Władysław Gomułka,
ps.
Wiesław (ur.
6 lutego
1905
w
Białobrzegach Franciszkańskich
(obecnie dzielnica
Krosna
), zm.
1 września
1982
w
Konstancinie
) -
polski
polityk
, działacz
komunistyczny
, I sekretarz KC
PPR
(1943-1948),
I sekretarz
KC PZPR
(1956-1970),
poseł
na Sejm Ustawodawczy
oraz na
Sejm
PRL
II
,
III
,
IV
i
V
kadencji.
Okres międzywojenny
Urodzony w rodzinie robotniczej pielęgnującej tradycje patriotyczne. Naukę ukończył w wieku 12 lat. Od 1919 pracował jako
ślusarz
w przemyśle naftowym. W latach 1922-1925 działał w organizacji młodzieżowej PPS Siła. Został sekretarzem okręgu związku w
Drohobyczu
. W latach 1925-1926 należał do
Niezależnej Partii Chłopskiej
, od 1926 do
Komunistycznej Partii Polski
. W 1926 zorganizował strajk w kopalniach ropy w Drohobyczu, za co został aresztowany. Następnie działał w Związku Zawodowym Chemików na Górnym Śląsku. W 1932 przy kolejnym aresztowaniu, podczas organizowania strajku w
Łodzi
, odniósł ciężką ranę postrzałową, po której pozostał mu niedowład nogi. W 1934 został skazany na 5 lat więzienia za "działalność na szkodę państwa polskiego, a w interesie Rosji". Po prawie dwuletnim pobycie w więzieniach w Łodzi,
Łęczycy
i
Białymstoku
otrzymał krótki urlop zdrowotny, podczas którego pod fałszywym nazwiskiem wyjechał do
ZSRR
. W latach 1934-1935 przebywał w
Moskwie
, gdzie ukończył szkołę partyjną, Międzynarodową Akademię Leninowską. Po powrocie do kraju mieszkał w
Świętochłowicach
. W 1936 ponownie aresztowany, z przerwami przetrzymywany w więzieniu do wybuchu
wojny
.
Okres okupacji
Po kampanii wrześniowej, w czasie której wydostał się z więzienia w
Sieradzu
, po krótkim pobycie w
Warszawie
przedostał się do
Białegostoku
, później do
Lwowa
. Tam pracował w miejscowych zakładach papierniczych na stanowiskach kierowniczych. W 1941 przyjęty do
WKP(b)
. Po
ataku Niemiec na ZSRR
, wiosną 1942 wrócił w krośnieńskie, gdzie wstąpił do PPR. Zakładał jej komórki na Podkarpaciu, a w lipcu 1942 przyjechał do
Warszawy
, gdzie został jednym z przywódców PPR. Od lipca 1942 sekretarz KW w Warszawie, od października 1942 członek KC, od stycznia 1943 członek sekretariatu KC, a od 23 listopada 1943 I sekretarz. Autor podstawowych dokumentów programowych, w tym wydanej w 1943 broszury "O co walczymy". Inicjator utworzenia
KRN
. Od sierpnia 1944 członek Biura Politycznego KC PPR[1]. W rządzie lubelskim, a później w
TRJN
wicepremier i minister tzw.
Ziem Odzyskanych
.
Okres powojenny
PPR
22 czerwca 1946 wziął udział w naradzie wraz z
Bolesławem Bierutem
i doradcą
sowieckim
przy
MBP
płk. Siemionem Dawidowem, na której omówił techniczne szczegóły fałszowania wyników
referendum ludowego
[2]. W 1947 na spotkaniu przywódców partii komunistycznych w
Szklarskiej Porębie
, na którym powstał
Kominform
, wygłosił mowę, w której stwierdził, że w Polsce nie powinien istnieć system jednopartyjny i że należy utrzymać podział na PPR i
PPS
. W czasie przemówienia wiele osób wyszło z sali. 10 sierpnia 1948 w trakcie obrad Biura Politycznego PPR w
Sopocie
podjęto decyzję o ostatecznym odsunięciu go za
"prawicowe i nacjonalistyczne odchylenie"
i zastąpieniu przez Bolesława Bieruta. On sam został kierownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu. Następnie oskarżony, uwięziony w 1951, zwolniony w 1954 i usunięty z partii.
PZPR
Dom Gomułki w okresie emerytury w Konstancinie-Jeziornie.
Grób Gomułki na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.
