II wojna światowa |
|
Data |
1 września
1939
–
2 września
1945
|
Miejsce |
Europa
,
Azja
,
Afryka
,
Oceania
,
Arktyka
,
Ocean Atlantycki
,
Ocean Spokojny
,
Ocean Indyjski
|
Przyczyna | Dążenia
Niemiec
i
ZSRR
do
hegemonii
w Europie i obalenia przy użyciu siły porządku międzynarodowego ustanowionego
traktatem wersalskim
; ambicje sojuszników Niemiec (
Zjednoczone Królestwo Włoch
,
Japonia
) do uczestnictwa w zrewidowanym na swą korzyść międzynarodowym układzie sił kosztem europejskich mocarstw demokratycznych (
Wielka Brytania
i
Francja
) oraz
USA
i ich terytoriów zamorskich w
Azji
i
Afryce
; dążenia
ZSRR
do kontrolowanej z Moskwy ekspansji militarnej
systemu sowieckiego
na gruzach zburzonego przez wojnę między państwami "kapitalistycznymi" systemu międzynarodowego. |
Wynik | Zwycięstwo aliantów; dominacja dwóch mocarstw:
USA
i
ZSRR
; stworzenie
ONZ
; obalenie
faszyzmu
w Europie i Azji Wschodniej; czteroletni podział karny
Niemiec
i dziesięcioletni
Austrii
jako krajów inicjujących wojnę i
holokaust
między
Francję
,
Wielką Brytanię
,
USA
i
ZSRR
; podzielenie państw Europy na Zachód kontrolowany przez USA, Wielką Brytanię i Francję oraz na Wschód kontrolowany przez ZSRR (tzw.
zimna wojna
); spekulacje nad przyznaniem
Żydom
niepodległego państwa. |
|
II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od
1 września
1939
do
2 września
1945
(w Europie do
8 maja
1945
), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą
Europę
,
wschodnią
i
południowo-wschodnią Azję
, północną
Afrykę
, część
Bliskiego Wschodu
i wszystkie
oceany
. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w
Arktyce
i
Ameryce Północnej
. Poza większością państw europejskich i ich koloniami, brały w niej udział państwa
Ameryki Północnej
i
Ameryki Południowej
oraz
Azji
. Głównymi stronami konfliktu były
państwa osi
i państwa koalicji antyhitlerowskiej (
alianci
). W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln z bronią[1]. Według różnych szacunków zginęło w niej od 50[2] do 78[3] milionów ludzi.
Za datę rozpoczęcia wojny przyjmuje się
1 września
1939
– atak
Niemiec
na
Polskę
.
3 września
1939
w wyniku wygaśnięcia terminu ultimatum o godzinie 11 przed południem brytyjskiego czasu letniego przystąpiły do wojny Wielka Brytania i Francja (w piśmiennictwie zachodnim podaje się czasami tę drugą datę jako początek wojny światowej). Niektórzy za początek wojny światowej uznają wojnę japońsko-chińską, rozpoczętą
7 lipca
1937
najazdem wojsk japońskich, jednakże aż do
1941
konflikt ten pozostawał lokalny. W historiografii
radzieckiej
istniało pojęcie
Wielka Wojna Ojczyźniana
, rozpoczynająca się
22 czerwca
1941
wraz z atakiem niemieckim na ZSRR. Dla Amerykanów wojna rozpoczęła się
7 grudnia
1941
, wraz z
atakiem japońskim
.
Zapowiedzią nadchodzącego konfliktu był wzrost nastrojów nacjonalistycznych i dążeń ekspansywnych ze strony państw osi, wyrażający się w ataku
faszystowskich
Włoch
na
Abisynię
(
wojna włosko-abisyńska 1935-1936
), trwającej od
1937
wojnie chińsko-japońskiej
(którą część historyków uważa za część II wojny światowej) oraz rozbiorze
Czechosłowacji
(październik
1938
). W Hiszpanii od
1936
roku trwała krwawa
wojna domowa
, w której starły się interweniujące państwa faszystowskie i komunistyczny ZSRR. II wojnę światową poprzedziły też takie agresywne zachowania ze strony
III Rzeszy
, jak: zajęcie
Nadrenii
w
1936
,
Anschluss Austrii
(marzec
1938
– marzec
1939
) oraz aneksja
Kłajpedy
i
Czech
. Ze strony Włoch przykładem złamania prawa międzynarodowego było zajęcie
Albanii
wiosną
1939
.
Europa
Atak na Polskę
Niemieckie bombardowanie Warszawy
1 września 1939, Niemcy wkraczają do Polski (propagandowe zdjęcie sfałszowane)
Wojna wybuchła
1 września
1939
po ataku
III Rzeszy niemieckiej
w porozumieniu z
ZSRR
na
Polskę
. Pierwszy etap wojny, nazywany wojną obronną Polski lub tradycyjnie w piśmiennictwie
kampanią wrześniową
, prawdopodobnie rozpoczął
nalot na Wieluń
, a zaraz po nim ostrzał
Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte
przez pancernik
Schleswig-Holstein
i agresja wzdłuż całej granicy niemiecko-polskiej zgodnie z dyrektywami "
Fall Weiss
"[4].
W chwili wybuchu wojny Polska miała układ sojuszniczy z
Francją
z
1921
, układ sojuszniczy z
Wielką Brytanią
z
25 sierpnia
1939
oraz sojusz z
Rumunią
, obowiązujący jednak tylko w przypadku ataku ze strony ZSRR. Niemcy były powiązane
paktem antykominternowskim
z
Japonią
i
Włochami
, tzw.
paktem stalowym
z Włochami oraz układem z ZSRR (
pakt Ribbentrop-Mołotow
) z
23 sierpnia
1939
, który de facto dzielił Europę Środkową na strefy wpływów obu państw i dawał Niemcom wolną rękę w wojnie z Polską. Formalnie wojna nabrała charakteru światowego z chwilą wypowiedzenia jej przez Wielką Brytanię i Francję
3 września
1939
. Wraz z Wielką Brytanią do wojny przystąpiły
Indie
i główne państwa
Wspólnoty Brytyjskiej
(dominia brytyjskie):
Australia
i
Nowa Zelandia
(3 września),
ZPA
(6 września) i
Kanada
(
10 września
). Oficjalnie po stronie Niemiec do wojny nie przyłączyły się na tym etapie jednak ani Włochy, ani Japonia. Neutralność zachowały
Węgry
[5] i Rumunia. Wraz z Niemcami ruszyła natomiast na Polskę
słowacka
Armia Polowa "Bernolak"
, a
17 września
również bez określonego w prawie międzynarodowym
wypowiedzenia wojny
zaatakowała Polskę
Armia Czerwona
.
