Dynastia Yuan –
mongolska
dynastia władająca imperium
chińsko
-mongolskim w latach
1279
–
1368
, a następnie jako dynastia północnych Yuan do
1635
w Mongolii.
Podbój Chin przez Mongołów
Podbój Chin przez Mongołów rozpoczął się już za panowania
Czyngis-Chana
. W
1215
Mongołowie zdobyli Pekin, w 3 lata później podbili
Chanat Karakitanów
. W ostatnim roku panowania Czyngis-Chana Mongołowie zlikwidowali państwo
Xixia
. Następcy Czyngis-Chana kontynuowali marsz w kierunku Chin. W
1234
zostało podbite
Państwo Jin
. Wraz z podbojem Chin dokonywała się stopniowa sinizacja państwa Mongołów, zwłaszcza w zakresie administracji.
W
1259
wielkim chanem został
Kubilaj-chan
, który zorientował mongolską politykę całkowicie na Chiny. W
1266
przeniósł stolicę państwa z
Karakorum
do położonego bliżej Chin
Pekinu
. W
1271
Kubilaj ogłosił założenie nowej dynastii – Yuan.
W
1279
wojska mongolskie dokonały ataku na południową część Chin, znajdującą się pod władaniem dynastii
Song
. W obliczu klęski cesarz Zhao Bing popełnił samobójstwo, zaś Chiny na 90 lat znalazły się pod panowaniem dynastii mongolskiej.
Panowanie mongolskie w Chinach
Rządy dynastii Yuan, pomimo iż naznaczone olbrzymim despotyzmem, uznawane są za jeden z najlepszych okresów w dziejach Chin.
Mongołowie przejęli i rozwinęli sprawny system chińskiej administracji. Językiem administracyjnym stał się
mongolski
.
Za panowania Yuanów nastąpił duży rozkwit
buddyzmu
, będącego religią państwową. Klasztory buddyjskie były zwolnione z płacenia podatków. Pod auspicjami Mongołów nastąpiło również zjednoczenie
Tybetu
, gdzie na tronie został osadzony wywodzący się z kręgu lamów władca. Dużą tolerancją cieszyło się
chrześcijaństwo
. Zezwolono na działalność misjonarzy.
Panowanie mongolskie w Chinach to okres znacznego rozwoju ekonomicznego. Upowszechnił się
pieniądz papierowy
. Władcy patronowali tworzeniu się prywatnego rzemiosła. Nastąpił rozkwit handlu na
szlaku jedwabnym
.
Rządy Yuanów to okres znacznego rozkwitu żeglugi śródlądowej. Z polecenia cesarzy z dynastii Yuan zmodernizowano
Wielki Kanał
, który za czasów dynastii Song przestał być używany z powodu zamulenia.
Pomimo gwałtownego wzrostu gospodarczego, Yuanowie wprowadzili rygorystyczną politykę narodowościową. Cała ludność cesarstwa została podzielona wedle kryteriów etnicznych na cztery kategorie:
-
Mongołowie
;
- Sojusznicy, czyli
Ujgurzy
i inne
ludy tureckie
,
Tybetańczycy
,
Persowie
,
Tanguci
i 31 mniejszych narodowości;
- Hanowie, czyli
Chińczycy Han
z północy Chin,
Dżurdżeni
i
Kitanowie
;
- Południowcy, czyli wszelka ludność zamieszkująca południowe Chiny.
Prawami cieszyły się tylko pierwsze dwie grupy. Najbardziej uprzywilejowani byli Mongołowie, którzy zwolnieni byli z płacenia podatków i zajmowali wszystkie stanowiska w administracji państwowej. Dla porównania, Południowcy musieli oddawać państwu połowę swoich dochodów.
Za rządów dynastii Yuan nastąpił wzrost zainteresowania Chinami w
Europie
. Imperium chińsko-mongolskie, postrzegane jako przeciwwaga dla świata muzułmańskiego stało się celem licznych papieskich poselstw, m.in.
