Województwo małopolskie

Herb województwa małopolskiego	Flaga województwa małopolskiego
Herb	Flaga
Siedziba wojewody Siedziba sejmiku	Kraków
Urząd Wojewódzki	Kraków, ul. Basztowa 22
Wojewoda	Stanisław Kracik
Urząd Marszałkowski	Kraków, ul. Racławicka 56
Marszałek	Marek Nawara
Powierzchnia	15 182,87 km²
Ludność	3 298 270[1] mieszk. (2009)
Gęstość zaludnienia	217 mieszk./km²
Urbanizacja	49,4%
Tablica rejestracyjna	K
TERYT	12
Kod ISO	PL-MA
zobacz: szczegółowy podział administracyjny Powiaty województwa małopolskiego powiaty grodzkie 3 ziemskie 19 gminy miejskie 15 miejsko-wiejskie 41 wiejskie 126
Małopolski Urząd Wojewódzki ul. Basztowa 22 31-156 Kraków
Oficjalna strona województwa małopolskiego

Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski . W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych regionów Polski (12 miejsce w kraju). Pod względem liczby mieszkańców (3 mln 298 tys. osób) województwo znajduje się na 4 miejscu w Polsce. Gęstość zaludnienia jest tu jedną z najwyższych w kraju (małopolskie – 217 osób/km², średnia krajowa – 122 osób/km²).

Według danych z 31 grudnia 2009 roku województwo miało 3298,3 tys. mieszkańców^[1].

Władze

W województwie małopolskim tradycyjnie przewagę mają partie centroprawicowe. Podział klubów w Sejmiku Województwa (Stan na kwiecień 2007 r.) :

• Platforma Obywatelska – 13 radnych
• Prawo i Sprawiedliwość – 12 radnych
• Wspólnota Małopolska – 5 radnych
• Polskie Stronnictwo Ludowe – 4 radnych
• Liga Polskich Rodzin – 3 radnych
• Razem dla Małopolski – 2 radnych, w tym:
  • Partia Demokratyczna – demokraci.pl – 1 radna
  • Sojusz Lewicy Demokratycznej – 1 radny

Wojewodowie

• od 1999 do 2001 Ryszard Masłowski
• od 2001 do 2005 Jerzy Adamik
• od 2005 do 2006 Witold Kochan
• od 22 września 2006 do 29 listopada 2007 Maciej Klima
• od 29 listopada 2007 do 29 października 2009 Jerzy Miller
• od 29 października 2009 Stanisław Kracik

Wicewojewoda

• Stanisław Sorys od 28 grudnia 2007

Marszałkowie

• od 1998 do 2002 Marek Nawara
• od 2002 do 2006 Janusz Sepioł
• od 2006 Marek Nawara

Historia województwa

Województwo małopolskie, jako jedyne^[] ma prawo do posiadania w swoim herbie, godła Państwa Polskiego, czyli białego orła w koronie, z głową zwróconą w lewą stronę, na czerwonym tle. Pozostaje więc tradycyjnie jego depozytariuszem^[].

Dewiza Mater et Metropolis Omnium Terrarum Poloniae (pol. Matka i stolica wszystkich ziem Polski).

Województwo małopolskie zostało utworzone w 1999 r. a nie wyczerpuje w całości Małopolski historycznej i geograficznej. Stworzono je z województw poprzedniego podziału administracyjnego, mianowicie z:

• krakowskiego (w całości)
• nowosądeckiego (w całości)
• tarnowskiego ¹ (oprócz gmin powiatu dębickiego i gmin Radomyśl Wlk. i Wadowice Grn. z powiatu mieleckiego )
• bielskiego (tylko gminy powiatów suskiego , wadowickiego i oświęcimskiego )
• katowickiego (tylko gminy powiatów olkuskiego ² i chrzanowskiego oraz gmina Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego )
• kieleckiego (tylko gminy powiatu miechowskiego oraz gminy Pałecznica i Koszyce z powiatu proszowickiego )
• krośnieńskiego (tylko gminy Biecz i Lipinki z powiatu gorlickiego )

¹ Gmina wiejska Szerzyny z woj. tarnowskiego znalazła się początkowo w powiecie jasielskim w woj. podkarpackim . 1 I 2003 została przeniesiona do powiatu tarnowskiego w woj. małopolskim

² Gmina miejska Sławków znalazła się początkowo w powiecie olkuskim . 1 I 2002 została przeniesiona do powiatu będzińskiego w woj. śląskim

Geografia

Położenie

Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej . Równocześnie obejmuje zachodnią część krainy historycznej i geograficznej zwanej Małopolską .

Województwo małopolskie położone jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Przez jego obszar wiodą szlaki tranzytowe ze wschodu na zachód i z północy na południe: linie kolejowe i drogi krajowe. Na południu województwo sięga do granicy państwa. Graniczy z województwem śląskim (od zachodu), świętokrzyskim (od północy), podkarpackim (od wschodu) oraz z Republiką Słowacką (od południa).