Agresja ZSRR
rozstrzygnęła o klęsce militarnej Polski w kampanii[]. ZSRR rozpoczął
okupację
terytorium Rzeczypospolitej do linii
zmodyfikowanego paktu Ribbentrop-Mołotow
. Atak ten złamał
polsko-sowiecki pakt o nieagresji z 1932
, który miał obowiązywać do
1945
, jednak nie wywołał ze strony rządu polskiego wypowiedzenia wojny. ZSRR w nocie przedstawionej w nocy 17 września 1939 – w chwili rozpoczęcia agresji ambasadorowi RP w
Moskwie
Wacławowi Grzybowskiemu
stwierdził jednostronnie zaprzestanie istnienia państwa polskiego
. Ambasador odmówił przyjęcia noty, polscy dyplomaci wyjechali z terytorium ZSRR dopiero po interwencji dziekana korpusu dyplomatycznego, ambasadora Rzeszy
von Schulenburga
.
Kampania wrześniowa
skończyła się, kiedy wojska niemieckie i sowieckie zajęły terytorium Polski i zakończył się opór wojsk polskich (regularnej armii) na terenie kraju.
Armia Czerwona
toczyła walki z
Korpusem Ochrony Pogranicza
na całej linii granicznej. Ciężkie walki oddziały Wojska Polskiego i ochotnicy stoczyli w
obronie Grodna
.
Naczelny Wódz
Edward Rydz-Śmigły
wydał dyrektywę :
|
Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii. |
Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską i brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy doprowadził do dezorientacji dowódców i żołnierzy (p.
Obrona Lwowa 1939
) a w konsekwencji do
wzięcia do niewoli
ok. 250 tysięcy żołnierzy i oficerów, w większości nie stawiających oporu.
Po
agresji sowieckiej
rząd polski ewakuował się w nocy
17 września
1939
na terytorium sojuszniczej
Rumunii
. Wbrew porozumieniu polsko-rumuńskiemu o swobodnym prawie przejazdu (
fr.
droit de passage) pod naciskiem niemiecko-sowieckim, przy porozumieniu Rumunów z rządem francuskim (ambasador
Leon Noël
) rząd polski został bez uprzedzenia
internowany
.
30 września
1939
prezydent
Ignacy Mościcki
, korzystając z prerogatyw
konstytucji
o możliwości wyznaczenia następcy w czasie wojny wydał dekret o przekazaniu władzy
Władysławowi Raczkiewiczowi
, co zapoczątkowało działalność
Rządu RP na uchodźstwie
.
Mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów. Jeszcze we wrześniu 1939 rozpoczęły działalność podporządkowane
Rządowi RP na uchodźstwie
struktury
państwa podziemnego
. Ciągłość państwowa Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej wbrew deklaracjom agresorów i okupantów została zachowana. W okupowanym kraju odtworzono konspiracyjną
administrację
i
podziemne Wojsko Polskie
.
Dziwna wojna
Działania wojenne w Europie (1939)
Tymczasem na Zachodzie toczyła się tzw.
dziwna wojna
, alianci nie podejmowali bowiem działań zaczepnych. Na posiedzeniu Rady Najwyższej Sprzymierzonych w
Abbeville
12 września
1939
Francja
i
Wielka Brytania
postanowiły, że nie udzielą Polsce realnej, wojskowej pomocy.
28 września
1939
w zawartym w Moskwie
pakcie o granicach i przyjaźni
III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu (
konwencja haska IV
z
1907
) wytyczenia granicy niemiecko-sowieckiej na okupowanym wojskowo terytorium Polski. W stosunku do ustaleń tajnego protokołu do
Paktu Ribbentrop-Mołotow
dwaj agresorzy dokonali jednak pewnej modyfikacji: ZSRR oddał III Rzeszy terytorium Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na podporządkowanie ZSRR
Litwy
.
Wileńszczyzna
została przekazana Litwie
10 października
w zamian za zgodę na bazy Armii Czerwonej na jej terytorium. Podobne układy ZSRR wymusił
29 września
i
5 października
na
Estonii
i
Łotwie
.
Do czerwca
1940
kraje te cieszyły się jeszcze pozorami niepodległości. Od
30 listopada
1939
do
13 marca
1940
toczyła się wojna pomiędzy ZSRR a
Finlandią
, tzw.
wojna zimowa
, wywołana atakiem ZSRR wobec odmowy Finlandii zawarcia analogicznego traktatu o bazach sowieckich.
Finlandia obroniła swą niepodległość kosztem strat terytorialnych oraz straciła sporo żołnierzy i strategiczne umocnienia graniczne. Doszło czasowo do powołania przez ZSRR marionetkowej
Fińskiej Republiki Demokratycznej
ze "stolicą" w
Terijoki
, która zakończyła swe istnienie z chwilą zawarcia sowiecko-fińskiego traktatu pokojowego.
Inwazja na Skandynawię
Niemiecka piechota atakuje norweską wieś
9 kwietnia
1940
Niemcy zaatakowały
Danię
i
Norwegię
. Dania nie była w stanie stawiać jakiegokolwiek oporu i podporządkowała się Niemcom, broniła się natomiast Norwegia. Pomimo opanowania najważniejszych miast słaba 50 tys. armia norweska nadal tworzyła ogniska oporu w głębi kraju. Król
Haakon VII
wraz z rządem ewakuowali się do Wielkiej Brytanii. Wysadzono desant sił angielsko-francuskich w rejonie Andelsnes i Namsos. Po zaciętych walkach z udziałem polskiej
Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich
opanowano
Narwik
. Alianci wycofali się jednak z Norwegii w obliczu ataku III Rzeszy na inne państwa Europy. W Norwegii powołano kolaboracyjny rząd, którego premierem został
Vidkun Quisling
, wódz norweskich faszystów.
Kampania francuska
Defilada Wehrmachtu w zdobytym Paryżu
10 maja
1940
Niemcy zaatakowali
Holandię
,
Belgię
i
Luksemburg
(
Fall Gelb
). Opanowanie przez spadochroniarzy mostów i lotnisk holenderskich pozwoliło armii niemieckiej na zajęcie tego kraju w ciągu sześciu dni.
