Mosze Chaim Luzzatto (
hebr.
: משה חיים לוצאטו) znany również jako RaMCHaL (
hebr.
רמח"ל) (ur.
1707
w
Padwie
, zm.
1746
[1] w
Palestynie
), słynny
włoski
rabin
,
kabalista
i
żydowski
filozof
.
Biografia
Luzzatto otrzymał włoskie i tradycyjne
żydowskie
wykształcenie. Już we wczesnych latach życia wykazywał duży talent literacki. Prawdopodobnie uczęszczał na
Uniwersytet w Padwie
, z pewnością natomiast utrzymywał kontakty ze studentami tej uczelni, którzy interesowali się mistyką i alchemią. Dzięki swej wielkiej wiedzy z zakresu
religii
,
sztuki
i nauk ścisłych szybko stał się ich przewodnikiem. Jego pisma zdradzają jego biegłą znajomość tekstów
Tory
,
Talmudu
, komentarzy rabinicznych i traktatów
halachicznych
.
Okres włoski
W wieku 20 lat rozpoczął działalność jako
maggid
, natchniony nauczyciel. Natchnienie takie nie było niczym niezwykłym, a funckja maggida była znana w kręgach
mistyków
, jednak tak młody wiek wywołał zaniepokojenie ówczesnych
rabinów
. Rówieśnicy RaMCHaLa byli zaintrygowani jego wczesnymi pracami, natomiast starsi
rabini
byli bardzo sceptyczni. Wkrótce zagrozili Luzzatto
ekskomuniką
za szerzenie
heretyckich
poglądów.
Należy zwrócić uwagę, iż niecałe 100 lat wcześniej światem
żydowskim
wstrząsnęły rewelacje
Sabbataja Cwi
(
1626
-
1676
), który podawał się za
Mesjasza
. Zdołał on przekonać do siebie większość
europejskich
i
bliskowschodnich
rabinów
, jakkolwiek zakończył życie odwołując swoje wcześniejsze deklaracje i
przyjmując
Islam
. Wspólnota
żydowska
długo nie mogła się otrząsnąć po tych wydarzeniach, a podobieństwo między
Sabbatajem Cwi
i Mosze Chaimem Luzzatto wydawały się być szczególnie niepokojące.
Jego pisma, spośród których do naszych czasów przetrwały tylko niektóre, przedstawiają pogląd, iż RaMCHaL i grupa jego uczniów mieli odegrać główną rolę w dziele mającego rychło nadejść zbawienia. Uznawał jednego ze swoich uczniów za
Mesjasza
syna
Dawida
, sobie zaź przypisywał rolę
Mojżesza
, którego miał być
ponownym wcieleniem
. Według RaMCHaLa
Mojżesz
był postacią o wiele istotniejszą od
Mesjasza
.
Okres holenderski
Zagrożony
ekskomuniką
RaMCHaL zaprzestał nauczania
mistycyzmu
i dalszej działalności jako
maggid
. W
1735
Luzzatto wyruszył w podróż do
Amsterdamu
wierząc, iż w bardziej liberalnym środowisku będzie mógł rozwijać swoje
mistyczne
zainteresowania. Przejeżdżając przez
Niemcy
prosił miejscowych
rabinów
o wstawiennictwo i obronę jego poglądów przed
włoskimi
rabinami
.
Jego prośby odrzucono. Zmuszony został do podpisania deklaracj, w której stwierdzał, że wszystkie jego nauki były fałszywe. Większość z jego prac spalono, a tylko nieliczne dotrwały do naszych czasów. Np. spośród pism dotyczących
Zocharu
, 70 Tikounim Hadaszim pojawiły się w
1958
roku w
bibliotece oxfordzkiej
. Praca ta zawiera 70 znaczących sposobów wykorzystania ostatniego wersu
Tory
. Wyjaśniające słowo po słowie dzieło w
języku Aramejskim
przypomina Tikounei ha Zohar Raszbiego, które zawierają 70 sposobów rozumienia pierwszego wersu
Tory
.
Gdy Luzzatto dotarł do
Amsterdamu
, mógł wreszcie oddać się studiom
kabalistycznym
bez większych przeszkód. Zarabiając na życie jako
jubiler
szlifująy
diamenty
, kontynuował działalność pisarską, choć obawiając się konsekwencji nie podjął się próby zebrania grupy uczniów.
