Jawor (miasto)
Jawor (miasto)Jawor (Jawr,od XVII w. do
1945
niem.
Jauer) to
miasto i gmina
w
województwie dolnośląskim
, w
powiecie jaworskim
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa legnickiego
. Jawor jest położony nad
Jawornikiem
,
Paszówką
i
Nysą Szaloną
w środkowej części
Dolnego Śląska
, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią
Równiny Chojnowskiej
. Według danych z 30 czerwca
2009
miasto liczyło 23 952 mieszkańców. Nazwa miastaMiejscowość swoją nazwę wzięła od
słowiańskiej
nazwy drzewa
jawor
(Acer pseudoplatanus), które jest drzewem bardzo rozpowszechnionym w
Sudetach
. Po raz pierwszy nazwa miasta notowana jest w źródłach historycznych w XI wieku. Za pierwszą wzmiankę o Jaworze uznaje się zapis w
Kronikach Thietmara
. Pod datą 1008 roku
Thietmar
opisuje przemarsz wojsk cesarza niemieckiego
Henryka II
przez miejscowość "Jaura in Zlezie"[2] podczas niemieckiej ekspedycji militarnej prowadzonej na ziemiach
Ślężan
,
Trzebowian
i
Dziadoszan
w ramach wojen z
Bolesławem Chrobrym
o
Łużyce
.[3] W 1133 miasto notuje się jako Jawr, w 1203 - Jawor. Do XVI wieku nazwę miasta zapisywano po łacinie w różnych formach: Iavor, Iavr, Javr, Javor, Jaur, Jaura, Jawer, Jauor. Używano również nazwy w oryginalnym słowiańskim brzmieniu, czego dowodzi obraz w kościele Św. Marcina w Jaworze zawierający w swej treści m.in. widok Jawora z 1562 roku oraz polską formę nazwy "Jawor".[4] Niemiecka forma nazwy miasta "Jauer" była
zgermanizowaną
formą słowiańskiej pierwotnej nazwy i zaczęła być stosowana w XVI wieku przez niemieckich kolonistów na Śląsku. Nazwa ta stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII-XVIII wieku po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w roku 1763 roku w wyniku
wojen śląskich
z Austrią.[5] HistoriaArcheologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów
neolitu
ok.
5.000 lat
przed narodzeniem Chrystusa. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok.
500 n.e.
) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w
Muzeum Regionalnym w Jaworze
. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem
kultury łużyckiej
- (lata ok.
1300
-
300 p.n.e.
). Na przełomie
XIX
i
XX
wieku odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku
Stary Jawor
-
Brachów
jedno z największych cmentarzysk popielnicowych odkopanych na terenie Polski. W latach
1880
-
1910
wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika jednego z najciekawszych znalezisk archeologicznych
Dolnego Śląska
- złoty diadem wykonany z blachy, odkryty w okolicach miejscowości
Męcinka
(Mnisi Las) związany z kręgiem śródziemnomorskiej
kultury mykeńskiej
. We wczesnym
średniowieczu
prawdopodobnie istniała tu osada
słowiańska
co potwierdza nazwa
Stary Jawor
, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze wspominanej przez kronikarzy.[6] Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym Ratuszu. W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia
Trzebowian
. Należał do rodu
Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich
- bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W
1203
wybuchł wielki pożar - spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady. Nie ostał się też ośrodek kultu pogańskiego na Barciszowej Górze koło Jawora[7]. W
1230
w miejscowości Borek, koło Jawora miał się urodzić sławny polski fizyk, matematyk i filozof
Witelon
. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia
Bolesława Rogatki
w
1242
gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał
prawa miejskie
ponieważ nie zachował się
akt lokacyjny
. Jawor stał się stolicą
Księstwa jaworskiego
, które zostało utworzone ok.
