Sztuka sakralna - twórczość związana z
wierzeniami
,
wiarą
i życiem
religijnym
.
Sam termin "sztuka sakralna" wymyka się jednoznacznym definicjom. Najszerzej rozumiana sztuka sakralna odnosi się do sztuki związanej z
sacrum
(z
łaciny
: 'rzecz święta') w odróżnieniu od
profanum
(dziedzina spraw świeckich).
Sztuka sakralna powstała zanim pojawiła się sztuka świecka i jej dzieje sięgają najdawniejszych form realizacji
przedmiotów magicznych
,
muzyki
,
śpiewu
i
tańca
jakie ludzie tworzyli w celach błagalnych wobec sił nadprzyrodzonych.
Węższe znaczenie dotyczy sztuki budowania
świątyń
, ich dekorowania, przedstawiania postaci
bogów
i duchów w
rzeźbie
i
malarstwie
oraz tworzenia dzieł
poetyckich
.
Najczęściej jednak termin "sztuka sakralna" jest stosowany w odniesieniu do sztuki chrześcijanskiej i dotyczy
architektury
kościelnej, rzeźby i malarstwa świątyń oraz muzyki i pieśni wykonywanych podczas
liturgii
.
Pierwsze dzieła sakralne pochodzą już z czasów prehistorycznych. Były to przeważnie malowidła jaskiniowe zachowane w dużej ilości na terenach Francji (
Lascaux
) i Afryki. Sztuka tego okresu nie opierała się jedynie na malowidłach, do naszych czasów zachowały się również formy rzeźbiarskie z terenów Grecji- Cyklady (Cykladzcy harfiści), Francji (Żubry z Tuc d’Audoubert,Wenus z Brassempouy).
Najwięcej dzieł czysto religijnych zachowało się z czasów II i IIIw.p.n.e szczególnie w Egipcie (Posągi ka Tutanchamona, Piramida Dżesera w Sakkarze, Posąg Mykerinosa i królowej Chamerernebti, Malowidła z grobowca Nebamona, Pektorały Tutanchamona, Młody hipopotam), Grecji (Dyskobol,Posąg Zeusa, Posąg Ateny, Amfiteatr) i Rzymie (Baalbek, Panteon w Rzymie, Ucieczka Dariusza III przed Aleksandrem Wielkim, Sarkofag Dionizosa)- malowidła, rzeźby, architektura sakralna oraz rzemiosło artystyczne. Na terenie Egiptu rozwinął się kult bogów, których przedstawiano na rozmaite sposoby zarówno w malowidłach na ścianach pałaców jak i grobowców jak i w rzeźbach. Jako że swych władców uważali za wcielenie bóstwa na ziemi zachowało się do naszych czasów wiele sarkofagów i rzeźb przedstawiających realnie żyjące wówczas postacie. W Grecji dzięki twórcom takim jak Fidiasz powstał kanon który stosowany jest po dziś dzień, a sztuka rzymska jest tylko rozwinięciem sztuki greckiej. Rzymianie przejęli większą część kultury Greckiej, miało się to również do sztuki gdzie dzięki ich doskonałym kopiom możemy wiedzieć jak wyglądały dzieła Greckich twórców.
Powyższe dzieje miały wpływ na rozwój sztuki chrześcijańskiej, w której rozwinęły się takie style jak romański (Bazylika w Vezelay, katedra w Pizie (XI w.), kościoły w Issoire, Eunate, Saint Martin de Londres, Saint-Sulpice, w Polsce: kościół św. Andrzeja w Krakowie, opactwo benedyktyńskie w Tyńcu pod Krakowem, kolegiata w Kruszwicy, kościoły w Tumie pod Łęczycą, Czerwińsku, Opatowie) i gotycki który bezpośrednio związane są z religią. Wczesna sztuka sakralna miała tu wiele naleciałości z sztuki rzymskiej, gdyż cechy rzemieślnicze ściśle wiązały się z twórcami "pogańskimi". Jednak wraz ze wzrostem wierzących sztuka zaczęła się rozwijać pod kontem własnej religii. W sztuce romańskiej (X-XII wiek) nie ma przepychu, charakterystyczne cechy to:
- grube mury,
- sklepienie kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne) lub krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż),
- prostota form,
- mało zdobień, w kościołach jedynie rzeźby bądź płaskorzeźby, budowle z zasady są obronne,
- okna małe, wąskie jak strzelnice, położone wysoko, zakończone półkolistym łukiem, jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa,
- mroczne wnętrza,
- ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa)
Sztuka gotyku to zupełne przeciwieństwo sztuki romańskiej. Rozwijała się na przestrzeni XII i XV wieku, charakterystyczne cechy to:
- monumentalizm budowli,
- kościoły wysokie, smukłe, jasno oświetlone,
- akcentowanie kierunków wertykalnych (w górę),
- sklepienie krzyżowo-żebrowe,
- ostre łuki,
- mury silnie przeprute,
- ogromne okna, zajmujące często całe ściany, zakończone ostrym łukiem, wypełnione witrażami (obrazami tworzonymi z kawałków kolorowego szkła),
- kościoły zwykle trzynawowe (rzadko 5), bazyliki z półkolistym chórem, nad głównym portalem zwykle mieściła się rozeta (okrągłe okno z witrażem)