Na dworcu Caerdydd Canolog
Język walijski -
język
z
grupy brytańskiej (p-celtyckiej)
języków celtyckich
, którym posługuje się ponad 600 tys. mieszkańców
Walii
(stan na
2001
). W regionie tym ma on status
języka urzędowego
. Można wyodrębnić cztery główne
dialekty
: wenedocjański, powyski, domecki i gwencki. Najstarsze zabytki literackie pochodzą z
VI
w.
Blisko spokrewnione z nim są języki:
bretoński
i
kornijski
.
Posiada 23
spółgłoski
, z których osobliwe jest występowanie dwóch wersji r i l: dźwięcznej i bezdźwięcznej (zapisywane odpowiednio l, ll, r i rh).
Samogłosek
jest 12, dzielą się one na krótkie i długie. Występują również
dyftongi
. Ciekawostką jest, że litera "w" służy do zapisu samogłoski.
Na języku walijskim pisarz
J.R.R Tolkien
oparł
Sindarin
- fikcyjny język, używany przez elfy zamieszkujące
Śródziemie
.
Rzeczowniki posiadają rodzaje (męski i żeński) i odmieniają się przez liczby. Brak odmiany przez przypadki. Język walijski posiada dość nietypowe reguły ortograficzne.
Historia
Starowalijski
Najstarsze ślady języka identyfikowanego z walijskim sięgają 6. stulecia, język ten nazywany jest wczesnowalijskim; zachowało się niewiele jego przykładów. Następny ważny okres to starowalijski (Hen Gymraeg, IX do XI stulecia), nieco lepiej poświadczony. Jego przykłady zachowały się w postaci poezji walijskiej i szkockiej.
Średniowalijski
Średniowalijski to nazwa nadana formie języka walijskiego używanego pomiędzy XII a XIV stuleciem, której zachowanych przykładów istnieje znacznie więcej od poprzednich. Język ten był bliski jednemu z najstarszych manuskryptów Mabinogionu, chociaż samo dzieło musi być znacznie starsze. Jest w pewnym stopniu zrozumiały dla współczesnego Walijczyka.
Współczesny walijski
Wczesny współczesny walijski
Współczesny język walijski możemy podzielić na dwa okresy. Pierwszy, wczesny współczesny walijski, trwał od początku XV do końca XVI stulecia i był używany przez
Dafydd ap Gwilym
.
Późny współczesny walijski
Późny współczesny walijski datuje się od publikacji przekładu Biblii Williama Morgana w roku 1588. Podobnie jak jego angielski odpowiednik, Wersja Króla Jamesa, spowodował on ustabilizowanie się języka — i rzeczywiście współcześnie brzmi on prawie tak samo jak u Morgana, choć oczywiście zaszły pewne drobne zmiany.
XIX wiek
Język cieszył się wtedy wzrastającym znaczeniem wraz z publikacją pierwszych walijskich słowników. Praca leksykografów, takich jak Daniel Silvan Evans, spowodowała udokumentowanie języka tak dokładnie jak to możliwe. Współczesne słowniki, jak Geiriadur Prifysgol Cymru (Słownik Uniwersytetu Walijskiego) kierują się właśnie tymi pierwszymi.
Wpływy języka angielskiego w czasie Rewolucji Przemysłowej od około 1800 roku doprowadziły do zmniejszenia się liczby mówiących walijskim. Przybysze z Anglii rzadko uczyli się walijskiego, a Walijczycy w relacjach z nimi preferowali angielski. Status prawny walijskiego zmniejszył się w porównaniu z angielskim, który stopniowo zaczął dominować, z wyjątkiem terenów wiejskich, szczególnie w północno-zachodniej i środkowej Walii. Wyjątek stanowiły tradycjonalne kościoły, mocno przywiązane do języka walijskiego.
XX i XXI wiek
W XX stuleciu liczba użytkowników walijskiego zaczęła gwałtownie się kurczyć i twierdzono, że wygaśnie on w przeciągu kilku pokoleń. Spis powszechny zaczął zadawać pytania o język w 1891 roku, w tym czasie 54% ludności wciąż posługiwało się walijskim. Liczba ta malała z każdym kolejnym spisem, osiągając najniższy wynik w 1981 (19%), który utrzymał się w 1991, natomiast w roku 2001 wyniósł 21%. W spisie z roku 2001 odnotowano także, iż 20% osób potrafiło po walijsku czytać, 18% pisać, a 24% rozumieć mówiony walijski. Co więcej, największy ich odsetek był wśród młodych ludzi, co dobrze rokuje temu językowi. W roku 2001, 39% dzieci w wieku 10-15 lat potrafiło mówić, czytać i pisać po walijsku (wiele z nich poznało go w szkołach), odpowiednio 25% w wieku 16-19 lat. Jednakże, odsetek mówiących walijskim na obszarach, gdzie język ten jest głównym, wciąż maleje. Wydaje się, że to wzrastający walijski nacjonalizm utrzymuje ten język przy życiu, a powstanie walijskiego radia i telewizji zachęciło do jego poznawania. Prawdopodobnie najważniejsze okazało się wprowadzenie obowiązku nauczania walijskiego w szkołach dzieci do 16 lat, co spowodowało zwiększenie się popularności języka na obszarach walijskojęzycznych i podstawowej jego znajomości tam, gdzie dominuje angielski. Spadek odsetka Walijczyków znających walijski został zahamowany, a nawet obserwuje się wzrost jego popularności. Obecnie walijski stał się językiem codziennym w wielu regionach Walii.
Ortografia
Język walijski zapisywany jest wersją alfabetu łacińskiego tradycyjnie zawierającą 29 liter, z których osiem jest dwuznakami traktowanymi jak jedna litera:
a, b, c, ch, d, dd, e, f, ff, g, ng, h, i, j, l, ll, m, n, o, p, ph, r, rh, s, t, th, u, w, y
Litera „j” jest powszechnie włączana do alfabetu pomiędzy „i” a „l”, ponieważ stosuje się ją w niektórych wyrazach zapożyczonych z angielskiego (np. nazwisko Jones). Litery „k”, „q”, „v”, „x” i „z” używane są w niektórych terminach technicznych, jak kilogram, volt, xeroser czy zero, lecz mogą zostać zastąpione (co często się robi) literami walijskimi: cilogram, seroser i sero.
Najczęstszym znakiem diakrytycznym jest
cyrkumfleks
, używany do zaznaczenia długich samogłosek.
Linki zewnętrzne