12 maja
Niemcy przerwali front francuski w rejonie
Sedanu
i ruszyli na zachód, następnego dnia dotarli do kanału
La Manche
. Lewe skrzydło wojsk alianckich zostało odcięte.
28 maja
armia belgijska skapitulowała. Od
26 maja
do
4 czerwca
w rejonie
Dunkierki
odbywała się ewakuacja wojsk brytyjskich. Plaże pozostawiono wypełnione sprzętem, ale ludzi zdołano wywieźć na Wyspy Brytyjskie.
10 czerwca
Włochy wypowiedziały wojnę Francji, co jednak nie mogło już mieć większego wpływu na losy wojny. W cztery dni później Niemcy wkroczyli do
Paryża
.
Brytyjscy i francuscy jeńcy na plaży pod Dunkierką
16 czerwca
premierem Francji został marszałek
Philippe Pétain
, który następnego dnia poprosił
Berlin
o zawieszenie broni. Dzień później
BBC
nadało odezwę gen.
Charles'a de Gaulle'a
wzywającą do dalszej walki. Zapoczątkowało to działalność
Komitetu Wolnej Francji
.
22 czerwca
pod
Compiègne
, w tej samej salonce kolejowej, w której podpisano rozejm kończący
I wojnę światową
, Francuzi sygnowali zawieszenie broni. Północna Francja wraz z
Paryżem
dostała się pod okupację niemiecką,
Alzację
i
Lotaryngię
przyłączono do III Rzeszy, południowa zaś część kraju stała się kolaborującym z Niemcami
Państwem Francuskim
ze 100 tys. armią i rządem
Petaina
-
Lavala
ulokowanym w słynnym kurorcie
Vichy
. Państwo to istniało do
1942
, kiedy całe jego terytorium zaanektowane zostało przez Niemców w związku z desantem amerykańskim w Afryce Północnej.
Działania wojenne w Europie (1940)
Klęska Francji została wykorzystana przez ZSRR do zajęcia
państw bałtyckich
. Związek Radziecki wprowadził w czerwcu
1940
na ich teren znaczne wojska i wymusił rekonstrukcje rządów, obsadziwszy je swoimi ludźmi. W ciągu miesiąca Litwa, Łotwa i Estonia ogłoszone zostały Socjalistycznymi Republikami Radzieckimi, a między
3
a
6 sierpnia
przystąpiły do
ZSRR
.
Stalin
wystosował również ultimatum do rządu
rumuńskiego
, żądając oddania
Besarabii
oraz
Północnej Bukowiny
. Rumunia się ugięła, a wkrótce oddała
Węgrom
, pod naciskiem niemieckim (tzw.
drugi arbitraż wiedeński
), również część
Siedmiogrodu
. Latem
1940
Moskwa wysunęła wobec Finlandii upokarzające żądania ekonomiczne –
Helsinki
wypełniły je, bojąc się utraty niepodległości, równocześnie jednak zacieśniły stosunki z Niemcami, co zapewniło im swoisty parasol ochronny. Podobną politykę obrał
Bukareszt
; Niemcy, powoli szykując się do wojny z ZSRR, blokowały ekspansję ZSRR w kierunku europejskim.
10 listopada
1940
w Berlinie podczas wizyty
Wiaczesława Mołotowa
Hitler po raz ostatni próbował skłonić ZSRR do wojny z Wielką Brytanią proponując przystąpienie do
Paktu Trzech
, by doprowadzić do rozbioru
Imperium Brytyjskiego
z udziałem ZSRR (wskazując
Iran
i
Indie
jako teren potencjalnej ekspansji sowieckiej). Wobec odpowiedzi Mołotowa podtrzymującej zainteresowanie ZSRR aneksją
Finlandii
, bazami wojskowymi w
Bułgarii
a także kontrolą ZSRR nad
cieśninami tureckimi
i
Irakiem
, Adolf Hitler wydał dyrektywę do opracowania planu agresji III Rzeszy na ZSRR, ostatecznie określoną jako
Plan Barbarossa
.
Bitwa o Anglię
8 sierpnia
1940
atakiem
Luftwaffe
na lotniska
RAF
rozpoczęła się powietrzna
bitwa o Anglię
, trwająca do
31 października
. Miała dać
Luftwaffe
panowanie w powietrzu i zdezorganizować obronę brytyjską, co miało być wstępem do morskiej inwazji na Wyspy Brytyjskie (operacja Lew Morski), ale zakończyła się porażką Niemiec. W bitwie wzięli udział
Polacy
. Spośród wszystkich pilotów myśliwskich, broniących angielskiego nieba, 5% pochodziło z Polski; przypisuje się im 11% wszystkich zestrzeleń samolotów wroga. Oprócz działań powietrznych Niemcy rozwinęli ofensywę morską przy pomocy
okrętów podwodnych
, pragnąc odciąć Wielką Brytanię od dostaw żywności i materiałów wojennych z kolonii i
USA
.
Bitwa o Atlantyk
przybrała na sile.
Inwazja na Grecję i Jugosławię
28 października
1940
Włochy zaatakowały
Grecję
. Wojska włoskie szybko zostały powstrzymane i odrzucone od linii frontu, a w grudniu oddziały greckie wkroczyły do południowej
Albanii
. Szerokiego poparcia Grekom udzielili Brytyjczycy, wysyłając swoje siły ekspedycyjne. Obecność Brytyjczyków w Grecji i niepomyślny rozwój sytuacji politycznej w
Jugosławii
doprowadził do niemieckiej inwazji na oba te kraje
6 kwietnia
1941
. Niemcy już
12 kwietnia
wkroczyli do
Belgradu
, do
30 kwietnia
opanowali lądową część terytorium Grecji.
20 maja
na
Krecie
lądowały niemieckie
oddziały powietrzno-desantowe
(
Operacja Merkur
). Na wyspie walczyły resztki brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego i armii greckiej. W końcu Kreta została zdobyta, a ostatnie oddziały brytyjskie opuściły ją
31 maja
. Na części terytorium Jugosławii doszło do utworzenia sprzymierzonego z Osią tzw.
Niezależnego Państwa Chorwackiego
na czele z wodzem
ustaszów
Ante Paveliciem
.
