Gryka zwyczajna
Gryka zwyczajna | Gatunek leczniczy |
Rozwijający się kwiatostan Talerzowanie ścierniska po uprawie gryki Gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench) –
gatunek
rośliny z rodziny
rdestowatych
. Występuje w klimacie umiarkowanym. Pochodzi ze wschodniej i środkowej
Azji
. W Polsce jest gatunkiem uprawianym, czasami przejściowo dziczejącym (
efemerofit
,
archeofit
)[2]. Morfologia-
Łodyga
- naga, obła, zielona, czerwieniejąca od chwili kwitnienia, rozgałęziająca się tylko do kwiatostanów. Wysokość od 15 do 60 cm (tetraploidy do 100).
-
Liście
- skrętoległe, ogonkowe, trójkątnie sercowate do strzałkowatych,
przylistki
zrośnięte w tutkowatą
pochwę
.
-
Kwiaty
- Z ośmioma pręcikami i jednym trzyszyjkowym słupkiem.
Okwiat
biały, poprzez różowy do czerwonego, pięciodziałkowy. Kwiaty wonne, jak cała roślina i owoce.
-
Owoc
- trójkątny
orzech
, o prostych, ostrych kantach.
- Gatunki podobne
- Gryka japońska (F. sagittatum var. emarginatum) – uprawiana głównie w Azji Północnej.
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna
. Kwitnie od lipca do sierpnia, jest
obcopylna
. Najważniejsi zapylacze to
pszczoły
i
muchówki
. Zastosowanie-
Roślina uprawna
– na świecie najwięcej gryki uprawia się w krajach byłego ZSRR (w szczególności byłe republiki środkowoazjatyckie), Chiny oraz Stany Zjednoczone i Kanada, gdzie jest traktowana głównie jako roślina pastewna. W Polsce głównym regionem upraw są okolice Janowa Lubelskiego, szczególnie
gmina Godziszów
, która jest zagłębiem gryczanym.
- Historia uprawy: grykę zaczęto uprawiać ok. 2000 r p.n.e. w górskich rejonach płn. Indii (dziś częściowo Pakistan). Stamtąd uprawa zawędrowała do Chin, Korei i Japonii, jednocześnie rozpowszechniając się w Azji Środkowej. Kaszę gryczaną znali już
Hunowie
, ale jako koczownicy nie wprowadzili jej uprawy do Europy. Gryka w Europie środkowej była znana już w neolicie. W XIII-XIV wieku jej uprawa rozpowszechniła się na zachód Europy.
-
Roślina lecznicza
-
Surowiec zielarski
: ziele gryki (pozyskiwane w czasie kwitnienia) – Herba Fagopyri esculenti oraz ziarna (orzeszki).
- Skład chemiczny ziela:
flawonoidy
: głównie
rutyna
(witamina P) do 5% zawartości (dawniej główne źródło jej pozyskiwania, stosowana jako lek rozszerzający naczynia),
kwercetyna
, hiperozyd. Także kwasy organiczne:
galusowy
,
kawowy
, protokatechonowy i
chlorogenowy
.
- Skład chemiczny ziarna (orzeszków):
skrobia
(do 84%), nieco cukrów, dużo białka, tłuszcze, kwasy (jabłkowy i cytrynowy), witaminy B1, B2, P i PP, wreszcie cała gama soli mineralnych (żelazo, nikiel, kobalt, wapń, fosfor, miedź, cynk, bor i jod)
- Działanie i zastosowanie: ziarna (orzeszki) gryczane jako takie nie posiadają wartości leczniczej, ale za to poważną wartość dietetyczną. Spożywanie kaszy gryczanej lub używanie w kuchni gryczanej mąki jest korzystne dla organizmu człowieka, kasze dostarczają bowiem wielu niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania składników.
Pędy gryki lub same liście używane są w niektórych rejonach Azji jako jarzyna. Prócz tego mają one poważne zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Ponieważ zawierają ogromne ilości rutyny, służą do jej pozyskiwania. Liście gryki stosuje się w leczeniu żylaków (w tym również hemoroidów) nadciśnienia tętniczego (pomocniczo), krwawień z nosa i przewodu pokarmowego, a przede wszystkim dla wzmocnienia
naczyń włosowatych
. -
Roślina paszowa
: odpady z przerobu "ziarna" (łuski i pył) są cennym dodatkiem do pasz. Plewy i słoma wartością pokarmową zbliżone są do zbóż jarych, ale nie wolno ich używać do skarmiania białych zwierząt, u których powoduje tzw. gryczaną wysypkę (ziele gryki zawiera naftodiantron, czynnik powodujący uczulenie na światło (fagopiryzm)). Zjadana przez zwierzęta o białej lub pstrej sierści wywołuje u nich pod wpływem słońca zapalenie skóry[3].
- Suche łęty gryczane w czasie spalania wydzielają duże ilości dymu, co wykorzystuje się w sadownictwie do zadymiania kwitnących sadów w okresach wiosennych przymrozków.
-
Sztuka kulinarna
- Wartości odżywcze: nasiona gryki zawierają od 10 do 16% białka, w zależności od strefy uprawy, (im cieplej tym większa zawartość białka), są one cenniejsze niż białka zbóż, a zbliżone wartością i strawnością do białek roślin strączkowych.
- Grykę wykorzystuje się w Polsce jako materiał do produkcji
kaszy gryczanej
, kaszy krakowskiej i
płatków gryczanych
. W Indiach traktowana jest jako zboże chlebowe, w Chinach i Japonii mąka gryczana jest podstawową mąką lub dodatkiem do produkcji makaronów.
-
Roślina miododajna
: może dać 60-100 kg
pożytku
z ha.
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Caryophyllales
(
ang.
). Angiosperm Phylogeny Website, 2001–. [dostęp 2009-10-07].
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
Inne hasła zawierające informacje o "Gryka zwyczajna":
Murawa bliźniczkowa
...
Ziołorośla
...
Orzysz (jezioro)
...
Polska Czerwona Księga Roślin
...
Tygodnik Powszechny
...
Zwyczajna forma rytu rzymskiego
...
Rozesłanie (liturgia)
...
Paweł VI
...
Pobrzeże Kaszubskie
...
Pojezierze Kaszubskie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Gryka zwyczajna":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 20)
...
Rolnictwo w Polsce (plansza 11)
...
|