Kraków, stolica Małopolski i województwa, leży dokładnie na przecięciu 20 południka wschodniego i 50 równoleżnika północnego.

Topografia

Środowisko geograficzne województwa małopolskiego jest zróżnicowane, a ukształtowanie powierzchni ma charakter zdecydowanie górski i wyżynny. Posiada urozmaiconą rzeźbę terenu, o czym świadczą następujące liczby:

• 9% województwa leży poniżej 200 m n.p.m.,
• ponad 50% powyżej 500 m n.p.m.,

Najwyższym punktem województwa jest szczyt Rysy (2499 m n.p.m.) położony w Tatrach , górotworze o charakterze alpejskim. W województwie znajdują się liczne ośrodki sportów zimowych, które układają się zgodnie z przebiegiem równoleżników.

Klimat

Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego . W tym regionie występuje duża amplituda temperatur wynikająca z dużego zróżnicowania wysokości. Maksymalna zanotowana tutaj temperatura wynosi +37 °C, a minimalna –38 °C.

Pokrywa śnieżna w Tatrach często utrzymuje się od listopada do połowy maja, ale jego opady są możliwe o każdej porze roku. W innych górskich rejonach śnieg pokrywa stoki do marca, a na sztucznie dośnieżanych stokach narciarskich można czasami szusować nawet na początku kwietnia.

Małopolski klimat ma swoje anomalie. Najbardziej znana to " halny " – gwałtowny, ciepły wiatr, który w kilka dni może stopić nawet kilkadziesiąt centymetrów śniegu. Z kolei "orawiak" to wiatr zimny (wiejący od Babiej Góry), który temperaturę na Podhalu może obniżyć nawet o kilka stopni. Najkorzystniejsza pogoda występuje w maju, czerwcu, sierpniu, często także we wrześniu.

Stosunki wodne

Na terenie województwa dominuje zlewisko Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – zajmuje ok. 90% powierzchni. W południowo-zachodniej części województwa spotykamy zlewisko Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju .

Miasta

Wzgórze Wawelskie w Krakowie

Rynek w Tarnowie

Nowosądecki ratusz

Odrestaurowany zamek w Oświęcimiu

Rynek w Chrzanowie

Krupówki w Zakopanem

Widok na stare miasto w Bieczu

Kopalnia soli w Wieliczce

Stary Dom Zdrojowy w Krynicy-Zdroju

Ratusz w Skawinie

Klasztor w Alwerni .

W województwie małopolskim jest 60 miast, w tym 3 miasta na prawach powiatów. Miasta zostały uszeregowane według liczby mieszkańców. Liczba ludności i powierzchnia wg GUS z 1 stycznia 2009 r.

lp.	herb	miasto	ludność	powierzchnia (km²)	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		Kraków	755.000	326,80	2310
2		Tarnów	115.158	72,38	1591
3		Nowy Sącz	84.556	57,06	1482
4		Oświęcim	40.156	30,30	1325
5		Chrzanów	39.049	38,31	1019
6		Olkusz	37.174	25,66
7		Nowy Targ	33.339	50,42
8		Bochnia	29.748	29,89	995
9		Gorlice	28.437	23,56
10		Zakopane	26.846	84,35
11		Skawina	23.660	20,48
12		Andrychów	21.468	10,28
13		Trzebinia	20.102	31,30
14		Wieliczka	19.601	13,37
15		Wadowice	19.288	10,63
16		Kęty	19.132	23,14
17		Myślenice	18.096	30,14
18		Libiąż	17.410	35,88
19		Brzesko	16.828	11,73
20		Limanowa	14.781	18,64
21		Rabka-Zdrój	13.048	36,59
22		Miechów	11.618	15,49
23		Brzeszcze	11.579	19,17
24		Dąbrowa Tarnowska	11.402	23,07
25		Krynica-Zdrój	11.085	40,17
26		Bukowno	10.574	63,42
27		Krzeszowice	9.996	16,84	359
28		Sucha Beskidzka	9.629	27,46
29		Niepołomice	9.132	27,08
30		Chełmek	9.074	8,31
31		Wolbrom	9.026	9,81
32		Stary Sącz	8.990	16,56
33		Mszana Dolna	7.500	27,10
34		Tuchów	6.528	18,15
35		Sułkowice	6.391	16,46
36		Szczawnica	6.184	87,89
37		Dobczyce	6.171	12,97
38		Proszowice	6.154	7,21
39		Grybów	5.994	17,00
40		Maków Podhalański	5.797	20,04
41		Piwniczna-Zdrój	5.793	38,30
42		Jordanów	5.194	20,92
43		Muszyna	5.018	23,96
44		Biecz	4.561	17,80
45		Słomniki	4.325	3,34
46		Kalwaria Zebrzydowska	4.288	5,50
47		Żabno	4.250	11,12
48		Szczucin	4.166	6,84
49		Zator	3.705	11,53
50		Skała	3.678	2,97	1238
51		Wojnicz	3.509	8,50
52		Alwernia	3.362	8,87
53		Bobowa	3.010	7,2
54		Ryglice	2.802	25,08
55		Radłów	2.793	16,17
56		Nowy Wiśnicz	2.740	5,05	542
57		Ciężkowice	2.395	9,99
58		Czchów	2.256	14,08
59		Świątniki Górne	2.140	4,44
60		Zakliczyn	1.534	4,02