1274
przez
Bolesława Rogatkę
. Wydzielił on swojemu najstarszemu synowi
Henrykowi Grubemu
własną dzielnicę obejmującą takie miasta jak Jawor,
Bolków
,
Kamienna Góra
,
Lubawka
,
Lwówek Śląski
i
Świerzawa
.[8] Rozwój miasta zarówno gospodarczy jak i terytorialny przypada na lata rządów
księcia Bolka I Srogiego
od
1278
także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpada się na trzy części. W
1312
jaworska dzielnica przypada drugiemu synowi Bolka Srogiego księciu
Henrykowi I Jaworskiemu
, który nadał miastu liczne przywileje m.in. prawo do warzenia piwa. Do
1392
Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Po śmierci Bolka II Małego w
1368
r. Księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako
oprawa wdowia
w ręce
Agnieszki Habsburskiej
i dopiero po jej śmierci w
1392
r. zostało połączone z Koroną Czeską. Pozostało ono niezależne najdłużej ze wszystkich księstw śląskich utrzymując do tego roku swą samodzielność. Po okresach
wojen husyckich
nastąpił okres świetności miasta które liczyło wtedy trochę ponad 3 tys. mieszkańców i było prawie tak duże jak ówczesna
Jelenia Góra
. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ważnego ośrodka administracyjnego do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W
1420
z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską.[9] W wyniku
wojen śląskich
(
1740
-
1763
) Jawor dostał się pod panowanie
Prus
, a nowy król
Fryderyk II Wielki
zreformował administrację w mieście czyniąc Jawor miastem powiatowym. W
XIX wieku
rozwój miasta był stały, bez zakłóceń , w
1862
zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w
1911
). W latach
1856
-
1902
przeprowadzono linię kolejową m.in. do
Legnicy
,
Jaworzyny Śląskiej
,
Roztoki
i
Malczyc
. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (obecnie Kuźnia Jawor S.A.) oraz
Cukrownia
. W
1849
powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta. W
1940
miasto Jawor liczyło nieco ponad 13 tys. mieszkańców. W
1945
miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu
1945
. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy
Armii Czerwonej
. W ostatnich latach do Jawora przyłączono pobliską wieś
Stary Jawor
, która obecnie jest jedną z głównych dzielnic Jawora. Po przyłączeniu wsi Jawor przesunął swe granice w stronę północno-zachodnią i sięga na zachód w okolice
Zalewu Słup
, na północ w okolice wsi Małuszów (dokładniej stacja benzynowa i oczyszczalnia ścieków). Zabytki miasta JaworJawor - ewangelicki Kościół Pokoju zaliczony do światowego dziedzictwa zabytków kultury UNESCO
Najważniejsze zabytki Jawora: -
Ewangelicki Kościół Pokoju
z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisany w
2001
na
listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
-
Zamek
piastowski
wzniesiony ok.
1224
r. przez Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od połowy
XIII wieku
zamek był siedzibią książąt jaworskich a później świdnicko - jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. Od 1742 roku wraz z przejęciem śląska przez Prusy zamek stał się więzieniem i zakładem pracy przymusowej (do 1956 r.)
- Kościół św. Marcina - gotycki kościół z XV wieku ze wspaniałym
manierystycznym
portalem
z lat 1615-17.
- Kościół św. Barbary
-
Mury Obronne
- Basteja Anioła z XV wieku
- Baszta Strzegomska
-
Muzeum
Regionalne mieszczące się w dawnym klasztorze o.o. bernardynów
- Kaplica św. Wojciecha, dawniej
jaworska synagoga
- Rynek z Arkadami, kamienice
- Kamienica przy ul. Legnickiej 3 ze wspaniałym
portalem
z lat
1617
-
1619
autorstwa
głogowskiego
rzeźbiarza
Johanna Pola
-
Ratusz
- pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z
1373
roku, wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach
1895
-
1897
. Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w
XIV
wieku. W budynku mieści się Kawiarnia "Ratuszowa".
-
Krzyże pokutne
na dziedzińcu banku
PKO BP
(pracownicy banku maja obowiązek wpuszczać tam turystów)
26 czerwca
2004
na "II Forum Polskich Miast i Miejsc
UNESCO
" miasta i obiekty w Polsce znajdujące się na
Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO
w celu przekazywania informacji, współpracy i promocji skupiły się w
Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO
. Siedzibą Ligi został
Toruń
, a jej pierwszym prezesem
Marcin Zamoyski
. GospodarkaJawor obecnie jest ośrodkiem gospodarczym i przemysłowym o ponadregionalnym zasięgu. W mieście dominuje branża chemiczna, metalowa, spożywcza. Do większych zakładów należą: - Zakłady Kuziennicze Jawor
- Fabryka Chemii Gospodarczej Global-Pollena
- Zakład Mechaniczny Agromet Jawor
- Metal - Jawor Sp. z o.o.
- Landmann Polska Sp. z o.o.
- Pionier S.A.
- Javor-Home Sp.z o.o.
- Agroma Sp.z o.o.
