Paweł Anatoliewicz Sudopłatow (
ukr.
Судоплатов Павло Анатолійович,
ros.
Павел Анатольевич Судоплатов; ur.
7 lipca
1907
(
jul.
?) w
Melitopolu
, zm.
26 września
1996
) - Ukrainiec, radziecki
generał lejtnant
NKWD
(1945), długoletni wysoki funkcjonariusz
radzieckich
organów bezpieczeństwa i wywiadu, m.in. wykonawca zamachu na
Jewhena Konowalca
, przywódcę
Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
, na krótko naczelnik Departamentu VII (INO - wywiad zagraniczny)
Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego
przy
Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych
(GUGB-NKWD).
Dzieciństwo
Urodzony na
Ukrainie
w
1907
roku, w miasteczku Melitopol, uciekł z domu i jako dwunastoletni chłopiec wstąpił do
Armii Czerwonej
, służył m.in. w kompanii łączności.
Początek służby w organach bezpieczeństwa
Karierę w aparacie bezpieczeństwa
Czeka
rozpoczął w oddziale wywiadowczym jako operator i szyfrant. Na początku lat dwudziestych był młodszym oficerem w Melitopolu, zajmował się m.in. siecią informatorów złożoną z Greków i osadników niemieckich. W
1927
roku awansował i został przeniesiony do Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego ukraińskiego
OGPU
w
Charkowie
, tam poznał Emmę Kaganową, agentkę OGPU, z którą wziął ślub w
1928
roku.
W końcu lat dwudziestych i na początku trzydziestych zajmował wiele różnych stanowisk w ukraińskim oddziale
OGPU
. W
1933
roku mianowany starszym inspektorem zajmującym się awansami i kadrami.
Zamach na J. Konowalca
W
1935
roku przebywał m.in. w
Finlandii
,
Niemczech
,
Paryżu
, gdzie zajmował się infiltracją ukraińskich nacjonalistów. i innymi tajnymi operacjami
INO
NKWD
. W październiku
1936
, podczas
hiszpańskiej wojny domowej
uczestniczył w transporcie 510 ton złota rezerw Banku Hiszpanii do
Odessy
.
Zdobywszy zaufanie przywódcy
OUN
Jewhena Konowalca
, zabił go, dokonując zamachu w
Rotterdamie
23 maja
1938
roku. Wręczył mu bombonierkę, w której znajdował się ładunek wybuchowy, przygotowany wcześniej specjalnie na tę okazję przez specjalistów z działu technicznego
NKWD
.
Wojna domowa w Hiszpanii
Po udanym zamachu na Konowalca powrócił do
Hiszpanii
, gdzie trwała
wojna domowa
. W Hiszpanii prowadził działania partyzanckie w oddziale zorganizowanym i dowodzonym przez placówkę
NKWD
w
Barcelonie
.
Dziwne czasy, naczelnik INO
Po powrocie z Hiszpanii Sudopłatow natychmiast zauważył, że w
NKWD
trwają czystki, a jego najbliżsi koledzy z pracy znikają bez śladu. W swoim pamiętniku określił to w następujący sposób:
W
1938
roku niebezpieczeństwo czuło się w powietrzu.
Siergiej Szpigelglas
[przyjaciel Sudopłatowa], zastępca szefa Oddziału Zagranicznego NKWD [następnie pełniący obowiązki szefa], stawał się z każdym dniem coraz bardziej ponury. Zarzucił nawet swój zwyczaj spędzania weekendów ze mną i innymi przyjaciółmi z pracy. Niespodziewanie we wrześniu 1938 roku, podczas przejażdżki łodzią po rzece Moskwie zastrzeliła się sekretarka szefa NKWD
Jeżowa
. Na dół przesłano zagadkową dyrektywę, zgodnie z którą żaden rozkaz aresztowania nie był ważny bez podpisu
Berii
, I zastępcy Jeżowa. Opowiadano, że Beria mówi o Jeżowie drogoj Jozik, a więc zażyle i przyjacielsko, używając zdrobniałej formy jego nazwiska, poklepując go poufale po plecach. Ale to przyjacielskie zachowanie było pokazem na zewnątrz.