Euroregiony

Na terenie województwa funkcjonują trzy Euroregiony :

• Euroregion Tatry – na południu
• Euroregion Beskidy – na południowym zachodzie
• Euroregion Karpacki – na wschodzie

Demografia

Dane z 31 grudnia 2009 r.^[2]:

Przyroda

Ochrona środowiska

Morskie Oko

Trzy Korony z Dunajca

Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i stosunkowo nieskażone środowisko naturalne większości regionu. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Pośrednim dowodem takiego stanu rzeczy jest liczba znajdujących się na terenie Małopolski obszarów chronionych:

• 6 parków narodowych
  • Babiogórski Park Narodowy
  • Gorczański Park Narodowy
  • Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim)
  • Ojcowski Park Narodowy
  • Pieniński Park Narodowy
  • Tatrzański Park Narodowy
• 11 parków krajobrazowych Zobacz artykuł – parki krajobrazowe województwa małopolskiego .
• 10 obszarów chronionego krajobrazu
• 84 rezerwatów przyrody
• 2189 pomników przyrody

W efekcie ochroną objętych jest 53% powierzchni Województwa Małopolskiego, co stawia je na pierwszym miejscu w kraju.

Zanieczyszczenie środowiska

Struktura oczyszczania ścieków komunalnych w 2006 r.

Rośnie liczba rzek w II i III klasie czystości , mniej jest wód pozaklasowych. Zmniejsza się również poziom zanieczyszczenia powietrza , chociaż w wielu miastach poziom zanieczyszczenia przekracza ustalone normy. Coraz więcej odpadów trafia do ponownego wykorzystania.

Postępowanie z odpadami w 2005 r.

W ciągu ostatnich 5 lat długość sieci kanalizacyjnej w Małopolsce wzrosła o ponad połowę i wynosi obecnie 5852 km.

Lasy

Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie.

Drzewostany najbardziej dla Małopolski charakterystyczne to lasy bukowe, porastające m.in. znaczną część Beskidów , a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie "smreki". Cenny kompleks leśny województwa małopolskiego to Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. Tutaj polował niegdyś Władysław Jagiełło , a później Królowa Bona . Do dzisiaj w Puszczy Niepołomickiej żyje stado żubrów.

W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach , w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim . Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej , krokusa , a spośród zwierząt: orła przedniego , świstaka , kozicy . W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki , a także borówki i inne leśne owoce.

Pustynia

W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona na zachód od Olkusza , rozciąga się między miejscowościami Klucze , Chechło i Błędów . Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 °C to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Dlatego powiodły się podjęte w latach 50. i 60. XX w. próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć: jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 km² skurczył się do ok. 30 km².

Kalendarium historyczne

Starożytność

• IV wiek p.n.e. – IV wiek n.e. Okres osadnictwa celtyckiego
• I - IV wiek n.e. – Okres wpływów rzymskich
• V wiek – Koniec osadnictwa celtyckiego

Średniowiecze

Zamek w Niedzicy

• VI - VII wiek – Słowianie w dorzeczu górnej Wisły
• VIII wiek – Powstanie grodu na wzgórzu wawelskim
• IX wiek – Powstanie Podegrodzia
• 890 – Najazd Wielkomorawian, chrystianizacja plemion małopolskich
• 990 – Podbój Krakowa i ziem dorzecza górnej Wisły przez księcia Polan Mieszka
• 1072 – Stanisław ze Szczepanowa został biskupem
• 1088 – Kult św. Stanisława
• 1138 – Bolesław Krzywousty przed śmiercią nadał ustawę sukcesyjną.
• 1184 – Florian małopolskim świętym
• 1222 – Biskup Iwo Odrowąż
• 1225 – Cystersi pod Krakowem
• 1237 – Klasztor Franciszkanów w Krakowie
• 1241 – Najazd na Małopolskę Tatarów
• 1251 – Kopalnia soli Bochnia
• 1253 – Kanonizacja św. Stanisława
• 1257 – Nadanie aktu lokacyjnego Krakowowi
• 1259 – Małopolskę dotknęło trzęsienie ziemi
• 1292 – Nadanie aktu lokacyjnego dla miasta Nowy Sącz
• 1306 – Władysław Łokietek zajął dzielnicę krakowską i rozpoczął dzieło zjednoczenia państwa polskiego
• 1320 – Koronacja Władysława Łokietka na króla Polski. Kraków stał się miastem koronacyjnym
• 1333 – Śmierć Władysława Łokietka. Pogrzeb króla odbyty w Krakowie umocnił rolę miasta jako metropolii monarszej
• 1344 – Kazimierz Wielki opanował ziemię sanocką i przemyską, które stały się częścią dzielnicy Małopolskiej
• 1346 – W Wiślicy Kazimierz Wielki wydał tzw. Statuty Wiślickie, stanowiące skodyfikowane prawo dzielnicy małopolskiej
• 1364 – Zjazd Monarchów w Krakowie zakończony, jak podaje legenda, ucztą wydaną na cześć gości przez mieszczanina krakowskiego Mikołaja Wierzynka
• 1368 – Kazimierz Wielki nadał statuty podkrakowskim żupom solnym, tworząc nowoczesne, największe w Małopolsce i w Polsce przedsiębiorstwo przemysłowe
• 1376 – Najazd litewski na Małopolskę
• 17 lipca 1399 – W Krakowie zmarła w opinii świętości Królowa Jadwiga
• 1423 - 1465 – Biskupem krakowskim był Zbigniew Oleśnicki
• 9 stycznia 1433 – W Krakowie został ponowiony przywilej jedlneński (1430 r.), gwarantujący szlachcie wolność osobistą (tzw. Neminem Captivabimus)
• 19 marca 1454 – Król Polski zhołdował księstwo oświęcimskie

