Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO) ( ukr. Українська Військова Організація, Ukrajinśka Wijśkowa Orhanizacija (УВО)) – nielegalna organizacja ukraińska w II Rzeczypospolitej .

Cele organizacji

Do najważniejszych celów stawianych sobie przez organizację należały:

• zbrojna walka o utworzenie niezależnego państwa ukraińskiego poprzez oderwanie od Państwa Polskiego województw: lwowskiego , tarnopolskiego i stanisławowskiego ^[1]
• zamachy terrorystyczne
• sabotaż
• działalność szpiegowska na rzecz Niemiec
• różnego rodzaju szkolenia wojskowe młodzieży, przede wszystkim: terrorystyczne, szpiegowskie, wywiadowcze, dla prowokatorów i dywersantów (m.in. w szeregach Reichswehry )^[2]
• przeciwdziałanie porozumieniu Ukraińców z Polską (poprzez wywoływanie konfliktów między ludnością polską a ukraińską) oraz ZSRR .

Historia

Organizacja powołana została 31 sierpnia 1920 w Pradze , na I Zjeździe Zagranicznym Przedstawicieli Ukraińskich Organizacji Wojskowych. Wzięli w nim udział przedstawiciele Korpusu Strzelców Siczowych , Ukraińskiej Halickiej Armii (głównie jej 6 Brygady ), Związku Oficerów Ukraińskich z Wiednia, tzw. "sotni robotniczych" z Rusi Zakarpackiej oraz emigracji ukraińskiej z Ameryki. Na czele utworzonego Kolegium Naczelnego UWO stanął sotnik Iwan Nawroćkyj. Oprócz niego członkami Kolegium zostali : Mychajło Matczak, Jarosław Czyż, Jurij Polianśkyj , Wołodymyr Cełewycz .

20 lipca 1921 roku władzę w organizacji objął Jewhen Konowalec . Sprawował ją do 22 października 1922 roku, do swego wyjazdu za granicę^[3]. Szefem sztabu był ppłk Jurko Otmarsztejn , zajmował się on równocześnie organizacją działania UWO na terenie USRR . Podobną działalność prowadził również, jako jego zastępca ppłk. Jurko Tjutjunnyk , oraz oficerowie: Iwan Andruch , M. Opoka, W. Romanyk, Nerosłyk, Reszetuch. Pierwsi dwaj zostali zabici w Kijowie po wykryciu Centralnego Ukraińskiego Komitetu Powstańczego .

W 1925 roku Kwatera Główna UWO została przeniesiona do Berlina ^[4].

Od 1929 UWO formalnie stała się częścią Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów , jednak działała jako autonomiczny Wydział Bojowy, a ostatecznie o połączeniu organizacji zdecydowano na konferencji w Pradze w dniach 3-6 czerwca 1933 .

Nielegalnym organem prasowy UWO była "Surma", drukowana w międzywojennych granicach Litwy i przemycana do Małopolski Wschodniej .

Działalność szpiegowska

UWO było przez cały czas swojego istnienia finansowane, wspierane i kontrolowane przez wywiad niemiecki, a kierownictwo UWO utrzymywało stałe kontakty z niemieckimi oficerami^[5]. Wywiadem organizacji kierował Roman Suszko . W celu kontrolowania UWO Niemcy oddelegowali do niej w charakterze kierownika politycznego Riko Jary'ego (oficera wywiadu austriackiego, a potem niemieckiego), który pod pretekstem prowadzenia badań naukowych szpiegował na rzecz Abwehry i zbierał dane o sytuacji w Polsce i jej potencjale zbrojeniowym^[4].

UWO od 1922 roku, w zamian za wsparcie materialne i naiwne obietnice polityczne, przekazywała Niemcom materiały wywiadowcze^[2].

