Budynek Ukraińskiej Centralnej Rady w
1918
roku...
Ukraińska Republika Ludowa (1917-1920).
Ukraińska Centralna Rada (ukr. Українська Центральна Рада) –
paraparlamentarny
organ państwowy, reprezentacja
Ukrainy
wyłoniona po
rewolucji lutowej
w
Rosji
. Po przewrocie
bolszewickim
suwerenny organ państwowy
Ukraińskiej Republiki Ludowej
.
Utworzenie Rady
Ukraińska Centralna Rada powstała
17 marca
1917
w
Kijowie
w konsekwencji
upadku caratu
z inicjatywy
Towarzystwa Ukraińskich Postępowców
(na czele z Jewhenem Czykałenką,
Serhijem Jefremowem
i
Dmytrem Doroszenką
) i Ukraińskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (pod przewodnictwem
Wołodymyra Wynnyczenki
i
Symona Petlury
) oraz przedstawicieli ukraińskich elit narodowych. Na jej przewodniczącego wybrano
Mychajła Hruszewskiego
.
Wkrótce w jej skład weszła utworzona w kwietniu
1917
Ukraińska Partia Socjalistów-Rewolucjonistów.
19 kwietnia
1917
odbył się w Kijowie
Ukraiński Kongres Narodowy
, na którym 900 delegatów z całej Ukrainy dokonało wyboru 150 przedstawicieli do Centralnej Rady oraz zatwierdziło M. Hruszewskiego na jej przewodniczącego.
17 maja
1917
roku przyłączyli się do niej także przedstawiciele ukraińskich kół wojskowych, a w czerwcu środowiska chłopskie. W skład Centralnej Rady weszli także przedstawiciele robotników i mniejszości narodowych.
Uniwersały Rady
Mając poparcie niemal wszystkich Ukraińców,
23 czerwca
1917
roku Centralna Rada wydała swój I Uniwersał. Proklamowano autonomię Ukrainy w ramach państwa rosyjskiego oraz utworzono rząd autonomiczny – Sekretariat Generalny. Składał się on z 8 ministerstw, a na jego czele stanął W. Wynnyczenko. I Uniwersał został ogłoszony po odrzuceniu przez rosyjski
Rząd Tymczasowy
żądań wysuwanych przez Ukraińców: pisemnej deklaracji rządu o niesprzeciwianiu się autonomii Ukrainy, ustanowienia przy rządzie rosyjskim stałego komisarza ds. Ukrainy, ustanowienia urzędu komisarza rządowego na Ukrainie, wybieranego przez Ukraińców, któremu podlegałaby cała administracja lokalna, oraz pozostawienia części dochodów podatkowych w dyspozycji autonomii ukraińskiej. Z tego powodu Rosja domagała się natychmiastowego odwołania Uniwersału. Jednak w dniu 15 lipca 1917 roku Rząd Tymczasowy ogłosił zawarcie porozumienia z Centralną Radą. Strona ukraińska godziła się na odłożenie sprawy autonomii do chwili zwołania Ogólnorosyjskiego Zgromadzenia Ustawodawczego. Z kolei Rząd Tymczasowy uznał Radę za swą przedstawicielkę w pięciu guberniach (kijowskiej, podolskiej, połtawskiej, wołyńskiej i części czernihowskiej), a Sekretariatowi Generalnemu przekazał uprawnienia wykonawcze.
16 lipca
1917
roku postanowienia ugody zostały ogłoszone w wydanym przez Centralną Radę II Uniwersale. Jednak, jak się okazało, ustępstwa strony rosyjskiej były pozorne.