Wczesna nowożytność

• 1494 – Włączenie do Korony księstwa zatorskiego przez Jana Olbrachta
• 10 kwietnia 1525 – Hołd Pruski na płycie Rynku Głównego w Krakowie
• 1563 - 1564 – Ostateczna inkorporacja do Polski księstw – oświęcimskiego i zatorskiego
• 14 kwietnia 1570 – W Sandomierzu doszło do połączenia wyznań protestanckich – luteran, kalwinów i braci czeskich, którzy tworzą tzw. wyznanie polskie. Akt ten bywa zwany Zgodą Sandomierską
• 1587 – Najazd na Małopolskę habsburskiego arcyksięcia Maksymiliana III , pretendenta do korony polskiej. Jesienią armia austriacka bezskutecznie oblegała Kraków
• 26 maja 1584 – Na zamku wawelskim ścięto banitę Samuela Zborowskiego
• 1591 – Zburzenie zboru protestanckiego w Krakowie w czasie tumultu religijnego
• 1604 – Do Krakowa przybył rzekomy syn Iwana IV Groźnego , Dymitr zwany samozwańcem. Przy czynnym poparciu magnaterii małopolskiej i mieszczan Krakowa, uzyskał pomoc w swej wyprawie na Moskwę
• 1611 – Katastrofalny w skutkach pożar Nowego Sącza
• wrzesień-październik 1655 – Kampania armii szwedzkiej doprowadziła do zajęcia większości Małopolski. Oblężony poddał się Kraków (18 X), padły także inne miasta (Nowy Sącz, Tarnów, Żywiec).
• 13 grudnia 1655 – Powstanie mieszczan odbija z rąk szwedzkich Nowy Sącz
• 1668 – Abdykacja Jana Kazimierza . Król wyjeżdżając z Polski zatrzymał się na dłużej w Krakowie gdzie zamieszkał w Pałacu "Krzysztofory", obecnej siedzibie Muzeum Historycznego m. Krakowa
• 1700 - 1716 – W związku z toczącą się tzw. III wojną północną , przez Małopolskę przeciągnęły oddziały szwedzkie, rosyjskie, saskie i polskie, niszcząc katastrofalnie cały region.
• 1707 - 1710 – Katastrofalna zaraza, która objęła Kraków i okolicę pochłonęła blisko 20 000 ofiar
• 1734 – W związku z toczącą się wojną sukcesyjną polską, przez Małopolską przeszły korpusy wojsk saskich oraz polskich wiernych Stanisławowi Leszczyńskiemu
• 1769 – Pod pretekstem walk konfederacji barskiej wojska austriackie zajęły grody spiskie i okolice Nowego Targu i Nowego Sącza
• 1770 - 1771 – W walkach konfederatów barskich szczególną rolę odegrały umocnienia w Tyńcu, Lanckoronie i w mieście Krakowie oraz na zamku wawelskim
• 1772 – I rozbiór Polski. Południowa część Małopolski (bez Krakowa) przypadła Austrii
• 1795 – III rozbiór Polski. Północna część Małopolski pomiędzy Bugiem, Wisłą i Pilicą dostała się w ręce austriackie
• kwiecień-lipiec 1809 – Ofensywa Ks. Józefa Poniatowskiego wyzwala z rąk austriackich ziemie III zaboru w tym m.in. Kraków i przyłacza je do księstwa warszawskiego
• 1813 – Ks. Józef Poniatowski wraz z wojskiem polskim opuścił Kraków, który zajmują wojska rosyjskie
• 1815 – Kongres wiedeński podzielił ostatecznie Małopolskę pomiędzy Rosję i Austrię. Kraków wraz z okolicami tworzy niezależne teoretycznie państewko tzw. Rzeczpospolitą Krakowską
• 1846 – Powstanie krakowskie oraz powstanie chochołowskie . Likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i włączenie Krakowa do austriackiej Galicji jako stolicę Wielkiego Księstwa Krakowskiego

