Nizina Wschodnioeuropejska
Nizina WschodnioeuropejskaNizina Wschodnioeuropejska[1] (
8
; a. Niż Wschodnioeuropejski[2];
biał.
Усходне-Эўрапейская раўніна;
est.
Ida-Euroopa lauskmaa, Vene tasandik;
kaz.
Шығыс Еуропа жазығы;
lit.
Ryţu Europos lyguma;
łot.
Austrumeiropas līdzenums;
mołd.
Cîmpia Europei de Est;
ros.
Восточно-Европейская равнина, Русская равнина;
ukr.
Східноєвропейська рівнина) -
megaregion
fizycznogeograficzny w
Europie Wschodniej
. Rozległa nizina (
niż
) rozciągająca się we wschodniej części
Europy
. Granice Niziny Wschodnioeuropejskiej nie są jednoznacznie ustalone – różni autorzy różnie je przedstawiają, przy czym różnice pojawiają się nie tylko wśród autorów z różnych państw, ale także wśród autorów z jednego państwa. Najszerszy zasięg tej niziny podawany jest w
Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej
, wg której rozpościera się ona pomiędzy
Górami Skandynawskimi
na północnym zachodzie oraz
Sudetami
i
Karpatami
na południowym zachodzie a
Uralem
i
Mugodżarami
na wschodzie i pomiędzy wybrzeżami
Morza Barentsa
i
Morza Białego
na północy, a wybrzeżami
Morza Czarnego
(bez
Gór Krymskich
),
Kaukazem
i wybrzeżem
Morza Kaspijskiego
na południu. Inny zasięg ma Nizina Wschodnioeuropejska wg
J. Kondrackiego
– rozciąga się ona pomiędzy
Niżem Środkowoeuropejskim
i
Karpatami
na zachodzie,
Morzem Czarnym
(bez
Krymu
),
Przedkaukaziem
i
Niziną Nadkaspijską
na południu,
Uralem
na wschodzie oraz
Fennoskandią
i
Morzem Białym
na północy. Nizina Wschodnioeuropejska wg zasięgu Kondrackiego obejmuje większość
Rosji
przeduralskiej, całą
Białoruś
,
Litwę
,
Łotwę
i
Estonię
, niemal całą
Ukrainę
oraz wschodnie obszary
Polski
i
Mołdawii
. Zasięg wg Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej obejmuje ponadto niemal całą Polskę i
Finlandię
, wschodnią
Szwecję
, całą Mołdawię, wschodnią
Rumunię
i północno-zachodni
Kazachstan
. Rozciągłość południkowa - około 2,5 tys. km, rozciągłość równoleżnikowa - około 2 tys. km, powierzchnia - około 5 mln km². Średnie wyniesienie - 170 m n.p.m., maksymalna wysokość 471 m n.p.m. – wzgórze
Kamuła
w
Gołogórach
na
Wyżynie Podolskiej
(przy założeniu, że
Wyżyna Mołdawska
i Przedkaukazie nie są częścią Niziny Wschodnioeuropejskiej), najniższy punkt 28 m p.p.m. – wybrzeże Morza Kaspijskiego). Nizina Wschodnioeuropejska w przeważającej części leży na
prekambryjskiej
krystalicznej
platformie wschodnioeuropejskiej
, na południu wychodzacej na powierzchnię jako
tarcza ukraińska
. Południowe skrawki Niziny leżą na daleko mniejszej
platformie scytyjskiej
. Północną część Niziny stanowi nisko wyniesiona monotonna równina, ukształtowana głównie przez
zlodowacenia
, z reliktami starych
orogenez
(
Grzbiet Timański
). W części centralnej występują głównie wyżyny, uwarunkowane konfiguracją krystalicznego podłoża. Południowy skraj Niziny Wschodnioeuropejskiej zajmują nadmorskie niziny. Sieć rzeczna Niziny jest gęsta, zwłaszcza w części zachodniej i północnej. Północna część Niziny należy do
zlewisk
Morza Białego (
Dwina
,
Miezeń
) i Barentsa (
Peczora
). Centralną część Niziny zajmuje rozległa
zlewnia
Wołgi
. Południowa część należy do zlewiska Morza Czarnego (
Dniestr
,
Dniepr
,
Don
). Północno-zachodni kraniec Niziny zajmuje zlewisko morza Bałtyckiego (
Niemen
,
Dźwina
i
Newa
). Liczne jeziora:
Ładoga
,
Onega
,
Pejpus
. Ponadto wiele sztucznych zbiorników wodnych, głównie na Wołdze i Dnieprze. Największa, centralna część Niziny ma
klimat
