Zamek w Pieskowej Skale |
nr rej. A-478 z 25.04.1983 |
Zamek w Pieskowej Skale |
Miejsce |
Sułoszowa
|
Rejestr | KOBiDZ |
Wpisany do
rej. zabytków
| 25 kwietnia 1983 |
|
Pieskowa Skała –
osada
na terenie wsi
Sułoszowa
, w granicach jednego z trzech jej
sołectw
, położona w
Dolinie Prądnika
nieopodal
Krakowa
, na terenie
Ojcowskiego Parku Narodowego
, znana przede wszystkim z
zamku
o tej samej nazwie.
Zamek po raz pierwszy wzmiankowany jest jako Peskenstein w dokumencie wydanym w
1315
roku przez
Władysława Łokietka
. W I połowie
XIV wieku
Kazimierz III Wielki
wybudował tu zamek, element łańcucha obronnych "
Orlich Gniazd
", składający się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna, niezachowana, wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej "Dorotką".
W latach
1377
-
1608
zamek był siedzibą rodu Szafrańców – niektórzy z nich wykorzystywali go jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze
Śląskiem
. W roku
1484
Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na
Wawelu
.
W latach
1542
-
1580
gotycki
zamek przekształcono w
renesansową
rezydencję. W
XVII wieku
, za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system
fortyfikacji
bastionowych
. W czasie
potopu szwedzkiego
(
1655
) zamek został zniszczony, zaś w
1718
uległ
pożarowi
. Odbudowano go jako siedzibę rodu Wielkopolskich w
1768
roku. W
1787
gościł w swych murach króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego
. W wyniku kolejnego pożaru (
1850
) zniszczeniu uległa najstarsza jego część, tj. wysoki zamek.
W
Królestwie Polskim
istniała
gmina Pieskowa Skała
.
W czasie
powstania styczniowego
rosyjski
ostrzał spowodował kolejny pożar i zniszczenie cennego wyposażenia wnętrz.
W 1842 roku Pieskową Skałę kupił od rodziny Wielopolskich hrabia Jan Mieroszewski.
4
i
5 marca
1863
w Pieskowej Skale i pobliskiej
Skale
miała miejsce
bitwa
powstańców pod dowództwem
Mariana Langiewicza
z
wojskami rosyjskimi
, podczas której śmierć poniósł walczący po stronie Polaków rosyjski pułkownik
Andrij Potebnia
. W latach osiemdziesiątych, kolejny z Mieroszewskich – Sobiesław prowadził w zamku prace remontowe wzbogacając go o elementy
neogotyckie
. Znany z hulaszczego trybu życia hrabia Krzysztof Mieroszewski – syn Sobiesława roztrwonił rodzinny majątek sprzedając między innymi zamek. Po krótkim czasie, nowy właściciel Michał Wilczynski odsprzedał zamek dr. Serafinowi Chmurskiemu, który zbudował u stóp zamku wille starając się nadać Pieskowej Skale charakter letniskowy. W 1902 roku w wyniku zadłużenia majątku Serafina Chmurskiego, ostatniego, prywatnego właściciela Pieskowej Skały, zamek trafił na licytację.
Adolf Dygasiński zwrócił się na łamach "Kuriera Warszawskiego" z apelem ratowania zamku, perły polskiego renesansu, jedynego na szlaku Orlich Gniazd, który przetrwał w dobrym stanie. Dzięki tej inicjatywie powstało "Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała", które wykupiło zamek za kwotę 60 tysięcy rubli.
Po
II wojnie światowej
zamek w Pieskowej Skale przejął
Skarb Państwa
, po generalnej
renowacji
w latach
1950
-
1963
stał się on
Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu
. Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja "Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX wieku". Zamek dość często pojawia się też w filmach. Zagrał m.in. w serialach "Janosik" oraz "Stawka większa niż życie".
W kryptach na zamku w Pieskowej Skale znajdują się cztery
manierystyczne
sarkofagi
Sieniawskich
z XVII wieku z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, dzieło wrocławskiego rzeźbiarza
Jana Pfistera
. Pierwotnie znajdowały się w jednym z najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych w kaplicy w
Brzeżanach
na
Podolu
. Kościół i kaplica po
1945
zostały doszczętnie zdewastowane. Sarkofagi te szczęśliwie wcześniej ocalały, dzięki ich wywiezieniu podczas
wojny polsko-rosyjskiej
w
1920
r. do
Krakowa
.
Do zamku przylega
park krajobrazowy
. W pobliżu stoi wapienna skała zwana
Maczugą Herkulesa
, Czarcią Skałą lub Sokolicą.
U podnóża wzgórza, na którym wznosi się zamek, znajduje się kompleks pięciu stawów przepływowych założony w
XVI wieku
. Hodowano w nich
karpie
,
szczupaki
i
karasie
, a w późniejszym czasie
pstrągi tęczowe
. Od
1993
roku zaprzestano hodowli. Obecnie są one na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego ostoją płazów (
traszka zwyczajna
,
traszka grzebieniasta
,
ropucha szara
,
ropucha zielona
,
żaba trawna
,
rzekotka drzewna
,
kumak nizinny
). Odbywają one gody we wspomnianych stawach, migrując do nich z zimowisk niekiedy oddalonych nawet o 3
km
. W czasie tych migracji szlak godowej wędrówki płazów jest zabezpieczany przez wolontariuszy i pracowników Ojcowskiego Parku Narodowego, którzy przenoszą zwierzęta przez biegnącą obok drogę.
Pieskowa Skała w filmach
Zamek w Pieskowej Skale został wykorzystany w takich filmach jak:
Pieskowa Skała – ogród zamkowy | | | Maczuga Herkulesa (w tle Zamek w Pieskowej Skale) |
| | |
Zobacz też
Linki zewnętrzne