Nowożytność

• 26 kwietnia 1848 – Wiosna Ludów w Krakowie zakończona zbombardowaniem miasta przez wojsko austriackie
• 1864 -1865 – Stan oblężenia w Galicji w związku z toczącym się powstaniem styczniowym
• 1867 – Galicja otrzymała z rąk cesarza Franciszka Józefa I autonomię
• 1869 – Wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego w Galicji
• 1884 – Otwarcie tzw. podkarpackiej linii kolejowej (Nowy Sącz, Krynica)

Okres wojenny i międzywojenny

• wrzesień 1914 – Przysięga Legionów Polskich na Błoniach krakowskich
• 3-8 września 1939 – Małopolska została zajęta przez armię hitlerowską.
• 18 stycznia 1945 – Wojska radzieckie wkroczyły do Krakowa

Gospodarka

Przemysł

Województwo małopolskie jest jednym z najbardziej zróżnicowanych pod względem poziomu rozwoju gospodarczego regionów w Polsce . Dysponuje ono znaczącym w skali kraju potencjałem społeczno-gospodarczym. Wytwarza 7,2% PKB , co daje mu 5 miejsce w kraju. Mocna pozycja w gospodarce kraju wynika z dużego udziału w globalnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu i budownictwa, odpowiednio 7% i 8%. Region jest szczególnie aktywny w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego 2 miejsce w kraju. Jednak w wielu gałęziach dominuje gospodarka tradycyjna – praco-, materiało- i kapitałochłonna o bardzo niskim poziomie konkurencyjności międzynarodowej. W województwie małopolskim występuje niska w porównaniu do średniej krajowej stopa bezrobocia – 7,2%.

Mimo pozytywnych zmian i wzrostu znaczenia przemysłów rozwojowych, będących nośnikami postępu technologicznego i organizacyjnego, tj. kablowego, telekomunikacyjnego, komputerowego, farmaceutycznego, poligraficznego, materiałów budowlanych –których udział w produkcji przemysłowej regionu wynosi ok. 20% – nadal podstawę gospodarki stanowią tradycyjne gałęzie, w tym: hutnictwo , ciężka chemia, górnictwo , przemysł metalowy, tytoniowy, spożywczy. Trzy pierwsze, ze względu na ich malejący udział w rynku, określane są mianem przemysłów schyłkowych.

Największe zakłady przemysłowe województwa małopolskiego to:^[]

• Tele-Fonika Kable Handel S.A. w Krakowie
• Azoty-Tarnów S.A.
• Scandinavian Tobacco S.A. w Myślenicach
• Synthos S.A. w Oświęciumiu
• Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” S.A. w Bukownie i Olkuszu
• Stalprodukt w Bochni
• Grupa Kęty w Kętach
• Can-pack w Krakowie
• Philip Morris Polska S.A. w Krakowie
• Rafineria w Trzebini
• R.R. Donnelley Europe Sp. z o.o. w Krakowie
• Kimberly-Clark S.A. w Kluczach
• Enion S.A. w Krakowie
• Comarch S.A. w Krakowie
• BP Polska Sp z o.o. w Krakowie
• Delphi Poland S.A. w Krakowie
• Mix Electronics S.A. w Krakowie

Okręgi przemysłowe

Na terenie województwa znajdują się obszary 4 okręgów przemysłowych:

1. Krakowski
2. Jaworznicko-Chrzanowski
3. Tarnowski
4. Karpacki

Zasoby surowców mineralnych

Kryształy soli z kopalni w Wieliczce

Województwo małopolskie jest dość bogate w surowce mineralne. Pewne z nich stanowią istotną pozycję w krajowym i regionalnym bilansie zasobów.^[]

• sól kamienna – Bochnia , Wieliczka (obecnie muzeum)
• ropa naftowa – okolice Gorlic
• węgiel kamienny – okolice Brzeszcz i Libiąża
• rudy cynku i ołowiu – okolice Chrzanowa i Olkusza
• wody mineralne – Krynica , Muszyna i okolice
• wody geotermalne – Podhale
• niewielkie złoża gazu ziemnego – okolice Krakowa i Babiej Góry
• surowce budowlane, tj.: kamień budowlany i kamień drogowy, wapienie, gliny ceramiczne i kruszywo budowlane

Energia

Produkcją energii dla województwa małopolskiego zajmują się głównie elektrownie cieplne na węgiel kamienny . Największe z nich znajdują się w Krakowie , Skawinie i Trzebini (0,5 tys. – 1 tys. MW) oraz w Tarnowie (100 – 500 MW).