17 sierpnia
1917
Rząd Tymczasowy wydał instrukcję dla Sekretariatu Generalnego, w której jego rolę ograniczono w praktyce do wykonawcy poleceń rządu. Wobec powyższego Centralna Rada powinna była zerwać umowę i wykorzystując kryzys w Rosji, przystąpić do budowy niepodległego państwa ukraińskiego. Jednak stało się inaczej. Powodem był widoczny brak odpowiedniego kierownictwa w Centralnej Radzie, co zaowocowało niezdecydowanymi działaniami oraz sporami o zakres władzy. Brak doświadczenia u młodych polityków ukraińskich, brnięcie w niekończące się spory powodowało, że na drugi plan zeszły sprawy bezpieczeństwa, zaopatrzenia miast w żywność czy kwestie związane z forowaniem własnego wojska. Nie udało się także rozwiązać jednego z najbardziej palących problemów, sprawy rozdziału ziemi pomiędzy chłopów ukraińskich. W następstwie czego Centralna Rada zaczęła tracić poparcie społeczności ukraińskiej.
Osłabienie pozycji Centralnej Rady zbiegło się z przewrotem bolszewickim w
Petersburgu
.
Bolszewicy
nie wyobrażali sobie przyszłej Rosji komunistycznej bez Ukrainy. Początkowo Centralna Rada nie traktowała bolszewików jako swego pierwszoplanowego wroga; wrogiem był Rząd Tymczasowy. Kiedy jednak stało się jasne, że bolszewicy doszli do władzy w Rosji na dłuższy czas, a państwo ogarnęła wojna domowa, Centralna Rada – w której większość stanowili socjaldemokraci – postanowiła oddzielić się od Rosji.
20 listopada
1917
roku ogłosiła ona swój III Uniwersał, w którym proklamowała utworzenie
Ukraińskiej Republiki Ludowej
– organizmu odrębnego od Rosji zasadniczej, chociaż pozostającej częścią państwa rosyjskiego na zasadzie federacji. Na terytorium URL składały się gubernie: kijowska, podolska, wołyńska, czernihowska, połtawska, charkowska, katerynosławska, chersońska i taurydzka bez Krymu. URL rezerwowała sobie również prawo przyłączenia części guberni kurskiej, woroneskiej i chełmskiej, jeżeli taką wolę wyrażą demokratycznie ich mieszkańcy.
W III Uniwersale ogłoszono przekazanie całej ziemi w ręce chłopów, ustanowiono ośmiogodzinny dzień pracy, zniesiono karę śmierci i ogłoszono amnestię dla skazanych za przestępstwa polityczne. Zapowiedziano wprowadzenie kontroli państwowej nad przemysłem (jednak bez jego nacjonalizacji), reformę sądownictwa i rozszerzenie kompetencji samorządu terytorialnego. Zadeklarowano poszanowanie wolności słowa, druku, wyznania, zebrań, stowarzyszeń, strajków, nietykalności osobistej, nienaruszalności mieszkania oraz prawo do posługiwania się językami miejscowymi w kontaktach z władzami wszystkich szczebli. Obiecano również wprowadzenie autonomii osobistej mniejszości narodowych, z których z imienia wymieniono trzy: wielkoruską (rosyjską), żydowską i polską.[1]
Ogłoszono także dekret o przeprowadzeniu
9 stycznia
1918
roku wyborów do Ukraińskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego (równolegle do ogłoszonych wyborów do rosyjskiej
Konstytuanty
). Prawo wyborcze uzyskali wszyscy mieszkańcy Ukrainy (także kobiety), którzy ukończyli 20 rok życia. Jednak rozpędzenie w dniu
9 stycznia
1918
przez bolszewików wybranej w demokratycznych wyborach Konstytuanty rosyjskiej oraz walki wojsk Centralnej Rady z bolszewikami uniemożliwiły pełne przeprowadzenie wyborów. Z tych powodów ukraińskie Zgromadzenie Konstytucyjne nie zebrało się.
