Kąty Wrocławskie (
niem.
Kanth; do
1930
Canth; tuż po
II wojnie światowej
- Kąty Śląskie) —
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie wrocławskim
. Miasto jest siedzibą
gminy miejsko-wiejskiej Kąty Wrocławskie
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. wrocławskiego
.
Według danych z 30 czerwca 2008 miasto liczyło 5461 mieszkańców[1].
Położenie
Miasto jest położone na wschodnim krańcu Równiny Kostomłotów, od południa opływa je
Bystrzyca
, od północnego-zachodu
Strzegomka
.
Kąty Wrocławskie leżą 22 km na południowy-zachód od
Wrocławia
.
W południowej części miasta znajduje się się węzeł autostradowy
autostrady
A4
i
drogi krajowej nr
5
. Centrum miasta przecina
droga wojewódzka nr
346
Środa Śląska
-
Godzikowice k. Oławy
, natomiast Kąty Wrocławskie z
Wrocławiem
łączą
droga wojewódzka nr
347
i
droga wojewódzka nr
362
.
Przez miasto przebiega linia kolejowa
Wrocław-Jaworzyna Śląska
.
Historia
Kąty Wrocławskie w XVIII wieku
We wczesnym
Średniowieczu
był to teren zajęty przez
Ślężan
.
Historia Kątów Wrocławskich sięga 1297 roku, kiedy to
Bolko I zwany Surowym
nadał prawo założenia miasta na
prawie średzkim
. Już rok później kroniki potwierdzają istnienie miasta o nazwie Kant[2]. W 1302 wymieniają istnienie w Kant parafii pw. św. Piotra i Pawła oraz Gerharda, wójta dziedzicznego zarządzającego miastem. W pierwszych latach istnienia miasto należało do
Księstwa Wrocławskiego
, a dopiero później uzyskało suwerenność[3]. Już w 1310 miasto było znaczącym ośrodkiem handlu, w czym pomagał istniejący na
Bystrzycy
bród
. W 1322 Kant (Kanth) przypadło jako posag córce
Henryka VI Dobrego
, która poślubiła
Konrada von Oels (Konrad I zw. oleśnickim)
, którego działania zmierzały w kierunku wzmocnienia kontaktów z
Czechami
. Już 1329 Kant znajdowało się pod silnymi wpływami Czech, miasto znalazło się w granicach
Księstwa Świdnicko-Jaworskiego
, a następnie
Księstwa Ziębickiego
. W 1339
Bolko II
sprzedał Kant
Konradowi II von Oels (Oleśnickiemu)
. Od połowy XIV wieku w mieście rozwijało się rzemiosło oraz młynarstwo, garncarstwo i tkactwo. W 1419 Kanth stało się przedmiotem zastawu pożyczki, którą Biskupstwo Wrocławskie udzieliło
Konradowi IV von Oels
. Ponieważ pożyczka nie została spłacona, toteż miasto stało się własnością diecezji wrocławskiej pod wpływami
Habsburgów
. W połowie XV wieku podczas najazdu Husytów miasto zostało częściowo zniszczone, zniszczeniu uległy również dotychczasowe mury miejskie. W 1475 miasto spustoszył wielki pożar. Na pierwszą połowę XVI wieku przypada największy rozkwit miasta jako ośrodka handlu i rzemiosła. W 1587 zakończono przebudowę murów miejskich, które posiadały wówczas dwie duże bramy – Świdnicką, Wrocławską oraz kilka furt. Miasto odniosło ogromne zniszczenia podczas
Wojny trzydziestoletniej
, w 1624 roku miasto kolejny raz spustoszył pożar, który pochłonął również wybudowany w 1475
zamek
. Budowli nie odbudowano, a wobec kryzysu finansowego i panującej wojny miasto długo podnosiło się z ruin. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Kąt Wrocławskich, włączając miasto do terytorium o dominacji
języka polskiego
[4]. W 1810 zakończyło się trwające prawie cztery wieki zwierzchnictwo diecezji, której majątek poddano
sekularyzacji
. Od 1843 miasto uzyskało połączenie kolejowe z
Wrocławiem
i
Jaworzyną Śląską
. W latach 1855-1856 rozebrano
mury miejskie
, które blokowały rozbudowę miasta (pozostał fragment przy cmentarzu miejskim).
Cmentarz Armii Czerwonej, w tle kościół pw. śś. Piotra i Pawła
Pozyskana z nich cegła posłużyła do zabudowy południowej części miasta, gdzie wcześniej znajdowała się murowana szubienica (ruiny rozebrano w 1950)[5]. W 1896 oddano do użytku fabrykę prochu (istniała do 1920). Rozporządzeniem z 4 marca 1930 zmieniono funkcjonującą od wielu wieków pisownię nazwy miasta z Canth na Kanth. Od 1 października 1932 zmieniono granice powiatów i Kanth, które wcześniej znajdowało się w
powiecie wrocławskim
znalazło się w granicach
powiatu średzkiego
[6]. W 1936 dopuszczono do użytkowania przebiegającą na południe od miasta autostradę, na którą wjazd umożliwiał zbudowany węzeł drogowy.
