Timor Wschodni (Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego) – państwo na wyspie
Timor
w
Archipelagu Malajskim
, 450 km na północ od
Australii
. Do
1975
jako
Timor Portugalski
, w
1976
anektowany przez
Indonezję
, czego nigdy nie uznała
Organizacja Narodów Zjednoczonych
. Od
1999
pod administracją
ONZ
. Pełna niepodległość od
20 maja
2002
. Od zachodu graniczy z
Indonezją
.
Państwo obejmuje wschodnią część wyspy
Timor
,
eksklawę
Oecusse
w zachodniej części wyspy o powierzchni 2461 km² oraz wyspy
Atauro
- 144 km² i
Jaco
- 8 km². Całkowita powierzchnia kraju zajmuje 15,410 km².
Timor Wschodni jest jednym z biedniejszych krajów na świecie, co jest następstwem długotrwałych walk niepodległościowych. Zajmuje 162. pozycję według
Wskaźnika Rozwoju Społecznego
, z państw
azjatyckich
wyprzedzając jedynie
Afganistan
.
Pochodzenie nazwy
Od malajskiego słowa timur – „wschodni”. W sąsiedniej Indonezji nazywa się Timor Timur – „wschodni wschód”, jednakże nazwa ta zaczyna być stopniowo zastępowana inną - Timor Leste. W skrócie Indonezyjczycy mówią Tim-Tim.
Historia
Wyspa zasiedlana przez Portugalczyków od
1520
. W
1860
i
1914
dokonano podziału na część wschodnią (portugalską) i zachodnią (holenderską). Od
1930
status prowincji zamorskiej Portugalii. W latach 1942-45 pod okupacją
japońską
. Zachodnia,
holenderska
część wyspy weszła w
1950
w skład Indonezji. Po
rewolucji goździków
w
Portugalii
w
1974
dano prawo do samostanowienia wszystkim portugalskim
koloniom
.
Portugalczycy opuścili Timor Wschodni w
1975
. Demokratyczna Unia Timoru (Timorese Democratic Union, União Democrática Timorense, UDT) opowiadała się za ustanowieniem bliskich powiązań z Indonezją, zaś Rewolucyjny Front Niepodległości Timoru (FRETILIN) dążył do niepodległości. Po dwóch miesiącach wojny domowej
28 listopada
1975
roku ogłoszono suwerenność niepodległej Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Już
7 grudnia
armia indonezyjska rozpoczęła inwazję na wyspę.
17 lipca
1976
roku oficjalnie anektowano Timor Wschodni do Indonezji, czego nie uznał nigdy ONZ. Podczas okupacji Timoru zginęło ok. 200 tysięcy mieszkańców. W
1996
liderzy ruchu niepodległościowego biskup Dili
Carlos Felipe Ximenes Belo
i
José Ramos Horta
zostali laureatami
Pokojowej Nagrody Nobla
.
W wyniku podpisanego
5 maja
1999
porozumienia indonezyjsko-portugalskiego
30 sierpnia
1999
odbyło się referendum niepodległościowe, w którym 78,5% mieszkańców opowiedziało się za niepodległością. Po ogłoszeniu wyników referendum wybuchły na wyspie pogromy zwolenników niepodległości wspierane przez wojsko indonezyjskie, którym kres położyła dopiero misja wojskowa ONZ - International Force for East Timor (INTERFET).
25 października
1999
Rada Bezpieczeństwa ONZ
powołała United Nations Transitional Administration in East Timor (UNTAET).
30 sierpnia
2001
odbyły się wybory do 88-osobowego Zgromadzenia Konstytucyjnego mającego przygotować przyszły ustrój państwa. W wyborach zwyciężył FRETILIN zdobywając 55 miejsc w parlamencie. 20 września 2001 powołano rząd z premierem oraz ministrem gospodarki i rozwoju Mari al-Katiri (sekretarz generalny FRETILIN). Ministrem spraw zagranicznych został
José Ramos Horta
.
Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło konstytucję Timoru Wschodniego
22 marca
2002
większością 72 głosów przy 14 przeciwnych. Oparta jest w zasadzie na konstytucji portugalskiej. Przewiduje przyznanie dużych uprawnień parlamentowi przy jednoczesnym ograniczeniu roli prezydenta do funkcji głównie ceremonialnych. Konstytucja zakłada świecki charakter państwa, gwarantuje obywatelom swobody demokratyczne i zawiera zasadę politycznej neutralności sił zbrojnych.
