Новгородская земьля Ruś Nowogrodzka
← ← ← ok. 860-1478 → → →
Język urzędowy	staro-cerkiewno-słowiański , staroruski
Język używany	staronordyjski , języki ugrofińskie
Stolica	Nowogród Wielki
Ustrój polityczny	monarchia
Typ państwa	monarchia
Ostatnia głowa państwa	Igor Rurykowicz
Zależne od	Wielkiego Księstwa Kijowskiego (990-1169)
zajęcie	ziem nowogrodzkich przez Ruryka ok. 860
przekształcenie	w Republikę 1136
Religia dominująca	prawosławie
Mapa

Ruś Nowogrodzka ^[1] ( rosyjski Новгородская земля, staroruski Новгородская земьля, staronordyjski Gardariki 'kraj grodów'), zwana też Górną Rusią lub Ziemią Nowogrodzką – najstarsze znane wschodniosłowiańskie państwo założone przypuszczalnie przez Ruryka ok. 862 roku. Moment ten jest uważany za początek historii Rosji . Za panowania Olega Mądrego , ok. 884 r. doszło do przyłączenia Rusi Kijowskiej do Rusi Nowogrodzkiej. Z przyczyn geopolitycznych stolica państwa Olega została jednak wkrótce przeniesiona z Nowogrodu do Kijowa.

Ruś Nowogrodzka zaistniała jako państwo ponownie w okresie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej. Z czasem w państwie o ustroju feudalnym rozwinęła się specyficzna forma demokracji i Księstwo Nowogrodzkie przekształciło się w tzw. "Republikę Nowogrodzką" (zw. też Rzeczpospolitą Nowogrodzką , ros. Новгородская феодальная республика). W 1478 r. Ruś Nowogrodzka została przyłączona do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego .

Historia

Kaganat Nowogrodzki

Przed 860 r. istniało na obszarze pomiędzy Bałtykiem i Wołgą kilka państewek, zwanych kaganatami z głównymi grodami w Starej Ładodze , Nowogrodzie Wielkim , Izborsku, Rostowie , Muromie i Biełoziersku . Państwa te udało się zjednoczyć ok. 862 r. Rurykowi, który stolicą swego kaganatu uczynił Nowogród Wielki. Kaganat Ruryka uważa się za kolebkę państwowości rosyjskiej. Niektórzy członkowie drużyny Ruryka pod przywództwem Askolda i Dira udali się w dół Dniepru , gdzie zawładnęli państwem plemiennym Polan wschodnich i ich największym grodem – Kijowem . Następca i krewny Ruryka, Oleg Mądry ok. 880-884 r. podbił kijowski kaganat a Askold i Dir najprawdopodobniej zostali zabici. Z powodu położenia geograficznego miasta Oleg postanowił przenieść swoją stolicę z Nowogrodu właśnie do Kijowa. W ten sposób powstało państwo zwane Wielkim Księstwem Kijowskim ^[2]. Do XII wieku Nowogród pozostawał największym ruskim miastem, zwanym „Panem Nowogrodem Wielkim”.

Widok na kreml nowogrodzki

Rzeczpospolita Nowogrodzka

W wyniku rozbicia dzielnicowego Wielkiego Księstwa Kijowskiego Ruś Nowogrodzka w XII w. uzyskała znaczną niezależność. Do 1169 roku Nowogród Wielki pozostawał w stosunku wasalnym od Wielkiego Księstwa Kijowskiego, od 1169 od Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego. Po klęsce sił rusko-połowieckich w bitwie nad Kałką ( 1223 ) Batu-chan podbił wszystkie ziemie ruskie z wyjątkiem Nowogrodu Wielkiego, który jednak zmuszony był uznać zwierzchność Mongołów i opłacać trybut. W XII-XV wieku Nowogród zajął znaczne tereny położone między Bałtykiem a Uralem a także zachodnią Syberię , tzw. " Jugrę ".

Rządy Aleksandra Newskiego

W okresie panowania mongolskiego wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki Aleksander Newski z rodu Rurykowiczów . W 1236 został wybrany na księcia Nowogrodu. W tym czasie na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzał Zakon kawalerów mieczowych , a z północy zaczęli zagrażać Szwedzi. Aleksander Newski pokonał Szwedów w 1240 roku w bitwie nad Newą , stąd wziął się jego przydomek. W 1242 na zamarzniętym jeziorze Pejpus zwyciężył wojska Zakonu kawalerów mieczowych i zdobył Psków , co zapobiegło niemieckiej ekspansji na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Nowogród wojska litewskie.

Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z Tatarami okresowe porozumienia. W 1249 przyjął tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 – wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1257 odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowgorodu, powstrzymującego się z wypłatą danin. Aleksander Newski był przodkiem carów rosyjskich. Jego syn Daniel był założycielem moskiewskiej linii Rurykowiczów.

Związki z Litwą i Polską

W latach 1389 - 1392 oraz 1407 - 1412 Republika Nowogrodzka pozostawała w stosunku lennym do Korony Królestwa Polskiego , związana osobą brata Jagiełły – Lingwenem . Wojska Nowogrodzkie brały udział w bitwie pod Grunwaldem . Od 1470 w unii personalnej z Wielkim Księstwem Litewskim . Patriarcha Nowogrodu przyjął na prośbę Kazimierza Jagiellończyka wiarę katolicką i uznał papieża za zwierzchnika kościelnego do tej pory prawosławnego biskupstwa Nowogrodu.

Ziemia nowogrodzka w składzie Rosji

W XV w. zaczął rosnąć wpływ Rusi Moskiewskiej, której władcy usiłowali o ponowne zjednoczenie ziem ruskich i zakończenie rozbicia dzielnicowego Rusi. W 1478 r. Nowogród został zdobyty przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego i wcielony do Rusi Moskiewskiej . W ramach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego miasto Nowogród cieszyło się specjalnymi przywilejami.

Za panowania cara Iwana IV Groźnego doszło do wstrzymania przywilejów miejskich co skłoniło radę miejską Nowogrodu do tajnych pertraktacji z Litwą. Car wysłał przeciwko grodowi karną ekspedycję, która w styczniu i lutym 1570 wymordowała 60 tys. Iwan Groźny osobiście niszczył mury, szukając skarbów miejscowych. Wkrótce do Moskwy, wywieziono wiele wozów złota i biżuterii. Mordowanie Nowogrodzian trwało 5 tygodni. ^[] Po tych wydarzeniach miasto już nie odzyskało dawnej świetności i straciło przydomek "Wielki".

W XVII wieku Nowogród miał jeszcze pewne znaczenie handlowe, ale stracił i to po założeniu Petersburga . Sytuacja miasta polepszyła się w XX wieku. W 1944 r. Nowogród Wielki został stolicą nowo utworzonego obwodu nowogrodzkiego . W 1998 r. z inicjatywy władz rosyjskich miasto odzyskało przydomek "Wielki". Obecnie jest jednym z ośrodków turystycznych Rosji.

Legendy Nowogrodzkie

Istnieje legenda o gołębiu, który przysiadł podczas zdobywania Nowogrodu przez wojska Iwana Groźnego na moście. Przerażony tym, co widzi, zamienił się w kamień. Do dziś stoi tam pomnik przedstawiający gołębia naturalnej wielkości ^[].

Zobacz też

• Nowogród Wielki
• Republika Nowogrodzka

Przypisy

Źródła

• Stefan Bratkowski, Pan Nowogród Wielki, wyd. 1999,
• Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian, Warszawa 1985.