Inwazja na ZSRR
Działania wojenne w Europie (1941-1942)
W latach
1939
-
1941
ZSRR
prowadził intensywną współpracę gospodarczą z
Niemcami
na podstawie
Paktu Ribbentrop-Mołotow
, a stosunki pomiędzy obydwoma krajami pozostawały przyjazne. W rzeczywistości jednak
Hitler
przygotowywał w tym czasie zakonspirowany plan inwazji na
ZSRR
(
Plan Barbarossa
).
22 czerwca
1941
III Rzesza
dokonała bez wypowiedzenia wojny zbrojnej agresji na
ZSRR
, co otworzyło po raz pierwszy od października 1939
front wschodni
II wojny światowej. Historiografia sowiecka, a następnie rosyjska określa wojnę niemiecko-sowiecką (
1941
-
1945
) jako
Wielką Wojnę Ojczyźnianą
[6] . W działaniach wojennych sojusznikami Rzeszy były
Rumunia
,
Finlandia
,
Węgry
,
Włochy
oraz oddziały ochotników z Belgii, Holandii, Francji i Hiszpanii . W pierwszych miesiącach wojny
Armia Czerwona
ponosiła olbrzymie straty w ludziach i sprzęcie, a wojska niemieckie zajęły rozległe obszary
Ukrainy
,
Białorusi
i republik nadbałtyckich, docierając aż pod
Leningrad
i
Moskwę
. Grudniowa kontrofensywa sowiecka pod Moskwą odrzuciła jednak Niemców spod bram miasta. Ofensywa radziecka była kontynuowana na początku
1942
jednak zakończyła się niepowodzeniem (por:
Kontrofensywy sowieckie 1941/1942
). Umożliwiło to podjęcie ponownych działań ofensywnych przez wojska niemieckie.
Radziecka piechota w Stalingradzie
Wiosną 1942 Niemcy, uderzając na południu Rosji w kierunku
Wołgi
i roponośnych terenów
Kaukazu
, doszli do
Stalingradu
.
Bitwa o Stalingrad
skończyła się jednak klęską niemieckiej 6 Armii feldmarszałka
Friedricha Paulusa
, która, otoczona w ruinach Stalingradu, ostatecznie poddała się
2 lutego
1943
. Obroną dzisiejszego Wołgogradu kierował
Wasilij Czujkow
. Hitler, zły po przegranej, wydał rozkaz rozliczenia dowództwa za klęskę.
Pragnąc odzyskać inicjatywę strategiczną na
froncie wschodnim
, w lipcu 1943 Niemcy przeszli do kontrataku w okolicach Kurska. Wielka pancerna
bitwa na łuku kurskim
, pomimo początkowych sukcesów niemieckich, skończyła się przegraną atakujących i ostateczną utratą przez Niemcy inicjatywy strategicznej na froncie wschodnim.
Istotnym wydarzeniem, zmieniającym całkowicie układ sił, było przystąpienie do wojny po stronie koalicji antyhitlerowskiej
Stanów Zjednoczonych Ameryki
, w następstwie japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach –
Pearl Harbor
(
7 grudnia
1941
), przeprowadzonego bez wypowiedzenia wojny. Oprócz podjęcia walk z flotą i wojskami japońskimi w Azji południowo-wschodniej i na
Pacyfiku
, USA, dysponujące ogromnym potencjałem przemysłowym, zaczęły wysyłać oddziały i sprzęt wojskowy do Wielkiej Brytanii i Afryki.
Ruch oporu w okupowanej Europie
Jedną z najsprawniejszych organizacji partyzantki antyhitlerowskiej i antyfaszystowskiej w okupowanej Europie była
Armia Krajowa
(AK), będąca siłami zbrojnymi
Polskiego Państwa Podziemnego
podlegającego
Rządowi Emigracyjnemu w Londynie
. Polskie Państwo Podziemne miało większość atrybutów normalnego państwa – centralną administrację, armię (AK) i produkcję zbrojeniową, wymiar sprawiedliwości, bogate życie kulturalne (podziemne wydawnictwa) oraz namiastkę administracji w każdym powiecie (powiatowi delegaci rządu). W
1944
AK liczyła 380 tysięcy żołnierzy. Żołnierze AK mieli znaczny udział w wyzwoleniu
Wilna
i
Lwowa
, samodzielnie wyzwolili szereg mniejszych miejscowości w ramach
akcji Burza
. Wywiad AK dostarczał znaczące ilości wysokiej jakości informacji wywiadowczych dla wywiadu brytyjskiego, m.in. o "cudownej broni" Hitlera pociskach rakietowych
V-1
i
V-2
(podał miejsce prowadzenia nad nimi badań, co umożliwiło zbombardowanie i zniszczeniem tego punktu) oraz niemieckiej broni chemicznej.
Od
1 sierpnia
do
2 października
1944
trwało największe wystąpienie zbrojne ruchu oporu w Europie –
powstanie warszawskie
, w którym, poza AK, udział wzięły także oddziały innych organizacji zbrojnych, takich jak
NSZ
,
AL
oraz ochotnicy z
1. Armii Wojska Polskiego
. Jego celem było wyzwolenie
stolicy
i utworzenie
rządu
niepodległej Polski. Rosjanie, których armia zbliżała się do
Warszawy
, nie udzielili powstańcom pomocy.
Stalin
był przeciwny utworzeniu władz niepodległej Polski, ponieważ dążył do całkowitego podporządkowania państwa. W tym celu utworzył w
Moskwie
podległy sobie rząd polski, który następnie został przeniesiony do
Chełma
, a kilka dni później do
Lublina
(tzw. PKWN). Powstanie upadło z powodu słabego przygotowania oraz braku pomocy z zewnątrz, której się spodziewano. Ludność stolicy została wysiedlona, a miasto zburzone.
Łącznie z innymi organizacjami niepodległościowymi, takimi jak
Bataliony Chłopskie
,
Narodowe Siły Zbrojne
czy komunistyczna
Armia Ludowa
, w polskim ruch oporu uczestniczyło ok. 1 mln osób, co czyniło go największym tego typu ruchem w okupowanej Europie.