W województwie znajdują się także elektrownie wodne i elektrownie wiatrowe o mocy mniejszej niż 100 MW. Energie elektryczną wytwarzają również geotermalne źródła energii, zespoły prądotwórcze i kotły grzewcze przy oczyszczalniach ścieków oraz zespoły prądotwórcze i ciepłownicze na wysypiskach śmieci (z biogazu ).

Przedsiębiorczość

W województwie zarejestrowanych jest prawie 298 tys. firm. Od lat liczba ta systematycznie wzrasta. Większość z nich to podmioty zaliczane do sektora MSP. Najbardziej znane firmy to^[]: Fakro – jeden z światowych liderów produkcji okien dachowych, Koral – w 2004 r. największy producent lodów w Polsce, czy Wojas – czołowy w kraju producent obuwia. Region znany jest konsumentom z takich marek, jak^[]: Optimus (komputery), Wawel (słodycze), Lajkonik (paluszki), Tymbark (soki), Okocim (piwo).

Inwestycje zagraniczne

Zagraniczne firmy zainwestowały w województwie małopolskim ponad 6 mld USD, czyli ponad 8 proc. wszystkich środków zaangażowanych w Polsce. Najwięcej zagranicznych pieniędzy przyciągnęły: przemysł, bankowość i handel . W województwie działa 2426 firm z udziałem kapitału zagranicznego, które zatrudniają łącznie ok. 76 tysięcy pracowników.^[]

Najwięksi inwestorzy zagraniczni na koniec 2005 r.

Lista przedsięwzięć kapitału zagranicznego potwierdza dość dużą atrakcyjność regionu dla inwestorów wielu branż: od produkcji farmaceutyków (chorwacka Pliva ) przez najnowocześniejszą poligrafię (2 drukarnie amerykańskiego RR Donnelley) po usługi finansowe (niemieckie: grupa HVB, Deutsche Bank i belgijski Fortis Bank). Od kilku lat inwestuje tu także koncern Motorola. Niektóre branże, jak projektowanie i produkcja części samochodowych, inwestorzy zagraniczni – koncerny Delphi i Valeo – stworzyli niemal od podstaw.^[]

W ostatnich latach sporo kapitału zagranicznego zaangażowano w branżę turystyczną, w tym głównie w budowę hoteli międzynarodowych sieci.^[]

Komunikacja

Lotnicza

Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków-Balice posiada regularne połączenia z ważniejszymi miastami Europy, Ameryki Północnej i Izraelem. Trwa rozbudowa terminala pasażerskiego , który obecnie obsługuje ponad 3 mln osób rocznie. Zwiększa się liczba odprawianych pasażerów i ładunków.

Drogowa

Autostrada A4 łączy region z woj. śląskim i dolnośląskim, a także z Niemcami. Trwa budowa autostrady w kierunku wschodnim (odcinek Szarów – Tarnów ). Trasa ta należy do ważniejszych na kontynencie – połączy bowiem Niemcy przez Polskę z Ukrainą . W ostatnich latach największym przedsięwzięciem było dokończenie południowej obwodnicy autostradowej Krakowa , dzięki czemu ruch tranzytowy wschód-zachód omija miasto.

Kolejowa

Małopolska ma bezpośrednie połączenia kolejowe ze wszystkimi większymi miastami w Polsce oraz połączenia międzynarodowe z: Wiedniem, Pragą, Berlinem, Dreznem, Frankfurtem nad Menem i Frankfurtem nad Odrą, Lipskiem, Bukaresztem, Bratysławą, Koszycami, Kijowem, Lwowem, Odessą i Budapesztem.

Autobusowa

Autobusem można dojechać do większych miejscowości w Małopolsce. Dworce autobusowe znajdują się zazwyczaj w pobliżu dworców kolejowych, co ma znaczenie dla łatwości zmiany środka transportu.

Granice państwa

Na południu Małopolska graniczy ze Słowacją . Oba kraje połączone są licznymi drogami krajowymi oraz szlakami kolejowymi i turystycznymi.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 listopada 2007):

Mniejszości narodowe i grupy etniczne

Województwo małopolskie zamieszkują przedstawiciele czterech mniejszości narodowych: Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i Ormianie.

Podczas narodowego spisu powszechnego ludności przeprowadzonego w 2002 r. wśród obywateli RP do poszczególnych mniejszości narodowych przynależność zadeklarowało:

• Słowacy – 1710 osoby w tym w województwie małopolskim – 1572
• Ukraińcy – 27 172 osoby w tym w województwie małopolskim – 472
• Żydzi – 1055 osoby w tym w województwie małopolskim – 50
• Ormianie – 262 osoby w tym w województwie małopolskim – 22

Powyższe dane statystyczne, zebrane na podstawie spisu powszechnego, oparte są o subiektywne czynniki takie jak samookreślenie, poczucie przynależności do danej grupy mniejszościowej, a niekoniecznie zależne od takich kategorii jak np. przynależność językowa czy religijna.