- Spółdzielnia Inwalidów Inprodus
Do 1990 roku istniała w Jaworze fabryka-oddział
Diory
oraz Fabryka Wyrobów Metalowych. Obecnie Jawor jest prężnym ośrodkiem z rozwijającym się sektorem handlu i usług, w mieście zlokalizowanych jest wiele towarzystw ubezpieczeniowych, banków, firm consultingowo-leasingowych[]. Struktura powierzchniWedług danych z roku 2007[10] Jawor ma powierzchnię 18,8 km² (303. lokata w kraju), w tym: - użytki rolne: 66%
- użytki leśne: 0%
Miasto stanowi 3,23% powierzchni powiatu. DemografiaWedług danych z
31 grudnia
2007
[11]: Jawor zamieszkiwało 24 120 osób (185. lokata w kraju). Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % | populacja | 24 120 | 100 | 12 540 | 52,0 | 11 580 | 48,0 | gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1 283,0 | 667,0 | 616,0 |
Według danych z roku
2002
[12] średni dochód na mieszkańca wynosił 1254,32 zł. Atrakcje turystyczne ziemi jaworskiej KulturaBudynek Teatru Miejskiego Jawor jest ośrodkiem kulturalnym zajmującym ważne miejsce na mapie kulturalnej
województwa dolnośląskiego
. Do ważniejszych instytucji kultury w mieście należą: - Muzeum Regionalne Jawor — Muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów, gdzie mieszczą się ciekawe zbiory głównie dary mieszczan jaworskich, instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej gdzie prezentowane są dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.
- Jaworski Ośrodek Kultury — Jaworski Ośrodek Kultury (JOK) ma dwa działy. Pierwszy to dział promocji który promuje koncerty, odczyty, wystawy (również w
Teatrze
), akademie itp. Drugim działem jest dział instruktorsko - merytoryczno - edukacyjny, którego zadaniem jest popularyzacja sztuki w dziedzinach takich jak taniec, plastyka, fotografia.
- Miejska Biblioteka Publiczna
Jaworskie Koncerty PokojuKażdego roku od
maja
do września w Jaworze organizowane są Koncerty Pokoju. Odbywają się one w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Kameralna muzyka w wykonaniu najlepszych artystów z Polski, Czech i Niemiec, oraz miejsce gdzie koncerty się odbywają, czyli świątynia, stwarzają szczególny klimat oraz dostarczają niezapomnianych wrażeń . Łącznie w jaworskim kościele odbyło się już 67 koncertów w tym 29 koncertów wykonanych przez artystów z zagranicy. Dotychczas występowali następujący artyści: Chór
Poznańskie Słowiki
pod dyr.
Stefana Stuligrosza
, Windsbacher Knabenchor, Chór Uniwersytetu Wrocławskiego "Gaudium",
Kameralna Orkiestra "Leopoldinum"
, Orkiestra
Amadeus
pod dyrekcją
Agnieszki Duczmal
, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej,
Spirituals Singers Band
, Kwartet Wilanów, Camerata Cracovia, Zespół Folkowy "
Sierra Manta
", Brandenburgischer Kamerchor, Ledl Jazz Quintet i wielu innych[]. Międzynarodowe Targi ChlebaMiędzynarodowe Targi Chleba w Jaworze odbywają się od
1997
roku zawsze na przełomie
sierpnia
i
września
. Przez trzy dni można oglądać tradycyjne wytwarzanie produktów cukierniczych i piekarniczych, spróbować wyjątkowych wyrobów i zapoznać się z historią i tradycją ludów chrześcijańskich ze szczególnym uwzględnieniem roli chleba[]. KościołyNa terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły: RekreacjaJawor ma wiele do zaoferowania turystom i mieszkańcom którzy preferują aktywną formę spędzania wolnego czasu. W mieście istnieje Kryta Pływalnia "Słowianka", Basen Letni, istnieje kompleks rekreacyjny z sauną, siłownią. Nie mniejszą ofertę prezentuje Ośrodek Sportu i Rekreacji "Jawornik". Znajdują się w nim korty tenisowe, pole namiotowe, boisko do gry w piłkę siatkową. Ok. 5 km od Jawora we wsi
Myślibórz
znajduje się florystyczny rezerwat przyrody "Wąwóz Myśliborski" jedyne w Sudetach miejsce występowania paproci -
języcznika zwyczajnego
.[9] Rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, a ochronie ścisłej podlega 0,9 ha. W odległości ok. 8 km. od miasta znajduje się były obóz koncentracyjny
Gross-Rosen
.Niedaleko od miasta znajduje się także
zbiornik retencyjny Słup
. SportKluby sportowe Jawora: - Klub Sportowy Olimpia Jawor - istniejący od roku
1990
. Reprezentuje piłkę siatkową, wychowanką klubu jest m.in.