Oddział macedońskiej komunistycznej partyzantki wkracza do
Bitoli
(1944)
Silne oddziały partyzantów walczyły także w Jugosławii i Grecji. W Jugosławii, zajętej przez Hitlera w
1941
, partyzanci
komunistyczni
pod dowództwem
Josipa Broza-Tity
i wspierani przez aliantów, rywalizowali z partyzantami
Dražy Mihailovicia
, lojalnymi wobec króla i rządu na uchodźstwie w Londynie. Podobnie było w Grecji. Jesienią 1944 Ludowa Armia Wyzwoleńcza Tity liczyła 500 tysięcy żołnierzy. W 1944 Armia Czerwona wkroczyła do Jugosławii, jednak całe terytorium kraju zostało wyzwolone przez partyzantów Tity. Stąd wzięła się powojenna niezależność Jugosławii od Moskwy.
W
1940
Wielka Brytania założyła
SOE
. Była to organizacja mająca na celu wspomaganie partyzantek we wszystkich krajach okupowanych przez Hitlera. W 1944, gdy sprzymierzeni wylądowali w
Normandii
, danych o plażach, na których mieli lądować, dostarczył
francuski ruch oporu
.
Silne oddziały partyzanckie tworzyli Sowieci – były podporządkowane Centralnemu Sztabowi Ruchu Partyzanckiego w Moskwie. Silne oddziały partyzanckie konne i piesze dokonywały głębokich rajdów na terenach okupowanych (np. rajd konnicy
Sidora Kowpaka
z okolic
Kijowa
do
Karpat
). Partyzanci radzieccy byli zaopatrywani drogą lotniczą. Głównym ich zadaniem było paraliżowanie linii komunikacyjnych na zapleczu frontu poprzez niszczenie torów, mostów i wykolejanie pociągów. Pod koniec wojny także zwalczanie niekomunistycznej partyzantki.
Kampania apenińska
Brytyjczycy lądują na Sycylii
Po pokonaniu sił niemiecko-włoskich w północnej Afryce, alianci dokonali inwazji na
Sycylię
10 lipca
1943
(
Operacja Husky
), a
3 września
w ramach
operacji Baytown
w południowych Włoszech i
9 września
na obcasie włoskiego buta (
operacja Slapstick
), wylądowała 8 brytyjska armia dowodzona przez gen.
Montgomery'ego
, zaś w okolicach
Salerno
na południe od
Rzymu
wylądowała 5 armia amerykańska gen.
Marka Clarka
(
Operacja Avalanche
). Całymi siłami alianckimi we Włoszech dowodził brytyjski gen.
Alexander
. Rząd marszałka
Pietro Badoglio
podpisał akt kapitulacji Włoch, a wkrótce wypowiedział wojnę Niemcom. Początkowo uwięziony dyktator Włoch
Benito Mussolini
uwolniony został przez niemieckich spadochroniarzy pod dowództwem
Otto Skorzeny'ego
i uciekł na północ kraju, gdzie ogłosił powstanie sprzymierzonej z Niemcami tzw.
Włoskiej Republiki Socjalnej
, zwanej Republiką Salo. Zaciekłe walki na tym froncie toczyły się na liniach obronnych:
Gustawa
i
Gotów
, aż do
4 maja
1945
, kiedy Niemcy ogłosiły kapitulację tego frontu, jeszcze przed końcem wojny.
Trzeci front: Normandia-Berlin
6 czerwca
1944
alianci dokonali wielkiej operacji desantowej we Francji – w
Normandii
w ramach
operacji Overlord
. Umocnienia
Wału Atlantyckiego
nie wytrzymały naporu wojsk angielsko-amerykańskich pod dowództwem generała
Eisenhowera
, wspieranych przez siły morskie i powietrzne oraz desanty powietrzne 6 brytyjskiej i amerykańskich 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych. 20 czerwca 1944 ruiny
Caen
zostały zdobyte przez Brytyjczyków, a 29 czerwca Amerykanie wyzwolili
Cherbourg
. 15 sierpnia siły alianckie wylądowały na południu
Francji
, a 28 sierpnia wyzwoliły
Marsylię
. W sierpniu wybuchło powstanie paryskie, a wkroczenie do
Paryża
czołgów
gen. Leclerca
zakończyło czteroletnią okupację miasta. Pierwszy tydzień września przyniósł wyzwolenie
Dieppe
,
Rouen
,
Brukseli
,
Antwerpii
i
Calais
.
Amerykański i radziecki oficer w
Torgau
nad Łabą
17 września rozpoczęła się
operacja Market-Garden
mająca na celu uchwycenie mostów i wkroczenie do wnętrza Niemiec, co dawało szansę zakończenia wojny przed wigilią 1944. Operacja zakończyła się jednak porażką wojsk sprzymierzonych, a most w
Arnhem
okazał się tym
"jednym mostem za daleko"
. W grudniu 1944 ruszyła niemiecka
kontrofensywa w Ardenach
, która po początkowych sukcesach, zakończyła się klęską, m.in. dzięki bohaterskiej
obronie Bastogne
mimo braków w zaopatrzeniu i przerwaniu pierścienia okalającego miasto przez wojska
gen. Pattona
. Alianci wkroczyli na terytorium Niemiec i dotarli do
Łaby
, gdzie
25 kwietnia
1945
nastąpiło spotkanie z idącymi od
wschodu
Sowietami.
Front wschodni
Działania wojenne w Europie (1943-45)
Na froncie wschodnim
6 stycznia
1944
Sowieci przekroczyli dawną granicę Polski, a w lipcu 1944 sforsowali rzekę
Bug
.
1 sierpnia
wybuchło
powstanie warszawskie
, zainicjowane przez Armię Krajową w celu opanowania stolicy Polski przed nadejściem Armii Czerwonej, które po 63 dniach walki upadło. W styczniu 1945 ruszyła wielka sowiecka ofensywa, która odrzuciła Niemców od
Wisły
aż do
Wału Pomorskiego
. Propaganda niemiecka zapowiadała użycie nowych rodzajów broni, tzw.
Wunderwaffe
, lecz losów wojny nie było już w stanie nic zmienić.
Kapitulacja Niemiec
Sforsowanie
Wału Pomorskiego
w ramach
operacji pomorskiej
i przekroczenie
Odry
przez armie radzieckie oraz 1 i 2 Armię Wojska Polskiego dało początek
operacji berlińskiej
, która zakończyła się
2 maja
1945
kapitulacją załogi miasta. Wcześniej, 30 kwietnia Adolf Hitler popełnił samobójstwo.