Marco Polo
.
Obalenie dynastii Yuan
Pod koniec panowania dynastii Yuan w kraju wybuchł kryzys wywołany rosnącą z powodu korupcji
inflacją
. Skutki kryzysu dopełnił wylew
Żółtej Rzeki
na początku
XIV wieku
.
Wraz z kryzysem ekonomicznym zaczęły pojawiać się antymongolskie ugrupowania, skupione wokół fanatycznych sekt buddyjskich. Największą z nich była mesjanistyczna sekta
Białego Lotosu
, która wznieciła w
1351
wielkie powstanie chłopskie w północnych Chinach (zob.
Powstanie Czerwonych Turbanów
). W
1363
Mongołom z wielkim trudem udało się je stłumić.
W
1356
wybuchło drugie powstanie chłopskie na południu Chin. W
1368
powstańcy zdobyli
Pekin
. Przywódca powstania, mnich buddyjski
Zhu Yuanzhang
, ogłosił się cesarzem i rozpoczął panowanie
dynastii Ming
, która utrzymała się aż do
1644
r.
Północna dynastia Yuan
Po obaleniu przez Mingów dynastia Yuan zachowała jeszcze przez dwa lata władzę na północnych rubieżach Chin. W
1370
upadła ostatnia chińska twierdza Yuanów, Yingchang. Władcy dynastii Yuan wycofali się do Mongolii, gdzie panowali odtąd jako wielcy chanowie Mongołów, zaś dynastia stała się znana jako Północna Yuan.
Yuanowie nie zrezygnowali jednak z tytułu cesarza Chin. Spowodowało to nową wojnę z dynastią Ming, gdyż wedle zasad chińskiego legalizmu mógł być tylko jeden cesarz, zaś to właśnie Yuanowie w świetle prawa mieli prawa do tego tytułu. Wojska Mingów poniosły klęskę w Mongolii w latach
1372
i
1380
. W
1388
Mingowie zadali Yuanom ostateczną klęską, w wyniku której zrezygnowali oni z tytułu cesarskiego.
W roku
1402
chan Gun Timur oficjalnie zlikwidował nazwę dynastii. W
1403
Gun Timur został obalony przez swojego brata Oljei Timur, co zapoczątkowało okres walk dynastycznych i osłabienia państwa mongolskiego. W latach 1452–1455 zostali czasowo odsunięci od władzy przez wodza
Ojratów
Esena
.
Stabilność państwa przywrócił panujący w latach 1479–1516 Dajan-chan. Po jego śmierci państwo mongolskie rozpadło się na kilka mniejszych ord. Potomkowie dynastii Yuan stali się wodzami plemienia Czacharów, choć formalnie nadal zachowali tytuł wielkich chanów i tytularną zwierzchność nad plemionami mongolskimi. Faktyczną władzę polityczną nad Mongolią zaczęli sprawować różni przywódcy plemienni (m.in. Altan-chan).
Władzę Yuanów nad Mongolią próbował przywrócić panujący od
1604
Ligdan-chan. Zawarł antymandżurski sojusz z Chinami i rozpoczął podbój plemion mongolskich. W
1632
niechętne Ligdan-chanowi plemiona mongolskie dokonały najazdu na jego ziemie. Przegrana bitwa przekreśliła plany o odnowieniu potęgi potomków Czyngis-Chana.
W
1635
syn Ligdan-chana, Edżej-chan zrzekł się tytułu wielkiego chana i przekazał władzę nad Mongolią Mandżurom.
Po śmierci Ligdan-chana w
1661
jego młodszy brat Abunai zaczął domagać się zwrócenia władzy Yuanom. Po jego uwięzieniu w
1669
jego synowie Borni i Lubuzung rozpoczęli antymandżurskie powstanie.
20 kwietnia
1675
rozegrała się walna bitwa między siłami mandżurskimi a mongolskimi rebeliantami. Mongołowie zostali pokonani, zaś Borni i Lubuzung zginęli w bitwie.