umiarkowany
, przeważnie
kontynentalny
ze względu na odległość od mórz, ku zachodowi nieco wilgotniejszy. Na północy panuje
klimat subpolarny
, na południu -
podzwrotnikowy
o cechach śródziemnomorskich. Strefy glebowo-roślinne ułożone są równoleżnikowo, kolejno od północy występują:
tundra
,
tajga
, lasy mieszane na bielicach, lasostepy i stepy na czarnoziemach (zachodnia część
Wielkiego Stepu
), nad
Morzem Kaspijskim
półpustynie. Nizina Wschodnioeuropejska dostarcza znacznych ilości węgla kamiennego (
Zagłębie Donieckie
, Zagłębie Peczorskie), węgla brunatnego (Zagłębie Podmoskiewskie), ropy naftowej (Zagłębie Wołżańsko-Uralskie), gazu ziemnego i łupków bitumicznych oraz rud żelaza (
Krzywy Róg
, Zagłębie Kurskie), manganu, boksytów, soli kamiennej i potasowej, fosforytów. Regionalizacja fizycznogeograficzna Niziny WschodnioeuropejskiejRegionalizacja zgodna z
Uniwersalną Klasyfikacją Dziesiętną
Międzynarodowej Federacji Dokumentacji
- 81 Podstrefa tundry i tundry lesistej
- 811 Równina Timańsko-Kanińska
- 812 Równina Północno-Wschodnia
- 82 Podstrefa północnej tajgi
- 83 Strefa lasów mieszanych i podstrefa południowej tajgi - Nizina Środkoworosyjska
- 84 Strefa lasów mieszanych i podstrefa południowej tajgi -
Niż Wschodniobałtycko-Białoruski
- 85 Strefa leśno-stepowa -
Wyżyny Ukraińskie
- 86 Strefa stepowa
Regionalizacja według atlasu polskiego wydawnictwa "Fogra" - 17.1 Nizina Dwińsko-Peczorska
- 17.11 Nizina Dwińska
- 17.12
Półwysep Kanin
- 17.13 Wzgórza Timan
- 17.14 Nizina Peczorska Północna (Nizina Arktyczna)
- 17.15 Nizina Peczorska Południowa
- 17.16
Uwały Północne
- 17.2 Nizina Wschodniobałtycka
- 17.3
Polesie
- 17.31 Polesie Nadbużańskie
- 17.32 Polesie Prypeckie
- 17.4
Wyżyny Ukraińskie
- 17.5
Nizina Czarnomorska
- 17.6
Krym
- 17.7
Nizina Naddnieprzańska
- 17.71 Nizina Naddnieprzańska Północna
- 17.72 Nizina Naddnieprzańska Południowa
- 17.8 Wyżyny Środkowe
- 17.9 Nizina Centralna
- 17.91 Nizina Jarosławska
- 17.92 Nizina Kazańska
- 18.1
Nizina Ocko-Dońska
- 18.2
Wyżyna Nadwołżańska
- 18.3 Wyżyna Bogumilska
- 18.31 Wyżyna Bogumilska Północna
- 18.32 Wyżyna Bogumilska Południowa
- 18.4 Niziny Południowo-Wschodnie
Źródła-
Wielka Encyklopedia Radziecka
- hasło
Восточно-Европейская равнина
- Borys Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956
- Teodor Naumienko (red.) Atlas świata, Służba Topograficzna Wojska Polskiego - Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962
- Bolesław Augustowski Wielkie regiony naturalne Europy w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia powszechna - tom III. Europa (bez ZSRR), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965
- Mieczysław Hess, Bogumił Rychłowski Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w: August Zierhoffer (red.) Geografia powszechna - tom IV. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Azja. Afryka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965
- Jerzy Kondracki W sprawie fizycznogeograficznego podziału Europy w klasyfikacji dziesiętnej, "Przegląd Geograficzny" tom XXXVII, z.3, 1965, str. 539-547
- Jerzy Kondracki Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969
- Bogumił Rychłowski (red.), Roman Biesiada, Tadeusz Lenczowski, Lech Ratajski Słownik Geografii ZSRR, Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", Warszawa 1974