Katarzyna Mroczkowska
, obecnie zawodniczka Gwardii Wrocław, wielokrotna medalistka Mistrzostw Świata i Europy w kategoriach młodzieżowych, była reprezentantka Polski, laureatka Nagrody Miasta Jawora. Największym sukcesem klubu jest awans w sezonie
2003
/
2004
do I ligi .
- Klub Sportowy Sparta Stary Jawor - Klub powstał w
1995
roku i nosił nazwę Cukrownik Jawor. Założycielami klubu byli przede wszystkim pracownicy Cukrowni Jawor. W latach
1999
,
2000
,
2001
klub występował w klasie rozgrywkowej "A". Od grudnia
2003
roku, klub zmienił nazwę na Sparta Stary Jawor. Reprezentuje piłkę nożną .
- MKS Victoria Jawor - Reprezentuje akrobatykę sportową, a dokładnie skoki na trampolinie, klub ten wychował wielu mistrzów Polski i Świata, obecnie jest to jeden z najsilniejszych klubów w Polsce w tej dyscyplinie.
- MRKS Kuźnia Jawor grający obecnie w okręgowej lidze. Wychowankowie to m.in. Zbigniew Wójcik, Piotr Przerywacz, epizod w jaworskim klubie miał również
Mariusz Ujek
. Obecnym trenerem drużyny seniorów jest Mariusz Krupczak.
W Jaworze cyklicznie organizowany jest Półmaraton Jaworski impreza ściągająca rok rocznie entuzjastów biegania. Urodzeni w Jaworze-
Mikołaj z Jawora
(ur.
1355
, zm.
1435
) profesor i rektor uniwersytetów w Pradze i Heidelbergu
- Georg Friedrich Schröer, (ur.
1663
, zm.
1739
) luterański teolog
-
Christoph Hackner
(ur.
1663
, zm.
1741
) architekt
barokowy
- Karl Friedrich Flögel (ur.
1729
, zm.
1788
) historyk kultury i literatury
- Heinrich Gottfried von Mattuschka (ur.
1734
, zm.
1779
) botanik i filozof
- Henrietta Hanke (ur.
1785
, zm.
1862
) autorka licznych i bardzo poczytnych powieści obyczajowych
- Carl Peschke (ur.
1853
, zm.
1907
) niemiecki polityk
- Arthur Lieutenant (ur.
1884
, zm.
1968
) niemiecki polityk
- Ludwig Manfred Lommel (ur.
1891
, zm.
1962
) niemiecki satyryk
-
Jan Szurmiej
(ur.
1946
) aktor
-
Lena Szurmiej
(ur.
1947
) aktorka
-
Henryk Szydłowski
(ur.
1950
) artysta malarz
-
Janusz Krasoń
(ur.
1956
) polityk SLD
-
Elżbieta Witek
(ur.
1957
) polityk PIS, poseł na Sejm RP V i VI kadencji
-
Krzysztof Loryś
(ur.
1958
) polski matematyk zajmujący się algorytmiką
-
Władysław Grzywna
(ur.
1958
) aktor
-
Mirosław Gancarz
(ur.
1962
) aktor kabaretu "
Potem
"
-
Jerzy Kaziów
(ur.
1963
) piłkarz I ligowy
-
Sławomir Drabik
(ur.
1966
) żużlowiec polski, wielokrotny medalista mistrzostw Polski, Europy i Świata. reprezentant Polski
-
Mirosław Malec
, (ur. 1969) założyciel i wokalista zespołów Zielone Żabki, Ga Ga i Radical News
-
Jarosław Stancelewski
(ur.
1974
) siatkarz reprezentacji Polski
-
Jacek Banaszyński
(ur.
1975
) bramkarz pierwszej ligi
-
Marcin Folc
(ur.
1981
) piłkarz pierwszej ligi
-
Waldemar Kaczmarek
(ur.
1987
) siatkarz PlusLigi mężczyzn, zawodnik Delecty Bydgosczcz, rozgrywający; Mistrz Europy Kadetów (
2005
), Mistrz Polski Juniorów (
2006
)
- Krystian Krzeszowiak tenor, śpiewak operowy, laureat Nagrody imienia Jana Kiepury za najlepszy debiut 2008.
- Martin Titsche ksiądz, profesor uniwersytetu lipskiego
- Jan Rybotycki - nauczyciel, działacz społeczny, historyk, Honorowy Obywatel Jawora, autor licznych publikacji promujących miasto Jawor oraz ziemię jaworską
- Edward Śliz - prezes Towarzystwa Białego Orła w Montrealu, członek Kongresu Polonii kanadyjskiej Okręgu Quebec
Honorowi Obywatele Miasta Jawora-
Stefan Mielczarek
- Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
- Ks. prałat Walenty Szałęga - Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
- Józef Ziętek - Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
- Reinhard Blaschke - Uchwałą nr XIV/95/99 z dnia 27.10.1999 r.