Trudno to wyjaśnić, ale czułem, że coś złowieszczego wisi w powietrzu. W centrali na Łubiance ludzie nie byli skłonni do dyskutowania na jakikolwiek temat. Nie było żartowania ani plotkowania. Mówiono, że komisja z Komitetu Centralnego sprawdza działania NKWD. Dokładnie pamiętam dramatyczny rozwój sytuacji, jaki nastąpił później. W listopadzie, w przededniu uroczystości rocznicowych rewolucji, o 4.00 rano zbudził mnie telefon. Odezwał się
Władimir Kozłow
, szef sekretariatu Oddziału Zagranicznego. Zwracał się do mnie oficjalnie, ale był przy tym strasznie poruszony. Pawle Anatoliewiczu, jesteście natychmiast wzywani do towarzysza Mierkułowa, I zastępcy szefa
Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego
. Samochód już na was czeka. Przyjeżdżajcie jak najszybciej,
Siergiej Szpigelglas
i
Zelman Pasow
, zostali aresztowani. Emma strasznie się denerwowała, a ja sądziłem, że nadeszła moja kolej. Na Łubiance spotkałem Kozłowa, który poszedł ze mną do biura Mierkułowa, znajdującego się na trzecim piętrze.
Wsiewołod Mierkułow
przywitał się ze mną, jak zwykle uprzejmie i życzliwie, oraz zaproponował, abyśmy natychmiast poszli zobaczyć się z Ławrientijem Pawłowiczem, czyli z samym
Berią
. Zdenerwowany oczekiwałem pewnego rodzaju przesłuchania na temat moich powiązań ze Szpigelglasem, ale Beria zaskoczył mnie. Oficjalnym tonem oświadczył, że Pasowa i Szpigelglasa aresztowano pod zarzutem zwodzenia partii i to ja powinienem natychmiast przejąć obowiązki szefa Oddziału Zagranicznego.
Zamach na Lwa Trockiego
Po powrocie z Hiszpanii zajmował się planowaniem zamachu na
Lwa Trockiego
, politycznego przeciwnika
Stalina
. Akcja zamachu wykonana w
Meksyku
20 sierpnia
1940
roku przez agenta
NKWD
Ramóna Mercadera
zakończyła się sukcesem. Trocki zmarł następnego dnia z powodu odniesionych ran.
II wojna światowa
Po wybuchu
wojny niemiecko-radzieckiej
w
1941
roku, Paweł Sudopłatow
5 lipca
1941
roku został mianowany szefem Zarządu Zadań Specjalnych przy
NKWD
. Zarząd, na czele którego stał, zajmował się m.in. zadaniami specjalnymi: wywiadem na terenie objętym okupacją niemiecką, organizowaniem i prowadzeniem partyzantki, organizowaniem sieci agentów, przeprowadzaniem tajnych operacji mających za cel zdezinformowanie nieprzyjaciela itd.
W październiku 1941 roku Sudopłatow awansował ze starszego oficera (odpowiednik pułkownika w wojsku) do stopnia Komisarza Bezpieczeństwa Państwowego III stopnia (odpowiednik generała lejtnanta), nadal kierując Zarządem zadań specjalnych, który w październiku 1941 roku został powiększony i zreorganizowany w Specjalny Zarząd II NKWD, a w lutym
1942
roku w Niezależny Zarząd IV NKWD do Zadań Specjalnych i Wojny Partyzanckiej.
Sudopłatow wraz z Zarządem IV NKWD odniósł wiele sukcesów prowadząc sabotaż i
partyzantkę
na tyłach wroga. W swoim pamiętniku wspomina:
W czasie wojny wysłaliśmy 212 oddziałów i grup partyzanckich, liczących 7316 osób, na tyły wroga. Przeszkoliliśmy w zakresie sabotażu dla
Armii Czerwonej
tysiące oficerów i techników, wysłaliśmy także 3500 cywilnych agentów oraz sabotażystów.
Jednostki spadochronowe NKWD zrzuciły dodatkowo 3000 specjalnie przeszkolonych partyzantów poza linie wroga.
Projekt Manhattan
Rząd
Związku Radzieckiego
został poinformowany przez swoich agentów w
Wielkiej Brytanii
i
Stanach Zjednoczonych
, m.in. przez siatkę szpiegowską z Cambridge, o rozpoczęciu wspólnej pracy nad skonstruowaniem
bomby atomowej
przez
USA
, Wielką Brytanię i
Kanadę
(
projekt Manhattan
).