14 kwietnia
2002
przeprowadzono pierwsze wybory prezydenckie, w których brali udział: bohater ruchu niepodległościowego
Xanana Gusmao
i prezydent z
1975
roku -
Francisco Xavier do Amaral
. Większością ponad 82% głosów zwyciężył ten pierwszy. Amaral wystartował, według jego własnych słów, jedynie w celu dania ludziom możliwości wyboru. Kampania przebiegła niezwykle spokojnie i zwycięstwo Gusmao było od początku pewne.
20 maja
o północy Timor Wschodni odzyskał pełną niepodległość. W ceremonii przekazania funkcji nowo wybranym władzom uczestniczyli m.in. były prezydent
USA
Bill Clinton
, prezydent Indonezji
Megawati Sukarnoputri
oraz sekretarz generalny ONZ
Kofi Annan
.
Obecnie stytuacja w kraju jest niestabilna, trwają walki między stroną rządową a gangami, głównie najsilniejszymi - "77" i "PSHP" - do których należy łącznie blisko 50 tys. osób. Sytuację stabilizuje obecność wojsk ONZ, w większości z Portugalii i Australii.
Timor Wschodni jest członkiem
ONZ
od
27 września
2002
.
Polska
utrzymuje z Timorem Wschodnim stosunki dyplomatyczne od
18 listopada 2002
.
Geografia
Państwo położone jest na wyspie
Timor
w
Azji Pułudniowo-Wschodniej
, która jest największą i najbardziej na wschód wysuniętą wyspą Archipelagu
Małych Wysp Sundajskich
. Na północ od górzystej wyspy znajdują się
Cieśnina Ombai
,
Cieśnina Wetar
oraz większy obszar wód
Morze Banda
, z kolei południowe wybrzeże oblewają wody
Morza Timor
oddzielając je od
Australii
. Na zachodzie kraj graniczy z
indonezyjską
prowincją
Małe Wyspy Sundajskie Wschodnie
. Najwyższym szczytem Timoru Wschodniego jest
Foho Tatamailau
(zwany też Mont Ramelau) mierzący 2963
metrów
n.p.m.
.
W państwie panuje klimat gorący i wilgotny, z wyraźnie widoczną porą suchą i deszczową. Temperatury w porze suchej, trwającej od maja do listopada wynoszą średnio 20°–33° C. Około końca października wilgotność wzrasta, wzmacniana przez chmury
monsunowe
. W porze deszczowej trwającej od grudnia do kwietnia średnie temperatury wynoszą 29°–35° C i towarzyszą im ulewne deszcze i powodzie.
Stolicą, największym miastem i głównym portem jest
Dili
.
Timor Wschodni jest jedynym
azjatyckim
państwem leżącym w całości na
Półkuli południowej
.
Gospodarka
W Timorze Wschodnim dominuje rolnictwo. Uprawia się
ryż
, kukurydzę, palmy kokosowe, bataty, kawę i tytoń. Na terenach sztucznie nawadnianych uprawia się bawełnę. Kraj ten jest szczególnie biedny. Sieć komunikacji jest słabo rozwinięta. Drogi są asfaltowe, ale wyboiste. Timor Wschodni nie ma linii kolejowych[1]. Kraj ten ma wspaniałe warunki do
ekoturystyki
. Brak infrastruktury turystycznej. Średnia pensja wynosi 4$.
Podział administracyjny
Podział administracyjny Timoru Wschodniego
Wschodni Timor jest podzielony na 13 dystryktów administracyjnych:
-
Lautém
-
Baucau
-
Viqueque
-
Manatuto
-
Dili
-
Aileu
-
Manufahi
-
Liquiçá
-
Ermera
-
Ainaro
-
Bobonaro
-
Cova-Lima
-
Oecusse
Demografia
Religie
Wyznawcy poszczególnych religii:
Przypisy
- ↑ źródło: Oxford wielka encyklopedia geografii tom 2 Azja
- ↑
[1]
Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. "Operation World", oraz z innych źródeł.
Linki zewnętrzne