Trędowata – dwutomowa powieść Heleny Mniszkówny , wydana w Krakowie w 1909 roku. Najsłynniejszy polski melodramat .

Powieść realizująca odwieczny temat literacki "księcia i kopciuszka", odznacza się sprawnym wykorzystaniem schematów fabularnych i maksymalnym spiętrzeniem sentymentalnego dramatyzmu. Niechętnie przyjęta przez krytykę odniosła sukces czytelniczy. Nie mniejszym powodzeniem cieszył się dalszy ciąg losów Waldemara - "Ordynat Michorowski" (1910).

Trędowata doczekała się dwu przedwojennych ekranizacji. Pierwszej w reżyserii Edwarda Puchalskiego i Józefa Węgrzyna (1926) oraz drugiej w adaptacji Juliusza Gardana z 1936 roku. W roku 1976 Jerzy Hoffman wyreżyserował kolejną, ekranizację powieści Mniszkówny, ze scenariuszem Stanisława Dygata (który jednak ostatecznie wycofał swoje nazwisko z napisów czołowych filmu), zdjęciami Stanisława Lotha i muzyką Wojciecha Kilara . W filmie wystąpili aktorzy: Elżbieta Starostecka (Stefania Rudecka), Leszek Teleszyński (hr. Waldemar Michorowski), Jadwiga Barańska (hr. Idalia Elzonowska), Czesław Wołłejko (hr. Maciej Michorowski), Anna Dymna (hr. Melania Barska), Gabriela Kownacka (Rita Szeliżanka), Piotr Fronczewski (hrabia Trestka) i Zbigniew Józefowicz (Rudecki).

Powieść "Trędowata" została sparodiowana przez Magdalenę Samozwaniec w satyrycznej książce "Na ustach grzechu: powieść z życia wyższych sfer towarzyskich", Kraków 1922.

Fabuła

Akcja powieści rozgrywająca się na przełomie XIX i XX wieku, opisuje tragiczne dzieje miłości, której spełnieniu stają na przeszkodzie przesądy społeczne i fanatyzm członków arystokratycznych rodów. Tytułową postacią jest Stefania Rudecka, niezamożna szlachcianka, guwernantka w domu hrabiny Elzonowskiej, ciotki ordynata Waldemara Michorowskiego. Magnat przezwycięża przeszkody i doprowadza do zaręczyn ze Stefanią. Jednak w wyniku szykan i intryg dziewczyna zachorowawszy, umiera przedwcześnie w dniu planowanego ślubu. Śmierć ta jest w intencji autorki rodzajem ofiary złożonej przez jednostkę przerastającą otoczenie i staje się symbolem moralnego triumfu bohaterki.

Powieść i ekranizacje wobec epoki

W pracy nad ekranizacją dzieła dokonaną w latach dwudziestolecia międzywojennego brała udział sama autorka, stąd też zarówno w scenariuszu, jak i w dziele filmowym, można dopatrzeć się rysów charakterystycznych dla wymienionej epoki w dziejach kultury, choćby egzaltacji, wzoru emocjonalności, przede wszystkim jednak choroby wywołanej nadmierną wrażliwością "ustroju" nerwowego - newralgii, ale również wybujałej religijności. Popełniano wówczas samobójstwa z rozgorączkowania, strzelano do niewiernych kochanków, kierując się zresztą jeszcze modernistycznym spojrzeniem na kształt uczuć. Warto również wiedzieć, że swoistą manierą autorek wymienionej formacji skupionych na kwestii kobiecej (choć Helenę Mniszkównę nie zwykło się z nią łączyć), było przyjmowanie pseudonimów kończących się cząstkami -ówna, -owa, etc. Nie mogąc wejść do głównego nurtu ówczesnej produkcji literackiej, pisywały one mniej lub bardziej poczytne romanse. Nadawałoby to dodatkowy walor ongiś popularnej powieści, w postaci asocjacji do losu kobiety marginalizowanej zarówno na salonie, jak i w życiu twórczym. Film Jerzego Hoffmana akcentuje, przyjętą ówcześnie modę na anglaise, fascynacje romantyczną przeszłością.