W 1922 roku członkowie UWO, zgodnie z porozumieniem ukraińsko-niemieckim, odbywali przeszkolenie w Reischwehrze. Rok później w Monachium powstał specjalny ośrodek szkoleniowy dla Ukraińców , a w 1924 zorganizowano kolejny szkolący dywersantów, terrorystów i szpiegów. Kandydatów mających odbyć takowe szkolenia typował Związek Ukraińskich Oficerów w Niemczech (założony w 1921 r.). Poza tym w Wolnym Mieście Gdańsku od 1928 zaczęto szkolić ukraińskich dowódców, Abwehra zorganizowała także szkolenia w Czechosłowacji . Dodatkowe kursy (dla osób mających prowadzić wywiad i dywersję w ZSRR ) urządzano w Królewcu , było one organizowane przez niemiecką Abwehrgruppe przy sztabie 1 Dywizji w tym mieście^[4].

Dowódcy UWO

• 1921 - 1922 - Jewhen Konowalec
• 1922 - 1923 – Jurij Polanskyj
• 1923 – Petro Bakowycz
• 1923 - 1924 – Andrij Melnyk
• 1924 – Jarosław Indyszewskyj
• 1924 - 1926 – Julijan Hołowinskyj
• 1926 - 1927 – Bohdan Hnatewycz
• 1927 - 1929 – Roman Suszko
• 1929 – Omelian Senyk

Działania terrorystyczne i sabotażowe UWO^[6]

• 25 września 1921 – nieudany zamach na Józefa Piłsudskiego (tzw. ukraiński zamach na Józefa Piłsudskiego )
• maj 1922 – zniszczenia w okolicach Przemyśla (spalenie magazynów wojskowych, uszkodzenie linii kolejowej i sieci telegraficznej)
• lato 1922 – podpalenie 2.300 stogów zboża i licznych budynków gospodarczych w polskich folwarkach
• 1922 - zamach na wojewodę lwowskiego Kazimierza Grabowskiego i na ukraińskiego profesora Sydira Twerdochliba (kandydata UNDO do Sejmu RP w wyborach 1922 roku, działający na rzecz zbliżenia polsko-ukraińskiego)
• 1922 - wysadzenie składu pocisków artyleryjskich w Rzeszowie , wysadzenie mostu kolejowego w Jaworowie , zniszczenie urządzeń wodnych w Lubaczowie , akty dywersyjne na kolei: na linii Lwów - Bóbrka , w Gródku Jagielońskim , na linii Stanisławów - Kołomyja , Lwów - Sapieżanka , Lwów - Żółkiew .
• 30 maja 1924 – napad na ambulans pocztowy pod Kałuszem
• 28 listopada 1924 – napad na ambulans pocztowy pod Kałuszem
• 1924 - nieudany zamach na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
• 19 marca 1925 – napad na pocztę główną we Lwowie
• lato 1925 – napad na ambulans pocztowy pod Bohorodczanami , napad na urząd skarbowy w Dolinie , napad na urząd skarbowy w Śremie
• 19 października 1926 - zabicie lwowskiego kuratora szkolnego Stanisława Sobińskiego
• zabicie ukraińskiego dziennikarza Sidora Twerdochliba

Tadeusz Olszański ocenia, że w czasie samego przebiegu wyborów do Sejmu Polskiego w 1922 roku, UWO i ukraińscy komuniści dokonali około 2300 podpaleń i trzydzieści osiem aktów dywersji na kolei na szkodę państwa polskiego^[7].

O terrorystycznym i sabotażowym charakterze UWO świadczą przemówienia działaczy tej organizacji, które pojawiały się w organie prasowym "Surma", m.in.:

Wcześniej konspiracyjna organizacja o tej samej nazwie została utworzona przez oficerów Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych wiosną 1917 . W jej skład wchodzili: Wytowśkyj , Osyp Bukszowanyj , Iwan Syjak i Hryhorij Kossak . Organizacja uległa samorozwiązaniu jesienią 1917 na prośbę Jewhena Petruszewycza i Kostia Łewyckiego ^[9].

Bibliografia

• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929 Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1989,
• Roman Wysocki – Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929-1939, Lublin 2003,

Przypisy