To właśnie w tym okresie powtało jego
opus magnum
Mesilat Jeszarim (מסילת ישרים) z roku
1740
. Jest to przede wszystkim traktat
etyczny
zawierający wiele elementów
mistycznych
. Książka przedstawia proces krok po kroku dzieki któremu każdy może osiągnąć kontrolę nad swoją skłonnością ku czynieniu zła (יצר הרע) i osiągnąć poziom świętości[2] (מדת הקדשה). Wyłożona językiem
rabinicznym
bardzo różnym od pozostałych jego prac, być może była to książka napisana w celu uzyskania poparcia i uznania wśród żydowskiej społeczności
Amsterdamu
.
Inna znacząca praca, Derech HaSzem (דרך השם), jest
filozoficznym
tekstem o celu
Stworzenia
, o sprawiedliwości i
etyce
. Daat Tevunot była natomiast kolejną próbą połączenia
racjonalizmu
i
Kabały
, stworzenia dialogu między rozumem a
duszą
. Z drugiej strony, Derech Tevunot wprowadza
logiczną
strukturę do debaty
talmudycznej
jako sposób rozumienia otaczającego nas świata.
Szczególnie wysoko prace te cenił
rabin
Eliasz ben Salomon Zalman
, zwany Gaonem z
Wilna
(
1720
-
1797
). Był on uznawany za największy autorytet
Tory
swoich czasów oraz również jako wielki
kabalista
. Zasłyną stwierdzeniem, że gdyby Luzzato jeszcze żył, przoszedłby do niego piechotą z Wilna by uczyć się razem z nim. Miał również powiedzieć, że po przeczytaniu pierwszych ośmiu rozdziałów pracy Luzzatto nie znalazł żadnego zbędnego słowa. [3]
Luzzatto pisał również
poezje
i
utwory dramatyczne
, w większości na tematy świeckie (choć niektórzy badacze doszukują się również w nich
mistycznego
dna). Na jego prace niewątpliwy wpływ mieli
hiszpaństy
poeci
żydowscy
oraz współcześni mu
włoscy
autorzy.
Okres palestyński
Pod wpływem frustracji spowodowanej niemożnością nauczania innych
kabały
Luzzatto opuszacza
Amsterdam
i kieruje się do
Ziemi Świętej
, by w
1743
osiedlić się w
Akce
. Trzy lata później wraz z rodziną zmarł z powodu zarazy. Sto lat po śmierci jego działa zostały odkryte przez ruch Mussar (מוסר), który przyjął jego
etyczne
prace. Wielki etyk
Tory
,
Rabin
Israel Salanter (
1810
-
1883
) umieścił Mesilat Jeszarim jako centralny tekst nauczany w wielu wiodących
jesziwach
wschodniej europy
.
Choć badacze uznają za miejsce jego pochówku Kfar Yassif, tradycyjnie wskazuje się, że został on pochowany obok
rabina
Akiwy,
talmudycznego
mędrdaca, w
Tyberiadzie
, na północy współczesnego
państwa Izraela
.
Synagoga
którą zbudował i w której się modlił istnieje w
Akce
do dziś.
Inspiracje
Piszący po
hebrajsku
zwolennicy
haskali
, żydowskiego oświecenia, przyjęli jego świeckie prace i uznali go za istotnego twórcę i odnowiciela współczesnej literatury hebrajskiej. Jego kuzyn, poeta Efraim Luzzatto (
1729
-
1792
) również wywarł niezaprzeczalny wpływ na pierwsze prace pisane we współczesnej
hebrajszczyznie
.
Bibliografia po polsku
- Raw Mosze Chajim Luzzatto, Ścieżki Sprawiedliwych,
Kraków
, Wydawnictwo Pardes Lauder,
2005
Bibliografia po hebrajsku/angielsku
- רבנו משה חיים לוזאטו Rabeinu Mosze Chaim Luzzatto, מסילת ישרים The Path of the Just,
Jerozolima
, Feldheim Publishers,
2004
,
- רבנו משה חיים לוזאטו Rabeinu Mosze Chaim Luzzatto, דרך השם The Way of God,
Jerozolima
, Feldheim Publishers,
1999
,
Przypisy
- ↑ 26 Iyar 5506
- ↑ W tłumaczeniu angielskim słowo mida tłumaczone jest jako cnotę, więc można powiedzieć, że chodzi o osiągnięcie cnoty świętości. Jednak hebrajski oryginał niesie również inną konotację związaną z tikkun midot, a więc pojęciem odnoszącym się do naprawy cech charakteru. Mida to tyle co cecha, charakterystyka, właściwość, a więc można również powiedzieć poziom - charakteryzować się świętością to tyle co osiągnąć poziom świętości.
- ↑ Taki komplement jest uznawany za najwyższą pochwałę jaką jeden medrzec może wygłosić o pracy drugiego.