7 maja
Niemcy w jednym ze szkolnych budynków w
Reims
we
Francji
skapitulowali na Froncie Zachodnim przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej. Dzień później w Berlinie podpisali również akt kapitulacji w obecności Sowietów. Tym samym II wojna światowa w Europie oficjalnie dobiegła końca.
Afryka
Australijczycy na pozycjach obronnych pod
Tobrukiem
, (1941)
Walki w północnej Afryce rozpoczęły się w chwili przystąpienia Włoch do wojny po stronie Niemiec.
13 września
1940
armia włoska, pod dowództwem marszałka
Rodolfo Grazianiego
, przekroczyła granicę
Egiptu
i zdobyła
Sidi Barrani
, gdzie zaczęła się umacniać, czekając na zaopatrzenie. Brytyjczycy, dowodzeni przez generała
Archibalda Wavella
, wycofali się do Marsa Matruh.
9 grudnia
ruszyła brytyjska kontrofensywa. Włosi zostali wyparci z Egiptu i utracili wschodnią część
Libii
z Bardią i
Tobrukiem
.
19 stycznia
1941
ruszyła ofensywa Brytyjczyków przeciwko wojskom włoskim we Wschodniej Afryce. Brytyjczycy zaatakowali z trzech stron kierując się na stolicę
Etiopii
–
Addis Abebę
.
26 marca
po 7-tygodniowym oblężeniu upadła twierdza górska Keren. Brytyjskie oddziały desantowe odbiły stolicę
Somalii Brytyjskiej
–
Berberę
. Główny atak brytyjski wyszedł z
Kenii
i po 53 dniach stałego marszu i walk wojska tego frontu wyzwoliły Addis Abebę. W II poł. maja 1941 cała Etiopia,
Erytrea
i
Somalia
były wolne od okupantów włoskich.
9 stycznia
1941
Niemcy podjęli decyzję o wsparciu włoskich działań wojennych w Afryce. W lutym do Libii dotarły pierwsze jednostki
Niemieckiego Korpusu Afrykańskiego
pod dowództwem generała
Erwina Rommla
.
31 marca
ruszyło natarcie wojsk niemiecko-włoskich, przy czym główne uderzenie wyszło od strony pustyni. Rozcięta na dwie części armia brytyjska wycofała się aż nad granicę libijsko-egipską, pozostawiając jedynie załogę w oblężonym Tobruku.
25 sierpnia
broniących się w Tobruku Australijczyków wsparła polska
Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich
.
18 listopada
ruszyła brytyjska ofensywa, która po ciężkich walkach zlikwidowała oblężenie Tobruku i wyparła wojska Osi z
Cyrenajki
.
21 stycznia
1942
siły niemiecko-włoskie rozpoczęły kontratak, odzyskując utracone terytorium libijskie i zdobywając twierdzę Tobruk, a następnie wkroczyły w głąb Egiptu docierając pod
Al-Alamajn
. Ciężkie walki pod Al-Alamajn trwały od
31 sierpnia
do
4 listopada
i zakończyły się porażką wojsk świeżo mianowanego feldmarszałka Rommla.
7 listopada
siły angielsko-amerykańskie w ramach
operacji Torch
wylądowały w
Maroku
i
Algierii
. Niemcy i Włosi wycofali się do
Tunezji
, gdzie podjęli próbę kontrofensywy pod Mareth, a wobec jej niepowodzenia skapitulowali
12 maja
1943
.
Azja i Oceania
Pancernik
West Virginia
płonie po japońskim ataku na Pearl Harbour
Działania wojenne w Azji (1937-1942)
Wojna na Pacyfiku rozpoczęła się
7 grudnia
1941
atakiem japońskich sił powietrznych
na bazę amerykańskiej floty w
Pearl Harbor
. Japończycy zadali duże straty amerykańskiej Flocie Pacyfiku. Dowódcą armii japońskich był
Isoroku Yamamoto
.
Następnie kierując atak na południe, 8 grudnia Japończycy wylądowali na
Filipinach
, gdzie stawiały im długotrwały opór siły amerykańsko-filipińskie pod dowództwem generała
Douglasa MacArthura
. Opór obrońców został ostatecznie złamany po zdobyciu twierdzy na wyspie
Corregidor
5 maja 1942. Również 8 grudnia 1941 siły japońskie zaatakowały
Malaje
i 15 lutego 1942, po ofensywie lądowej, zdobyły największą na Dalekim Wschodzie bazę brytyjskiej marynarki wojennej i zarazem twierdzę lądową –
Singapur
. Uwaga Japończyków skierowała się na wyspę
Borneo
i
Indie Holenderskie
, które zaatakowali w styczniu 1942. Desanty morskie i powietrzne opanowały roponośne obszary Borneo i
Sumatry
, a broniąca wysp flota aliancka poniosła porażkę w
bitwie na Morzu Jawajskim
. 9 marca naczelny dowódca wojsk holenderskich podpisał kapitulację
Jawy
. Indie Holenderskie znalazły się w rękach Japończyków.
W celu wzmocnienia morale, amerykańskie bombowce startujące z lotniskowca dokonały
18 kwietnia
1942
pierwszego
nalotu na Tokio
.
Lądowa ofensywa Japończyków w
Birmie
doprowadziła do zajęcia tego kraju w czerwcu 1942 i odrzucenia Brytyjczyków do
Indii
. Chcąc przeszkodzić w usadowieniu się Japończyków na
Nowej Gwinei
i na
Wyspach Salomona
, Amerykanie stoczyli
bitwę powietrzno-morską na Morzu Koralowym
, powstrzymując japoński marsz w kierunku
Australii
. Zwycięska dla Amerykanów lotniczo-morska
bitwa o Midway
stoczona między
3
a
6 czerwca
1942
stała się punktem zwrotnym w wojnie na Pacyfiku – Japończycy utracili inicjatywę strategiczną. Na południu Pacyfiku wielomiesięczne
zmagania na Guadalcanal
w archipelagu Wysp Salomona powstrzymały kolejną japońską próbę marszu w kierunku Australii.
Działania wojenne w Azji (1943-1945)
W
1943
Amerykanie odzyskali archipelag Wysp Salomona, część zajętych wcześniej przez Japończyków terytoriów Nowej Gwinei i
Wyspy Gilberta
.