- Aleksander von Freyer - Uchwałą nr XXV/199/2000 z dnia 27.10.2000 r.
- Aleksander Pruszkowski - Uchwałą nr XXV/200/2000 z dnia 27.10.2000 r.
- Wiesław Kozikowski - Uchwałą nr XXXVI/267/01 z dnia 24.10.2001 r.
- Andrzej Tomaszewski - Uchwałą nr XLIX/356/02 z dnia 9.10.2002 r.
- Jan Rybotycki - Uchwała nr XIX/114/03 z dnia 29.10.2003 r.
- Ks. Prałat Zbigniew Tracz - Uchwałą nr XXXIV/198/04 z dnia 27.10.2004 r.
- Tadeusz Caban - Uchwałą nr LVII/286/05 z dnia 26.10.2005 r.
- Edward Gaździcki - Uchwałą nr LXX/356/06 z dnia 25.10.2006 r.
- Urszula Karolina Spilarewicz - Uchwałą nr XIV/77/07 z dnia 7.11.2007 r.
- Ks. Kanonik Waldemar Hawrylewicz - Uchwała nr XXVII/146/08 z dnia 29.10.2008 r.
Zobacz też Bibliografia- Fischer Christian - "Chronik der Schlesischen Kreisstadt Jauer von 1008 bis 1817" Jauer 1818
- Sibmacher, J.: Grosses Allgemeines Wappenbuch, Band 15., Städtewappen, Nürnberg 1885
- Schonaich Gustaw "Die alte furstentumshapstadt Jauer" Jauer 1903
- Heuber, G.: Die evangelische Friedenskirche in Jauer genannt zum Heiligen Geist, Jauer 1906
- Meisner, H.: Erinnerungen an Jauer, Jauer 1927
- Koischwitz, O.: Jauer - ein Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte, Jauer 1930
- Verwaltungsbericht der Stadt Jauer, Jauer 1940
- Stanisław Jastrzębski - "Jawor i Okolice", Ossolineum 1973 r.
- Jan Rybotycki "Jawor od zarania dziejów do roku 1263" Jawor 1984
- Hahn, R./Töpfer, S.: Geschichtlicher Abriß der Jauerschen Vergangenheit, Herne 1994
- v.Freyer, A.: Jauer und das Jauerland/Jawor i Ziemia Jaworska, Jawor 1995
- v.Freyer, A./Skoczylas-Stadnik, B./Szkiladz, M.: Die Friedenskirche zu Jauer/Kosciol Pokoju w Jaworze/The Church of Peace in Jawor, Jawor 1996
- v.Freyer, A./Krajewski, J./Piotrowski, W.: Das Henryk-Dobrzycki-Krankenhaus in Jawor/Jauer, Jawor 1997
- Grynszpan, A. (Hg.): Jawor/Jauer, Jawor 2003
- Łaborewicz, I., Słownik nazw ulic, placów i parków Jawora od XIII w. do 1995 roku, b.m., b. d. [wyd. 1996]
Przypisy- ↑
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.)
,
GUS
,
listopad
2009
, Warszawa.
- ↑ Kronika Thietmara, tł. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.
- ↑ Opowieści o Jaworze" Urszula i Aleksander Wiącek, Jawor 1985
- ↑ Jan Rybotycki, "Jawor od zarania dziejów do roku 1263", Jawor 1984.
- ↑ K.Rymut, "Nazwy miast Polski", Ossolineum, Wrocław 1980
- ↑ Jan Rybotycki "Jawor od zarania dziejów do roku 1263" Jawor 1984
- ↑ Zygmunt Mułek, Słowo Polskie - Gazeta Wrocławska 06.06.2007, str. 04 za "Jawor od A do Z" Jana Rybotyckiego
- ↑ * Jan Rybotycki, "Jawor od A do Z", Jawor 1997,
- ↑ 9,0 9,1 Stanisław Jastrzębski - "Jawor i Okolice", Ossolineum 1973 r
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Jawor (miasto)":
Dzień Zmarłych
...
Wag
...
Cava de' Tirreni
...
Brescia
...
Tiumeń
...
Xiamen
...
Odense
...
Linz
...
Grenoble
...
Linköping
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jawor (miasto)":
008c. Grecja (plansza 12)
...
008c. Grecja (plansza 5)
...
218b Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 13)
...
|