W związku z tym, w
1942
roku w ZSRR założono Komitet ds. Energii Atomowej, na czele którego stanął ówczesny szef
NKWD
Ławrientij Beria
. Paweł Sudopłatow wchodził w skład komitetu jako Dyrektor ds. Wywiadu. W
1943
roku dokonano reorganizacji Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (
NKWD
), z którego wyodrębniono wywiad zagraniczny i Służbę Bezpieczeństwa, nazywając ją
Ludowym Komisariatem Bezpieczeństwa Państwowego
(w skrócie
NKGB
), specjalny Oddział "S" znany także jako "Grupa Sudopłatowa". Został on powołany do nadzorowania wywiadu atomowego w NKGB i także w
GRU
.
W
1943
roku Paweł Sudopłatow został także mianowany Szefem II Urzędu Specjalnego, obejmując obie funkcje równocześnie.
Dzięki agentom[], m.in. naukowcom pracującym nad bombą atomową,
Robertowi Oppenheimerowi
,
Enrico Fermiemu
,
Leo Szilardowi
,
Klausowi Fuchsowi
i wielu innym agentom-informatorom prowadzonym przez "grupę Sudopłatowa" (Oddział "S"), zbudowano radziecką bombę atomową w o wiele szybszym czasie, nawet o 10 lat.
Paweł Sudopłatow w swym pamiętniku o sprawie współpracy z amerykańskimi i brytyjskimi naukowcami zanotował:
Najważniejsze dane, które umożliwiły produkcję pierwszej radzieckiej bomby atomowej, nadeszły od naukowców pracujących w
Los Alamos
w stanie
Nowy Meksyk
nad amerykańską bombą atomową - Oppenheimera, Enrico Fermiego i Leo Szilarda.
Oppenheimer, Fermi, Szilard i sekretarka Szilarda są wymieniani w teczkach
NKWD
z lat
1942
-
1945
jako źródła informacji o pierwszej amerykańskiej bombie atomowej.
Jednakże, wiele źródeł [] na temat
projektu Manhattan
twierdzi, że oskarżenie tych uczonych o szpiegostwo jest niesłuszne.
Lata powojenne i aresztowanie
W latach powojennych Paweł Sudopłatow zajmował się m.in. werbunkiem nowych agentów spośród arystokracji polskiej, niemieckiej. Zajmował się werbunkiem Janusza F. K. Radziwiłła (Sudopłatow kierował wcześniej również próbą zwerbowania
Jerzego Sosnowskiego
, oficera
Oddziału II Sztabu Generalnego
, który się dostał w
1939
roku w ręce
NKWD
).
W
1946
roku Sudopłatow otrzymał stanowisko Szefa I Biura Specjalnego ds. Dywersji i Wywiadu w Ministerstwie Bezpieczeństwa Państwowego, a po śmierci
Józefa Stalina
, w marcu
1953
roku, mianowano go Głównym Inspektorem Ministerstwa, lecz nigdy tego stanowiska nie sprawował.
Następnie miał objąć obowiązki ministra bezpieczeństwa na
Ukrainie
lub przedstawiciela
MWD
w
Berlinie
. Nie godząc się na przyjęcie owych stanowisk, za pozwoleniem Berii pozostał w
Moskwie
, zostając szefem nowo utworzonego Oddziału IX przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych -
MWD
, podległego bezpośrednio ministrowi.
26 czerwca
1953
roku aresztowano
Ławrientija Berię
, jego zastępców oraz wyższy personel oficerski.
Paweł Sudopłatow został aresztowany
26 sierpnia
1953
roku, rozkaz aresztowania podpisał
Iwan Sierow
. Został przewieziony na
Łubiankę
, gdzie osiadł jako więzień nr 8.
Mimo jego stanowczych zaprzeczeń jakoby spiskował z Berią i oświadczeń, że cała jego działalność w organach bezpieczeństwa w ciągu ponad 30 lat była legalna, w
1958
roku, pięć lat po aresztowaniu został skazany przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego na 15 lat więzienia.
Zwolnienie i rehabilitacja
Paweł Sudopłatow został zwolniony w
1968
roku, po czym starał się o rehabilitację i przywrócenie mu emerytury. Oczyszczony z wszystkich win został dopiero w
1992
roku po upadku
Związku Radzieckiego
.
Zmarł w
1996
roku.
Źródła
- P. Sudopłatow, Wspomnienia niewygodnego świadka, Warszawa 1999 ()
Zobacz też