1 lutego
1944
Amerykanie wylądowali na
Archipelagu Marshalla
,
15 czerwca
na
Marianach
.
19-20 czerwca 1944 miała miejsce wielka lotniczo-morska
bitwa na Morzu Filipińskim
, zakończona amerykańskim zwycięstwem.
20 lipca
Amerykanie wylądowali na
Guam
, a
20 października
na wyspie Leyte na
Filipinach
, gdzie między 23 a
26 października
doszło do wielkiej bitwy morskiej zwanej
bitwą o Zatokę Leyte
stoczonej między Flotą USA, a Cesarską Marynarką, usiłującą zniszczyć przyczółek sformowany przez lądujące w zatoce wojska amerykańskie. W czasie tej bitwy Japończycy pierwszy raz użyli samobójczych oddziałów lotniczych –
kamikaze
.
19 maja
1945
ustał opór japoński na Filipinach, w czerwcu Amerykanie zdobyli
Okinawę
.
Naloty dywanowe amerykańskich
latających fortec
zniszczyły
Tokio
i inne miasta japońskie. 8 sierpnia Związek Radziecki wypowiedział wojnę Japonii, sowieckie dywizje wkroczyły do
Mandżurii
, rozbijając szybko japońską
Armię Kwantuńską
. 6 i 9 sierpnia Amerykanie zrzucili bomby atomowe na
Hiroshimę
i
Nagasaki
, co walnie przyczyniło się do złamania ducha oporu i do podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Japonii
2 września
1945
(
1 września
czasu środkowoeuropejskiego).
Koalicja antyhitlerowska i jej działalność
Upadek Polski i Francji, jednych z głównych państw alianckich w pierwszej fazie wojny, sprawił, że główny ciężar działań wojennych w Europie spoczął na Wielkiej Brytanii, która w pojedynkę nie była zdolna do przeprowadzenia poważnej operacji przeciwko panującym na kontynencie Niemcom. Nadzieję na zmianę sytuacji przyniosły pogłoski o planowanym ataku niemieckim na ZSRR. Brytyjczycy starali się już wiosną
1941
roku nawiązać kontakty z Kremlem w celu przedsięwzięcia zbrojnej akcji przeciwko III Rzeszy, jednak rozmowy nie przyniosły skutku aż do chwili ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku. W tym dniu Związek Radziecki znalazł się w sytuacji całkowitego osamotnienia. Nie wiązały go z Zachodem żadne układy gwarantujące jego bezpieczeństwo - Sowieci byli sceptycznie nastawieni do wiązania się z zachodnimi "imperialistami". Plan Barbarossa przesunął jednak wzajemną niechęć ideologiczną na dalszy plan, czego wyrazem było m.in. brytyjskie pośrednictwo w rozmowach polsko-radzieckich, zwieńczonych tzw.
układem Sikorski−Majski
.
Winston Churchill i Franklin Delano Roosevelt na pokładzie pancernika "Prince of Wales" (1941)
Kolejnym krokiem do budowy wielkiej koalicji antyhitlerowskiej było podpisanie
Karty Atlantyckiej
14 sierpnia
1941
roku na pancerniku
"Prince of Wales"
przez
Winstona Churchilla
i
Franklina Delano Roosevelta
. Określała ona cele polityki Wielkiej Brytanii i USA w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu oraz zasady powojennych stosunków międzynarodowych. Za jej najważniejsze cele uznano prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów i własnego niepodległego państwa, do rozwoju gospodarczego i życia w pokoju po pokonaniu tyranii faszystowskiej. Zdecydowanie eksponowała zasadę pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, wyrażała nadzieję na ustanowienie po ostatecznym zniszczeniu "tyranii nazistowskiej" trwałego pokoju, wspominała o potrzebie zaprowadzenia w przyszłości "stałego systemu bezpieczeństwa na szerszą skalę" oraz o potrzebie zmniejszenia zbrojeń.
24 września
1941
roku na konferencji międzynarodowej w Londynie została podpisana przez członków koalicji antyhitlerowskiej, m.in. ZSRR (z zastrzeżeniem uznania przez Sprzymierzonych granic istniejących w czerwcu 1941 r.).
Pierwszy okres trwania koalicji polegał głównie na wspieraniu zaopatrzeniowym walczących państw, w szczególności ZSRR, gdyż aż do początku
1943
roku sytuacja na
froncie wschodnim
była dla aliantów nad wyraz niekorzystna.
W drugiej połowie 1943 roku, gdy
Armia Czerwona
przejęła inicjatywę strategiczną, pojawiły się problemy dotyczące czasu po zakończeniu wojny. Wyrazem tego stało się zwołanie konferencji przedstawicieli trzech walczących mocarstw w
Teheranie
w dniach
28 listopada
-
1 grudnia
1943 roku.
Dalsza współpraca doprowadziła do marginalizacji pozostałych sojuszników, takich jak Francja, Polska, czy Czechosłowacja. Rozbieżne cele trzech przywódców wpływały niekorzystnie na losy powojennej Europy. Determinacja Stalina i względna uległość Churchilla oraz obojętność Roosevelta na losy państw Europy Wschodniej wpłynęła na tworzenie radzieckiej strefy wpływów, która miała sięgać tak daleko, jak daleko zajdzie Armia Czerwona.
Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt i Józef Stalin na konferencji w Jałcie (1945)
W czasie ogromnych sukcesów
operacji wiślańsko - odrzańskiej
w styczniu i lutym
1944
roku odbyła się kolejna konferencja Wielkiej Trójki. Tym razem miejscem spotkania był krymski kurort
Jałta
.
Schyłek wojny odznaczył się wyraźnie pogłębiającą się przepaścią pomiędzy zachodnimi aliantami, a ZSRR. Stalin, posiadając argument w postaci wielomilionowej Armii Czerwonej, nadawał ton działaniom dyplomatycznym Wielkiej Koalicji. Ostatecznym tego skutkiem było zrezygnowanie Anglosasów z walki o wpływy na terenach zajętych przez Armię Czerwoną, a więc w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii i republikach nadbałtyckich. Ostatnim spotkaniem Wielkiej Trójki (chociaż już w innym składzie) była Konferencja Poczdamska, która przypieczętowała kształtujący się już od Teheranu porządek powojenny.