17 grudnia
rosyjska
Rada Komisarzy Ludowych
wysłała do Centralnej Rady pismo, w którym na wstępie uznała pełne prawa Ukrainy, w tym do oderwania się od Rosji, po czym w formie ultimatum zażądała od Centralnej Rady podporządkowania się bolszewikom, w tym zwrotu broni skonfiskowanej oddziałom bolszewickim, zezwolenia im na swobodną działalność na Ukrainie oraz współdziałania w rosyjskiej wojnie domowej. Centralna Rada oraz zebrany tego dnia w Kijowie Zjazd Rad Delegatów Chłopskich, Żołnierskich i Robotniczych odrzuciły ultimatum. Wówczas delegaci bolszewiccy opuścili zjazd, zebrali się w
Charkowie
i ogłosili powstanie
Ukraińskiej Republiki Radzieckiej
.
Atak bolszewików
Działania rządu charkowskiego były w pełni sterowane z Petersburga. Oddziałom bolszewickim wydano rozkaz marszu na Kijów – tym samym Rosja radziecka de facto wypowiedziała wojnę Ukrainie. Przy tym rosyjski rząd bolszewicki twierdził, że nie jest to wojna, gdyż bolszewicy reprezentują rząd ukraiński (charkowski), w związku z tym na Ukrainie toczy się wyłącznie wojna domowa.
W starciu z bolszewicką inwazją wyszła na jaw cała słabość przygotowań Centralnej Rady do wojny o utrzymanie niepodległości, a zwłaszcza jej niezrozumiałe bagatelizowanie spraw związanych z tworzeniem własnych wojsk. W tym czasie dysponowała ona jedynie około 15- tysięczną armią, którą dowodził
Symon Petlura
. Wojska bolszewickie cały czas posuwały się naprzód. W styczniu zajęły
Odessę
,
Chersoń
i Aleksandrowsk.
9 lutego
1918
wojska bolszewickie zajęły
Kijów
. Rząd URL przeniósł się na
Wołyń
.
Parcia armii bolszewickiej nie mogły powstrzymać styczniowe działania Centralnej Rady. W styczniu 1918 roku ogłosiła ona swój IV Uniwersał – deklarację
niepodległości
Ukrainy: „od dzisiaj Ukraińska Republika Ludowa staje się niepodległym, od nikogo niezależnym, wolnym, suwerennym Państwem Narodu Ukraińskiego”[2].
Traktat brzeski i przewrót Skoropadskiego
W obliczu nacierających wojsk bolszewickich, ostatnią nadzieją na utrzymanie władzy było dla Centralnej Rady uzyskanie pomocy z zewnątrz.
9 lutego
1918
doszło do podpisania
traktatu brzeskiego
pomiędzy URL a Niemcami i
Austro-Węgrami
. Na jego mocy ustalono granicę między URL a Austro-Węgrami, którą stała się dawna granica między monarchią habsburską a Rosją. Podpisanie traktatu, a następnie wkroczenie ponad 450-tysięcznej armii niemieckiej i austro-węgierskiej na Ukrainę umożliwiło rządowi ukraińskiemu i Centralnej Radzie powrót do Kijowa. Jednak nie wzbudziło to entuzjazmu u ludności ukraińskiej.
Wkraczające armie podzieliły Ukrainę na strefy wpływów (północną – niemiecką i południową – austro-węgierską), nadmiernie eksploatując ją gospodarczo. Nie mogły temu zapobiec władze ukraińskie, w łonie których ponownie rozgorzały konflikty polityczne destabilizujące pracę Centralnej Rady oraz powodujące kryzysy rządowe.
29 kwietnia
1918
roku odbywający się w Kijowie Zjazd Włościański obwołał władcą Ukrainy byłego generała armii carskiej
Pawła Skoropadskiego
. Przy pomocy wojsk niemieckich dokonano aresztowania rządu i rozpędzono Centralną Radę. Władzę objął Skoropadski, który obwołał się dyktatorem z tytułem
hetmana
Ukrainy i ogłosił uroczyście powstanie Państwa Ukraińskiego (ukr. Українська Держава), potocznie zwanego
Hetmanatem
, oraz likwidację Centralnej Rady. Po obaleniu Hetmanatu w grudniu
1918
r., restytuowano Ukraińską Republikę Ludową, jednak już bez instytucji Centralnej Rady.
Bibliografia, linki
Przypisy
Zobacz też