Ponownie przyjęty do partii w 1956 w wyniku
wypadków czerwcowych
, dokooptowany w skład KC, 21 października wybrany I sekretarzem. 24 października 1956 wygłosił na wiecu ludności Warszawy na
placu Defilad
emocjonalne przemówienie, które zyskało mu powszechną sympatię. Po dramatycznych pertraktacjach z przybyłymi do Warszawy władzami
sowieckimi
, zdołał uzyskać wycofanie do baz zmierzających na Warszawę oddziałów radzieckich i częściową akceptację władz ZSRR dla umiarkowanych reform. W dniach 16–18 listopada przewodniczył polskiej delegacji do Moskwy, która uzyskała znaczne ustępstwa strony radzieckiej. W początkowym okresie swoich rządów realizował politykę umiarkowanych reform i odprężenia (zwaną
odwilżą gomułkowską
), czemu towarzyszyła dekolektywizacja rolnictwa, poprawa stosunków z Kościołem katolickim i pierwsze próby uzyskania od
Niemiec
potwierdzenia granicy na
Odrze
i
Nysie Łużyckiej
. W pierwszym okresie po październikowym przełomie Gomułka zyskał powszechną sympatię społeczeństwa. Pamiętano mu, że przesiedział lata w więzieniu za wierność swoim poglądom, a wybaczano to, że sam przyczynił się do powstania ustroju, w którym można było więzić za poglądy. Oczekiwano od niego spełnienia obietnic, gdy zaczął się z nich wycofywać, szybko stracił popularność. W 1960 zginęła w Krośnie w pożarze siostra Władysława Gomułki – p. Paczosowa.
W latach 60. XX wieku nastąpiło pogorszenie stosunków Państwa z Kościołem. W 1960 zniesiono święta Trzech Króli i Matki Boskiej Zielnej. W tym samym roku zabroniono nauki religii w budynkach szkół. Od 1961 władze lokalne pod wpływem władz centralnych zabraniały przeprowadzaniu Procesji Bożego Ciała na ulicach miast. W 1966 władze PRL nie dopuściły do pielgrzymki Papieża
Pawła VI
, który chciał uczcić 1000-lecie Chrztu Polski. Milicja "aresztowała" wędrującą kopię obrazu
Matki Boskiej Częstochowskiej
. W okresie
II Soboru Watykańskiego
odmawiano paszportu do Rzymu arcybiskupowi Wrocławia –
Bolesławowi Kominkowi
, a później prymasowi
Stefanowi Wyszyńskiemu
.
Marzec 1968
W II połowie lat 60. zaostrzył kurs, zwiększając jednocześnie nacisk na "właściwe stosunki" z ZSRR, czego skutkiem było zdjęcie ze sceny Dziadów w reż.
Kazimierza Dejmka
. Inicjator kampanii antysemickiej w 1968, która spowodowała masową emigrację Żydów z Polski. Po
wypadkach marcowych
jego pozycja uległa osłabieniu. Na uwagę zasługuje fakt, iż sam był mężem
Zofii (Liwy) Szoken
– Polki pochodzenia żydowskiego, z którą miał syna – Ryszarda Strzeleckiego (ur. 1930 – w 1970 wiceminister)[3].
Polityka zagraniczna
Popierał także
interwencję
LWP
w
Czechosłowacji
w 1968, uważając, że przejęcie władzy w Czechosłowacji przez ekipę prozachodnią i proniemiecką zagrozi nieuznawanej i negowanej wówczas oficjalnie przez RFN granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej.
7 grudnia 1970 doprowadził do podpisania pomiędzy Polską a RFN układu, w którym RFN oficjalnie przyjęło do wiadomości zachodnią granicę Polski. Korzystając z tego niewątpliwego sukcesu w polityce zagranicznej postanowił wprowadzić podwyżkę cen na mięso i jego przetwory, co w konsekwencji doprowadziło do protestów społecznych.
Grudzień 1970
W grudniu 1970 na jego polecenie krwawo stłumiono (kilkadziesiąt ofiar śmiertelnych)
robotnicze manifestacje na Wybrzeżu
. 20 grudnia pod naciskiem zwolenników
Edwarda Gierka
zmuszony do ustąpienia ze stanowiska I sekretarza, a w 1971 przeniesiony na emeryturę. Sformułował wówczas tezę, w myśl której tak jak za upadek
I RP
odpowiadała ciemnota, warcholstwo i tendencje anarchiczne szlachty, a za klęskę
II RP
wg niego
burżuazja
, to grabarzem Polski Ludowej będzie klasa robotnicza[].
Napisane przez niego później pamiętniki wydano drukiem po raz pierwszy w 1994. Zmarł na
raka płuc
[4] w
Konstancinie
. Na jego pogrzebie na Powązkach Wojskowych mowy pogrzebowe wygłosili: członek Biura Politycznego KC PZPR
Kazimierz Barcikowski
– w imieniu władz PZPR oraz
Ignacy Loga-Sowiński
– w imieniu współpracowników i przyjaciół.
Publikacje
-
Dariusz Matelski
, Antyniemiecka obsesja Gomułki, „Gazeta Wyborcza”, nr 137 (4850) z 15 czerwca 2005, s. 18.
Bibliografia
-
Dariusz Matelski
, Działalność Stowarzyszenia "Poznański Czerwiec '56" w latach 1989–2008. Książka dedykowana prof. Edmundowi Makowskiemu (1931–2000), (Poznań 2008),
Przypisy
Linki zewnętrzne