Mapa lotnicza okolic Kątów Wrocławskich (Kanth) z 1942
Od 1942 do 1945 w mieście znajdował się liczący ok. 2000 osób
obóz jeniecki
dla
Rosjan
, którzy pracowali w okolicznych zakładach przemysłowych i w rolnictwie. Podczas ewakuacji mieszkańców Wrocławia (
Festung Breslau
) główna kolumna uchodźców kierowała się właśnie do Kanth. Tędy również wiodła droga
marszu śmierci Fünfteichen - Gross Rosen
, większość zamordowanych i poległych pochowano na cmentarzu miejskim. Działania wojenne doprowadziły do zniszczenia wschodniej części miasta oraz terenów zlokalizowanych w pobliżu stacji kolejowej. Miasto zostało zajęte przez
Armię Czerwoną
8 lutego 1945. Poza niemieckimi mieszkańcami w Kanth znajdowali się również uchodźcy z Wrocławia, którym nie udało się wyjechać w głąb
Niemiec
oraz polscy i rosyjscy robotnicy przymusowi. Wielu oswobodzonych Polaków pozostało w Kanth, któremu polskie władze zmieniły nazwę na Kąty, a wkrótce na Kąty Śląskie. Do 1947 miasto opuścili jego niemieccy mieszkańcy, ich miejsce zajęli przymusowi wysiedleńcy z dawnych
Kresów Wschodnich
i przesiedleńcy ze wschodniej Polski.
Rozwój miasta po 1945 był silnie zdeterminowany bliskością
Wrocławia
, w którym lokowano przemysł i większe zakłady pracy. Po zmianach ustrojowych w 1989 sytuacja znacznie zmieniła się, a miasto zaczęło korzystać z korzystnego położenia w pobliżu autostrady i lotniska. W Kątach Wrocławskich powstał oddział zakładów
Scania
oraz zakłady farmaceutyczne Torf Corporation[7].
Obecnie Kąty Wrocławskie są prężnie rozwijającym się ośrodkiem handlu i usług, w północnej części powstaje nowa zabudowa wielorodzinna, a w południowej domy szeregowe i jednorodzinne. Władze miasta przeznaczyły w zachodniej części miasta teren 700 ha pod rozwój przemysłu i zakładu, które stworzą nowe miejsca pracy.
Herb miasta
W herbie miasta widnieją dwa czeskie białe lwy odwrócone do siebie tyłem, splecione ogonami, w koronach, na czerwonym tle[8].
Obiekty zabytkowe i historyczne
-
Gotycki
kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła
z I poł. XV wieku, rozbudowany ok. 1520. Budowla halowa z wieżą kwadratową u podstawy, ośmioboczna w górnych partiach. Górna część wieży wraz z hełmem została dobudowana w 1827. Wyposażenie wnętrza pochodzi z różnych epok, począwszy od gotyku, a na neogotyku zakończywszy. Najstarsze są polichromowane rzeźby – Maryja z Dzieciątkiem z ok. 1410 i św. Marcin i św. Jan Chrzciciel z 1470.
- Przed kościołem kolumna maryjna z 1896, a w pobliżu u zbiegu ulic gen. Sikorskiego i Kościelnej posąg św. Jana Nepomucena z 1738.
- Zachowany fragment murów miejskich, stanowi północną część muru ogradzającego cmentarz. Dolne partie pochodzą z XIV wieku, wyższe z odbudowy w 1587. Na cmentarzu mogiły żołnierzy polskich, radzieckich i masowe groby ofiar marszu śmierci.
- Grodzisko z wałem ziemnym w parku miejskim, które jest pozostałością po zamku. Budowla spłonęła w 1624, a ruiny rozebrano ostatecznie w 1829.
- Krzyż pokutny, obok kładki nad strumieniem na przedłużeniu ul. Makowej.
- Dawny kościół ewangelicki pw. św. Elżbiety z 1833-1836, proj.
Karl Friedrich Schinkel
, przebudowany po 1945 na dom handlowy, stoi w Rynku.
- Układ urbanistyczny i zabudowa Rynku i przylegających ulic, kamienice z XVIII i XIX wieku.
- Ratusz z 1879, czworoboczny z renesansową wieżą z zegarem, ma wysokość 36 metrów i wieńczy ją barokowy hełm. Od wschodu na wieży znajdują się tablice herbowe biskupstwa wrocławskiego pochodzące z XVIII wieku.
- Zespół dworca kolejowego z początków XX wieku, wraz z 50 metrową, drewnianą wiatą peronową.
- Wieża ciśnień z 1830 o kształcie graniastosłupa.
- Pozostałość fundamentów murowanej szubienicy.
- Park miejski o powierzchni 25 ha z drzewostanem, który w wielu przypadkach liczy sobie 200 lat.[9]
Bibliografia
Przypisy
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska:
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2008 r.)
. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008.
ISSN
1734-6118
. (
pol.
)
- ↑ Vgl. Johann Georg Knie:
Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuss. Provinz Schlesien.
Breslau 1845 (Śląska biblioteka cyfrowa)
- ↑ Dr. W. J. Grabski: 200 miast wraca do Polski
- ↑ Dorota Borowicz: "Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej". Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s.33.
- ↑ [
http://www.katywroclawskie.gmina.pl/przewodnik/kacik_historyczny/szubienica_w_katach_wroclawskich/
Szubienica w Kątach Wrocławskich
- ↑
http://www.territorial.de/ndschles/neumarkt/kanth.htm
Powiat Neumarkt (średzki)
- ↑
Gospodarka miasta Kąty Wrocławskie
- ↑
Z archiwum miasta Kąty - o nazwie, herbie i pieczęciach
- ↑ Okolice Wrocławia, część południowo-wschodnia, Studio Wydawnicze Plan,
Linki zewnętrzne