Województwo małopolskie zamieszkują przedstawiciele 2 grup etnicznych: Łemkowie i Romowie .

Oficjalne statystyki podają, że w województwie małopolskim zamieszkuje 1678 Romów, nieoficjalne wskazują liczbę oscylującą wokół pięciu tysięcy. Pierwsza wzmianka historyczna, którą można odnieść do Romów/Cyganów w Polsce pochodzi z 1401 r. i dotyczy mieszczanina Cigana zamieszkującego Podgórze koło Krakowa . Romowie w tym czasie przywędrowali do Polski z południa, od strony Węgier , dokąd dotarli z Bałkanów . Ich praojczyzną są Indie , skąd wyemigrowali ok. X w.

Romowie w Polsce dzielą się, w zależności od stosunku do tradycji koczowniczych na grupę osiadłą – Karpaccy Romowie i grupy wędrowne. Karpaccy Romowie (nazwa nadana przez uczonych) nazwani zostali przez innych Górskim Cyganami – Begitka Roma, Bergare, Bergary. Z czasem sami tę nazwę przyjęli jako własną. Wśród wędrownych (od 1964 r. zaczęto ich osiedlać naciskami administracyjnymi) najliczniejszą grupę stanowią Polska Roma, przybyli do Polski z Zachodu Europy w XVI w. W początku II poł. XIX w. z terenów obecnej Rumunii przybyły grupy Kełderaszy (Kelderari, Kalderari – Kotlarze) oraz Lowarów (Koniarzy).

Kultura

Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

W województwie małopolskim odbywają się liczne festiwale o międzynarodowej renomie, m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu , czy Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, a także Tydzień Kultury Beskidzkiej , Babiogórska Jesień, Łemkowska Watra oraz Święto Borówki w Zubrzycy Górnej .

Województwo małopolskie ma dość dużą liczbę instytucji kultury. Co czwarty zwiedzający polskie muzeum trafia do jednej z placówek na terenie województwa małopolskiego. W zbiorach państwowych, kościelnych i kolekcjach prywatnych znajduje się 20 proc. wszystkich polskich dzieł sztuki. Najważniejsze ekspozycje znajdują się: na Zamku Królewskiego na Wawelu , w oddziałach Muzeum Narodowego , w muzeach okręgowych w Tarnowie i Nowym Sączu , muzeach diecezjalnych w Tarnowie i Krakowie . W Tarnowie znajduje się jedyna w Europie stała wystawa poświęcona pamięci Romów .

Instytucje kulturalne w Małopolsce:

Media

W województwie małopolskim działają dwie stacje telewizyjne: Ośrodek Regionalny Telewizji Polskiej S.A. oraz TVN Południe. Ponadto liczni operatorzy sieci kablowych, działający zwłaszcza w miastach i na dużych osiedlach, dostarczają pakiet programów telewizyjnych i radiowych; uruchomili także własne programy o charakterze lokalnym, głównie informacyjno-rozrywkowe. W województwie małopolskim nadają również radia ogólnopolskie takie jak RMF FM , Radio ZET , regionalne Radio Kraków , a także lokalne, np. Radio ESKA , Radio Złote Przeboje , Radio Alex , Radio RDN Małopolska (dawniej Radio Plus) czy Radio VOX FM Kraków . W Krakowie znajdują się siedziby oraz serwerownie czołowych portali internetowych Onet.pl oraz Interia.pl . Działają również inne portale regionalne – Nowa Małopolska, Moje Miasto Kraków, Nasze Miasto.

Województwo małopolskie ma drugą pozycją w kraju pod względem liczby zarejestrowanych oficyn wydawniczych, z których większość stanowią wydawnictwa prywatne oraz kościelne i klasztorne.^[]

Nauka i oświata

Województwo małopolskie jest trzecim regionem Polski pod względem liczby studentów. Znajduje się tu najstarsza w Polsce uczelnia wyższa – Uniwersytet Jagielloński o ponad 600-letniej tradycji. Z kolei wśród prywatnych uczelni ekonomicznych w ogólnopolskich klasyfikacjach najwyżej oceniane są: Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu i krakowska Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Wyższe uczelnie koncentrują się głównie w Krakowie . W 34 małopolskich uczelniach kształci się ponad 203 tysięcy studentów.

Ważniejsze z nich to:

• Uniwersytet Jagielloński
• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie im. Stanisława Staszica
• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
• Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie im. Komisji Edukacji Narodowej
• Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie im. Bronisława Czecha
• Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie im. Jana Matejki
• Akademia Muzyczna w Krakowie
• Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie im. Ludwika Solskiego
• Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie
• Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie
• Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Oświęcimiu
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Biznesu - National-Louis University w Nowym Sączu

Turystyka i wypoczynek

Zamek w Nowym Wiśniczu

Małopolska należy do często odwiedzanych polskich regionów. W 2007 r. przyjechało tu ponad 14,5 milionów turystów, w tym 3 miliony z zagranicy (najwięcej z Niemiec , USA , Wielkiej Brytanii , Francji , Włoch oraz Rosji i Ukrainy ).

