowiek-komputer
• Ergonomia kognitywna
• Inżynieria kognitywna

Linki zewnętrzne

• Kognitywistyka.net – polski wortal poświęcony kognitywistyce
• Polskie Towarzystwo Kognitywistyczne
• Kognitywistyka na UMK w Toruniu
• Cognitive Daily