Ada-Kaleh (
tur.
"Wyspa-Twierdza"; także "Wyspa Karoliny", Neu-Orschowa) - nieistniejąca dziś mała wyspa rzeczna na
Dunaju
, w
Żelaznej Bramie
, 3 km na wschód od rumuńskiego miasta
Orşova
.
Długość wyspy wynosiła 1,75 km, szerokość - 0,4-0,5 km, wysokość - 48 m n.p.m. Wyspa była zbudowana z naniesionych przez nurt Dunaju piasków i żwirów. Dzięki łagodnemu klimatowi i urodzajnej glebie była pokryta bujną roślinnością typu śródziemnomorskiego. Na wyspie istniała twierdza z dobrze zachowanymi obwarowaniami. Wewnątrz i wokół murów leżało niewielkie, niezwykle malownicze osiedle o orientalnym charakterze, z meczetem (zbudowanym z
1903
na miejscu wcześniejszego klasztoru franciszkanów) i z cerkwią. Zamieszkiwało je około tysiąca osób, w większości
Turków
, ale także
Arabów
,
Albańczyków
,
Bułgarów
,
Kurdów
i
Serbów
. Ludność wyspy była w przeważającej większości
muzułmańska
, w kontraście z prawosławnym sąsiedztwem. Wyspa słynęła z uprawy róż, z których produkowano olejek, oraz z uprawy owoców południowych, z których robiono konfitury.
Już w starożytności o Ada-Kaleh wspominał
Herodot
jako o Cyraunis. Na początku naszej ery istniał na wyspie rzymski obóz wojskowy. Wraz z sąsiadującymi terenami
Bałkanów
wyspa znalazła się w XV wieku w granicach
imperium osmańskiego
.
W czasach nowożytnych, zwłaszcza podczas wojen austriacko-tureckich, wyspa miała urozmaiconą historię polityczną. W
1689
, podczas
V wojny austriacko-tureckiej
, wyspę zajęły wojska habsburskie, które nadały jej nazwę Neu-Orschowa i zbudowały na niej pierwszą twierdzę. W
1691
Turcy przy pomocy Węgrów z Siedmiogrodu zajęli wyspę i zburzyli twierdzę. W
1692
Austriacy odzyskali wyspę i ponownie wznieśli na niej twierdzę, jednak po
pokoju karłowickim
w
1699
Ada-Kaleh wróciła do Turcji. Podczas
VI wojny austriacko-tureckiej
latach
1716
-
1718
wyspę zdobyli Austriacy, którzy zaczęli rozbudowę twierdzy, stanowiącej w XVIII wieku jedną z najnowocześniejszych fortyfikacji na Bałkanach. Prac jednak nie ukończyli, bo podczas
kolejnej wojny
w
1738
twierdzę po czteromiesięcznym oblężeniu zdobyli Turcy. Władzę turecką potwierdził pokój w Belgradzie w
1739
. Podczas
ostatniej wojny austriacko-tureckiej
w
1789
wyspę zdobyli Austriacy, jednak kończący tę wojnę pokój w Swisztowie w
1791
pozostawił wyspę w granicach imperium osmańskiego.
W XIX wieku Ada-Kaleh utraciła znaczenie militarne. Podczas
VII wojny turecko-rosyjskiej
(
1806
-
1812
) wyspę ograbiły wojska rosyjskie. W
1849
Ada-Kaleh stała się schronieniem dla niektórych przywódców węgierskiej Wiosny Ludów.
Przynależność wyspy do Turcji została pośrednio potwierdzona przez traktat berliński w
1878
, który pominął wyspę przy podziale europejskich ziem Turcji. W efekcie Ada-Kaleh pozostała turecką
enklawą
między
Rumunią
a
Serbią
, pod wojskową okupacją
Austro-Węgier
. Po wycofaniu się wojsk austro-węgierskich w
1885
mieszkańcy wyspy znaleźli się w bardzo uprzywilejowanej sytuacji - byli wolni od ceł i podatków oraz od obowiązku służby wojskowej. Na wyspie powstał wolnocłowy port, a mieszkańcy zajęli się handlem i przemytem.
Po zakończeniu
I wojny światowej
i upadku imperiów habsburskiego i
osmańskiego
w
1923
Ada-Kaleh została włączona do Rumunii i utraciła swój wyjątkowy status. Jednak ze względu na zabytkowe fortyfikacje, egzotyczny charakter i bogatą historię na wyspie rozkwitła turystyka - w
1931
gościł tam m.in. król Rumunii Karol II.
Wyspa zniknęła z powierzchni ziemi w
1971
, po całkowitym napełnieniu sztucznego jeziora w Żelaznej Bramie. Mieszkańcy zostali przesiedleni na rumuńską wyspę Şimian na Dunaju, gdzie zbudowano replikę osiedla i twierdzy, do muzułmańskich miejscowości w rumuńskiej
Dobrudży
, a część z nich wyjechała do Turcji.
Ada-Kaleh występuje jako "Niczyja Wyspa" w powieści
Maurycego Jokaia
"Złoty człowiek" (Az arany ember) z
1872
. Stanowi tam symbol odległego spokoju i piękna przeciwstawiony realnemu otoczeniu.
Linki zewnętrzne