- Teresa Zakrzewska, Grażyna Gadomska Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (część europejska). Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:3 000 000, wydanie drugie, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław 1987
- Jerzy Kondracki Fizycznogeograficzna regionalizacja Europy Wschodniej w układzie dziesiętnym, "Przegląd Geograficzny", tom LXVII, z. 3-4, 1995, str. 349-354
- Fedir Zastawnyj, Witold Kusiński Ukraina. Przyroda - Ludność - Gospodarka, Wydawnictwo Akademickie "Dialog", Warszawa 2003,
Przypisy- ↑ Jedyna nazwa zalecana przez
Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych
(
[1]
), a także jako jedyna nazwa stosowana w Encyklopedii PWN
[2]
. Nazwę "Nizina Wschodnioeuropejska" podano także w Atlasie Rzeczypospolitej Polskiej opracowanym przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk i wydanym przez Głównego Geodetę Kraju w latach 1993-7-1997 na mapie Rzeźba i regiony naturalne (ark. 11.2 Polska w Europie), gdzie, jak podano w uwagach do mapy, jednostki fizycznogeograficzne podano za J. Kondrackim. Nazwa "Nizina Wschodnioeuropejska" jako jedyna stosowana jest także m.in. w:
Encyklopedii PWN
[3]
Wielki atlas świata Demart, Warszawa 2003, s. 27, 49, 80-81, 84-85, 86, 90 Wielki atlas świata EM, Warszawa 2006, s. 9, 82, 105 Atlas geograficzny. Świat, Polska Nowa Era, Wrocław 2004, s. 5, 34-35, 95, 97, 100 Atlas geograficzny. Liceum. Świat, Polska Demart, Warszawa 2005, s. 5, 7, 86-87, 88-89, 101, 110, 112, 122 Powszechny atlas świata PPWK, Warszawa 1974, s. 6-7, 10-11, 66-67, 68, 78-79, 148, 155 Atlas geograficzny (tzw. "licealny") PPWK, Warszawa 1981, s. 4-5, 8-9, 42-43, 48-49, 50, 56-57, 102 Atlas geograficzny dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum Ortus, Piaseczno 2005, s. 9, 36-37, 45, 76, 82 Gimnazjalny atlas geograficzny PPWK, Warszawa-Wrocław 2000, s. 25, 27, 38, 40, 42 Szkolny atlas geograficzny Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, s. 33, 71, 125, 126 Mały atlas świata Pascal, Bielsko-Biała 2003, s. 19, 54-55, 58, 149 Wielki encyklopedyczny atlas świata. Biblioteka Gazety Wyborczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, t. 1 Europa Zachodnia, s. 9, t. 6 Europa Wschodnia, Azja Północna, s. 30 Wielka encyklopedia Geografii. Wielki atlas świata Oxford Educational, Poznań 2005, s. 11, 19, 54-55, 58 Estonia, Litwa, Łotwa, Białoruś, Mołdawia, Rosja, Ukraina, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan. Mapa przeglądowa Europy 1:3000000, PPWK, Warszawa-Wrocław 1992 - ↑ Nazwa obecnie wychodząca z użycia (nie jest zalecana przez
Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych
), spotykana głównie w dawniejszych publikacjach (m.in. E. Romer Atlas geograficzny z 1908; L. Ratajski, J. Szewczyk, P. Zwoliński Polskie nazewnictwo geograficzne świata z 1959; Atlas świata, Służba Topograficzna Wojska Polskiego - Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962; J. Kondracki Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej z 1969) i nielicznych współczesnych
Inne hasła zawierające informacje o "Nizina Wschodnioeuropejska":
Uznam
...
Szkoci
...
Bór świeży
...
Pozaalpejska Europa Środkowa
...
Nizina Sępopolska
...
Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski
...
Salwinia pływająca
...
Szkocja
...
Kamczatka
...
Delta rzeki
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Nizina Wschodnioeuropejska":
203. Ukształtowanie powierzchni Polski (plansza 12)
...
201. Środowisko przyrodnicze Polski (plansza 9)
...
009 Ustrój i społeczeństwo Aten (plansza 2)
...
|