Skutki II wojny światowej
II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły łącznie prawie 33 miliony ludzi. Wojna (zarówno bezpośrednie działania wojenne, jak i nie mające uzasadnienia militarnego alianckie
naloty dywanowe
czy zaplanowane akcje pacyfikacyjne ze strony Niemców) doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach, głównie tych o dużym znaczeniu strategicznym – takich jak
Warszawa
,
Stalingrad
,
Cherbourg
,
Drezno
,
Tokio
czy
Berlin
, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch
bomb atomowych
(w
Hiroshimie
i
Nagasaki
), wskutek czego bezpośrednio zginęło nie mniej niż 150 tys. osób a kilkadziesiąt tysięcy zostało ciężko rannych (co doprowadziło znaczną ich część do szybkiej śmierci), a dalsze zgony nastąpiły wskutek promieniowania. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne, będące narzędziem ludobójstwa podbitych narodów.
Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły
Wielka Brytania
,
Japonia
,
Niemcy
i
Francja
. Od teraz los Europy zależał w głównej mierze od
USA
i
ZSRR
. Po
konferencji w Jałcie
w lutym 1945 nastąpił polityczny podział Europy na blok zachodni i blok wschodni (początek
zimnej wojny
). Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym
spotkanie w Teheranie
ustalono, że terytoria, zdobyte przez Armię Czerwoną znajdą się w strefie wpływów ZSRR, a te wyzwolone przez aliantów zachodnich – w strefie wpływów państw zachodnich. W ten sposób Polska i pozostałe kraje Europy środkowo-wschodniej stały się zależne od ZSRR, natomiast Grecja, Włochy, Francja i
Benelux
, a po kilku latach także cała Austria – w bloku zachodnim.
Jugosławia
i
Albania
opanowane po wycofaniu się Niemców i Włochów przez armię partyzantów
Josipa Broz Tito
pozostały po wojnie od ZSRR zasadniczo niezależne, choć oba te kraje poszły w następnych latach drogą komunistyczną.
Alianci podjęli działania mające na celu zapobiec powstawaniu konfliktów na arenie międzynarodowej. Powołana została (w miejsce
Ligi Narodów
)
Organizacja Narodów Zjednoczonych
mająca przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuszczać do władzy partii o poglądach
neonazistowskich
, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli
swastyki
. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez
holokaust
narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa
Izrael
, na terytorium
Palestyny
.
Podział administracyjny okupowanych Niemiec w latach 1945-1949.
Ustalono także:
-
Niemcy
i
Austria
zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską (gdzie w 1946 w
Norymberdze
odbyły się
procesy norymberskie
skazujące zbrodniarzy wojennych) i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono
Berlin
i
Wiedeń
. USA dodatkowo przejęły kontrolę nad miastami
Bremą
i
Bremerhaven
w strefie brytyjskiej.
-
Włoska Republika Socjalna
została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe
Włoch
zgodziły się na przekazanie włoskiej części Dalmacji Jugosławii oraz
Dodekanezu
Grecji. Anektowana wcześniej
Albania
stała się ponownie niepodległym państwem.
- Znacznie zmieniono granice państw w radzieckiej strefie wpływów. Zachodnia granica
Polski
miała przebiegać wzdłuż biegu rzek
Odry
i
Nysy Łużyckiej
, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938, wschodnia rzeką
Bug
i wzdłuż tzw.
linii Curzona
oraz północna na północnych
Mazurach
. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów.
Czechosłowacja
, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała
Ruś Zakarpacką
od
Węgier
, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły również
Siedmiogród
na rzecz
Rumunii
. Ta zaś utraciła
Besarabię
na rzecz ZSRR. Na
Bułgarię
wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie
Dobrudży
kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.
- Na Dalekim Wschodzie
Japonia
, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od
Tajwanu
,
Hajnanu
,
Mandżurii
i wschodnich Chin na rzecz
Republiki Chińskiej
,
Sachalinu
i
Kuryli
na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei. Cesarz
Hirohito
musiał zrzec się statutu boga, w 1946 uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w
Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu
w
Tokio
w 1948. Wojna stworzyła sprzyjające warunki do uzyskania niepodległości przez
DRW
(1945),
Filipiny
(1946) i
Birmę
(1948).
- W Afryce Północnej
Libia
i
Somalia
, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 niepodległość odzyskała
Abisynia
(od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).
Straty
- Zobacz:
straty w II wojnie światowej
Zobacz też
Najważniejsze wydarzenia
Postacie
Linie umocnień
Inne
Przypisy
- ↑
wojna światowa II - Encyklopedia PWN
- ↑
Twentieth Century Atlas - Death Tolls
- ↑
http://www.wceo.wp.mil.pl/plik/file/WBBH/Artykuly/Straty_II_ws.pdf
- ↑ Jako pierwszy obiekt zbombardowano most w
Tczewie
"Jednostki Wehrmachtu, Luftwaffe i Kriegsmarine ruszyły do natarcia rankiem 1 września. Aby w pełni wyzyskać zaskoczenie, o 4:34, a więc na 11 min przed oficjalnym terminem ataku na Polskę, 3 eskadra 1 pułku bombowców nurkowych ("
Stukasów
") por. Bruno Dilleya zbombardowała przyczółki mostu kolejowego w Tczewie, co miało sterroryzować ich obsadę i umożliwić przejęcie obiektu w nienaruszonym stanie" Paweł Piotr Wieczorkiewicz – "Kampania 1939 roku",
Krajowa Agencja Wydawnicza
, wydanie pierwsze, Warszawa 2001
- ↑ Rząd Węgier na czele z regentem
Horthym
odmówił Niemcom wykorzystania linii kolejowych biegnących przez terytorium Węgier dla agresji na Polskę , zaminował tunele i zagroził ich wysadzeniem w przypadku próby użycia siły przez
III Rzeszę
- ↑ Było to pierwotnie określenie propagandowe nawiązujące świadomie do wojny
1812
prowadzonej przez Rosję z
koalicją napoleońską
tak określanej w tradycyjnej historiografii rosyjskiej.
Bibliografia
- "Druga Wojna Światowa", KiW, Warszawa 1987,
- Eugeniusz Duraczyński, Jerzy Janusz Terej "Europa podziemna 1939-1945", Warszawa 1974
-
Norman Davies
, "Europa Walczy 1939-1945. Nie takie proste zwycięstwo", Kraków 2008,
Linki zewnętrzne