Najważniejsze atrakcje turystyczne to: Kraków, Kopalnia Soli w Wieliczce, były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, a także najwyższe polskie góry – Tatry, oraz Zakopane, nazywane zimową stolicą Polski. Region to także cel turystyki pielgrzymkowej (sanktuaria w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach, dom narodzin Jana Pawła II w Wadowicach) oraz leczniczej (9 miejscowości uzdrowiskowych w całym województwie). Corocznie od 1999 r. organizowane są Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego , mające na celu promowanie zabytków Małopolski. 5 zespołów zabytkowych wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa UNESCO . Są to:

• Stare Miasto w Krakowie
• kopalnia soli w Wieliczce
• Były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau Muzeum w Oświęcimiu i Brzezince
• klasztor i park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
• drewniane kościoły południowej Małopolski

Często odwiedzane są też:

• Andrychów
• Bochnia – kopalnia soli, uzdrowisko i sanatorium
• Lanckorona
• Krynica i inne miejscowości uzdrowiskowo-wypoczynkowe
• Zamek w Nowym Wiśniczu

Popularnymi obszarami turystyki pieszej i sportów zimowych są pasma górskie Beskidów i Tatr .

W województwie małopolskim można zobaczyć średniowieczne warownie , renesansowe zamki czy cesarsko-królewskie forty . Wiele z najstarszych zabytków architektury obronnej popadło w ruinę podczas szwedzkiego potopu . Inne podupadły podczas obu wojen światowych i państwowego patronatu Polski Ludowej. W ostatnich latach niektóre z nich zostały odrestaurowane i przystosowane do wymogów zwiedzających. W niektórych, jak chociażby na krakowskim Wawelu, istnieje możliwość wynajęcia pokojów gościnnych.

Utworzono także Karpacki Szlak Rowerowy , który, wraz ze szlakami łącznikowymi, prowadzi przez najbardziej znane i cenne historycznie miejscowości województwa małopolskiego.

Podział administracyjny

Podział województwa na powiaty

W dniu 1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma administracyjna Polski. Stworzyła ona dwa nowe szczeble samorządu lokalnego, czego efektem była m.in. zmiana ilości województw, ich granic i nazw. w ten sposób powstało samorządowe Województwo Małopolskie. W jego skład weszły ówczesne województwa krakowskie i nowosądeckie oraz części województw: bielskiego, kieleckiego, katowickiego, krośnieńskiego i tarnowskiego. Województwo Małopolskie tworzą 22 powiaty, 182 gminy, 1904 sołectwa. na jego terenie znajduje się 56 miast i 2630 wsi.^[]

lp.	Herb	Powiat	stolica	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		bocheński	Bochnia	649,28	101 602	156,5
2		brzeski	Brzesko	590	90 967	154,2
3		chrzanowski	Chrzanów	371,49	127 692	343,7
4		dąbrowski	Dąbrowa Tarnowska	530	58 734	110,8
5		gorlicki	Gorlice	967,36	106 799	110,4
6		krakowski	Kraków	1229,62	250 395	203,6
7		limanowski	Limanowa	951,96	123 405	129,6
8		miechowski	Miechów	676,73	50 324	74,4
9		myślenicki	Myślenice	673,3	119 003	176,7
10		nowosądecki	Nowy Sącz	1550,24	201 412	129,9
11		nowotarski	Nowy Targ	1474,66	184 231	124,9
12		olkuski	Olkusz	622,19	114 013	183,3
13		oświęcimski	Oświęcim	406,03	153 517	378,1
14		proszowicki	Proszowice	414,57	43 361	104,6
15		suski	Sucha Beskidzka	685,75	82 597	120,4
16		tarnowski	Tarnów	1413,44	195 037	138,0
17		tatrzański	Zakopane	471,62	65 148	138,1
18		wadowicki	Wadowice	645,74	155 515	240,8
19		wielicki	Wieliczka	429,2	108 767	253,4
20		Kraków	-	327	754 624	2307,7
21		Nowy Sącz	-	58	84 475	1456,5
22		Tarnów	-	72,4	115 518	1595,6
Razem	-	22	19	15 182,87	3 287 136	216,5

Zobacz też

• podział administracyjny województwa małopolskiego
• Sejmik Województwa Małopolskiego
• województwo krakowskie
• województwo nowosądeckie
• województwo tarnowskie

Przypisy

Bibliografia

• http://www.malopolskie.pl
• http://www.malopolska.uw.gov.pl
• http://www.wrotamalopolski.pl
• http://www.stat.gov.pl/urzedy/krak

Linki zewnętrzne

• Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
• Wrota Małopolski – oficjalny portal wojewódzki
• Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego – MARR
• Małopolska Organizacja Turystyczna
• Województwo małopolskie – Urząd Statystyczny w Krakowie