Podbój miasta Plassans (
fr.
La conquête de Plassans) - czwarty tom cyklu
Rougon-Macquartowie
, którego akcja rozgrywa się w fikcyjnym miasteczku Plassans. Utwór opisuje życie prowincji w czasach II Cesarstwa oraz wpływ kleru na jej mieszkańców. Jest to zarazem pierwsza powieść Zoli, w której pojawiają się silne akcenty niechęci do
Kościoła katolickiego
.
Treść
Na początku utworu przedstawione zostaje małżeństwo Marty i Franciszka Mouretów, kuzynostwa (Marta jest córką Felicji i Piotra Rougonów) ożenionego bez miłości, lecz tworzącego względnie zgodną rodzinę, mimo wybuchowości Franciszka i zaczątków choroby psychicznej u Marty. Mają trójkę dzieci: Sergiusza, Oktawa oraz upośledzoną Dorotę.
Życie ich zamienia się w koszmar, gdy za pośrednictwem Felicji Rougon w ich domu zamieszkuje świeżo przybyły proboszcz, ksiądz Faujas, i jego matka Olimpia. Apodyktyczna kobieta podporządkowuje sobie życie domowników, podczas gdy jej syn wykonuje w mieście zakulisową misję polityczną na rzecz rządu, tytułowy "podbój miasta". Podczas gdy miasto dzieli się na zwolenników i przeciwników księdza, których konflikt staje się coraz bardziej bezkompromisowy, największą tragedię przeżywa rodzina Mouretów. Marta, zafascynowana postacią Faujasa, popada w dewocję, zaś nieodwzajemnione pożądanie fizyczne charyzmatycznego księdza doprowadza ją do obłędu i ataków autoagresji. Kobieta oskarża męża o maltretowanie, czym doprowadza do jego zamknięcia w domu dla psychicznie chorych. W czasie jego pobytu tam Faujas i jego matka ostatecznie zmieniają układ dawnego domu Mouretów, budząc kolejne spory w mieście. Chcąc zemścić się na Felicji Rougon za dawne krzywdy, Antoni Macquart (przyrodni brat jej męża), wypuszcza Franciszka z przytułku w nadziei wywołania skandalu. Faktycznie, Mouret wraca do domu, którego po zmianach dokonanych przez Faujasów nie jest w stanie poznać. Przerażony i również chwiejny psychicznie, podpala dom, ginąc w płomieniach i zabijając księdza i jego matkę. W tym samym czasie Marta umiera w szpitalu, a okoliczni mieszkańcy biernie patrzą na pożar domu, zachwyceni i przerażeni potęgą ognia.
Okoliczności powstania utworu
Inspiracją dla napisania powieści poświęconej wpływowi religii na kobietę był dla Zoli artykuł w czasopiśmie Dzwon (la Cloche), dotyczący związku jezuity Dufoura ze swoją penitentką[1]. Skłonił go on do zmiany pierwotnego planu, wg którego problemowi księży, celibatu i religii miała być poświęcona tylko jedna powieść (ostatecznie
Grzech księdza Mouret
). Konkretny koncept dzieła mógł pochodzić od Goncourtów i ich Panią Gervaisais, w której również został ukazany destrukcyjny wpływ dewocji na kobiecą psychikę[2].
Inspiracje historyczne
Podbój miasta Plassans jest kontynuacją Pochodzenia rodziny Rougon-Macquartów - ukazuje konsekwencje zamachu stanu na prowincji, w fikcyjnym prowansalskim miasteczku Plassans. Chociaż miejsce akcji jest fikcją literacką (choć dokładnie wzorowaną na
Aix-en-Provence
), jego realia zostały oddane z niezwykłą dokładnością - proces "odzyskiwania dla bonapartyzmu" regionów, które na nowo zaczęły w wyborach głosować na legitymistów, miał miejsce we Francji na ogromną skalę, a ksiądz Faujas może być uznany za postać typową[3]. Zola ukazuje również, w jaki sposób wpływy kościele neutralizowały ambicje lokalnych klanów, czego przykładem jest spadek pozycji Rougonów w miarę wzrostu wpływów Faujasa. Symboliczny wymiar ma ostatnia scena, w której umierająca Marta widzi na tle łuny pożaru swojego syna w sutannie kapłańskiej[4].
Recepcja utworu
W ciągu pierwszego pół roku sprzedaży książki udało się sprzedać jedynie 1500 egzemplarzy, co stanowiło wprawdzie postęp w porównaniu z wczesniejszymi tomami cyklu, jednak nadal stanowiło wynik rozczarowujący[5]. Ponownie pochwalił dzieło
Gustave Flaubert
[6]. W późniejszym czasie, chociaż walory utworu zostały docenione, istotną przeszkodę dla jej popularności stanowiło bardzo ścisłe osadzenie w konkretnym kontekście historycznym i obyczajowym. Liczne aluzje do działań kościelnych na prowincji, łatwo zrozumiałe dla współczesnych, po latach stały się bowiem nieczytelne. Równocześnie wielu krytyków zarzucało Zoli niedostateczne zrozumienie opisywanych problemów i powierzchowność analizy[7].
Przypisy
- ↑ H. Suwała, Emil Zola, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968, s.142
- ↑ H. Suwała, Emil Zola, Warszawa, Wiedza Powszechna 1968
- ↑ H. Suwała, Emil Zola, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968, s.151-153
- ↑ H. Suwała, op.cit.,s.152
- ↑ Armand Lanoux, Dzień dobry mistrzu, s. 198, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy 1957
- ↑ H. Suwała, op.cit., s.154
- ↑ A. Thibaudet, Historia literatury francuskiej. Od Rewolucji Francuskiej do lat 30. XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, , s.350