Kościół klasztorny pw. św. Jakuba i Anny w Przasnyszu to jeden z najpóźniejszych kościołów gotyckich w Polsce. Razem z przylegającym doń wczesnobarokowym klasztorem wpisany został na listę
Kanonu Krajoznawczego Polski
(dawniej zaliczany do
I grupy
zabytków).
Kościół i klasztor pasjonistów w Przasnyszu
Rys historyczny
Inicjatorem budowy zespołu klasztornego był brat
św. Stanisława
,
chorąży
ciechanowski
Paweł Kostka
. W
1586
uzyskał on od papieża
Sykstusa V
pozwolenie na sprowadzenie do Przasnysza zakonu
bernardynów
. Na budowę kościoła i klasztoru Paweł przeznaczył całe swoje dobra rodzinne w
Rostkowie
. Budowa, rozpoczęta w
1588
pod kierunkiem nieznanego architekta, na miejscu dawnego kościoła szpitalnego św. Jakuba Apostoła, trwała do
1618
. Przed
1607
z funduszów Elżbiety Mostowskiej dobudowano do kościoła od strony południowej kaplicę
św. Anny
. Konsekracji kościoła dokonał w
1635
sufragan
płocki Stanisław Starczewski. Zabudowania klasztorne wzniesiono staraniem Jana Nowodworskiego i jego żony Barbary z Kretkowskich (ostatecznie ukończono je dopiero w
1671
r.)
W czasie
potopu szwedzkiego
kościół został splądrowany. Najeźdźcy zabili o. Stanisława Janarowskiego, zaś diakona Felicjana z Sulmierzyc zamęczyli w sąsiednim
Karbówku
. Bernardyni użytkowali kościół i klasztor do
kasaty
w
1864
. Prowadzili cieszącą się renomą szkołę męską, posiadali bogatą bibliotekę, z której zasobów korzystał m.in.
Joachim Lelewel
. Kilku zakonników zaangażowało się w działalność patriotyczną podczas powstania styczniowego. Po
1864
kościół był zarządzany przez rektora, a klasztor przeznaczono na cele świeckie.
W czasie I wojny światowej obiekty te były wielokrotnie niszczone. Od
1916
prace konserwatorskie przy kościele i klasztorze prowadzili z ramienia Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości
Kazimierz Skórewicz
i Kazimierz Tołłoczko.
17 czerwca
1923
nastąpiło przejęcie klasztoru w Przasnyszu przez Zgromadzenie Męki Jezusa Chrystusa –
pasjonistów
, w obecności delegata generała zakonu. Pasjoniści kontynuowali odbudowę kościoła i klasztoru ze zniszczeń wojennych. W l.
1924
-
28
zrekonstruowano dach i strop kościoła oraz północne i częściowo pozostałe skrzydła klasztoru.
W okresie okupacji hitlerowskiej siedmiu zakonników z przasnyskiego konwentu zostało wywiezionych do
niemieckiego obozu
koncentracyjnego
Soldau (KL)
w
Działdowie
i tam zamordowanych. Niemcy zamienili kościół na
spichlerz
, a budynki klasztorne na szpital i więzienie. Rozebrali też zabytkowe ogrodzenie z XVIII w. i kapliczkę-rotundę św. Wawrzyńca z 1615 r. Po wojnie kościół był wielokrotnie remontowany.
26 września
1982
stał się ośrodkiem parafii pw. św. Stanisława Kostki.
Architektura
Kościół św. św. Anny i Jakuba powtarza układ macierzystej świątyni w
Bydgoszczy
z lat
1545
-
1552
.
Nawa
jest
czteroprzęsłowa
, z prostokątną kaplicą od południa,
prezbiterium
nieco węższe, dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie. Od strony północnej kościoła, przy styku nawy z prezbiterium, wznosi się 32-metrowa, czworoboczna wieża. Jej budowę ukończono w
1635
. Ściany kościoła są
oskarpowane
, a duże okna zamknięte ostrołukowo. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się ostrołukowa wnęka i okno koliste, w elewacji południowej kaplicy – duża, kolista, otynkowana
blenda
. Piękne są gotyckie szczyty nawy i kaplicy ze
sterczynami
i
wimpergami
o kolistych
przeźroczach
. Ok. 1637 r. wystawiono przed fasadą kościoła niską kruchtę, wysuniętą ku południowi oraz pomieszczenie między
kruchtą
i kaplicą, z wejściem na kolistą wieżyczkę schodkową. Elewacja południowa kruchty i pomieszczenia przy kaplicy zwieńczona została szczytem, przekształconym w 1923 r., w którego dolnej strefie zwraca uwagę zegar słoneczny. Nad wejściem do kruchty znajduje się tablica piaskowcowa z napisem łacińskim poświęconym fundacji Jana i Barbary Nowodworskich. Wyżej, w przeszklonej wnęce umieszczono ludową figurkę Matki Boskiej Skępskiej.
Wnętrze
W kruchcie kościoła znajduje się grobowiec Sługi Bożego o.
Bernarda Kryszkiewicza
, pasjonisty. W
1995
uroczyście obchodzono w Przasnyszu 80 rocznicę urodzin i 30 rocznicę śmierci o. Bernarda.
12 listopada
mszy św. przy jego grobie przewodniczył prymas Polski, kardynał
Józef Glemp
w asyście biskupów polskich i władz zakonnych pasjonistów z Rzymu.
14 grudnia
2001
przed kościołem pasjonistów w Przasnyszu biskup płocki
Stanisław Wielgus
poświęcił pomnik o. Bernarda autorstwa Jana Stępkowskiego ze
Strzegowa
.
Boczne przejście z kruchty prowadzi do
krużganka
, ograniczającego od południa
wirydarz
klasztorny i zamkniętego ścianą z wejściem do zakrystii. Nad drzwiami prowadzącymi z kruchty do nawy znajduje się tablica z czarnego marmuru poświęcona Janowi Kamińskiemu (zm.
1831
). Po prawej stronie od wejścia do nawy wisi łaskami słynący, nadnaturalnej wielkości krucyfiks barokowy z ok.
1630
r. W
2003
w 80 rocznicę przybycia pasjonistów do Przasnysza obok figury Ukrzyżowanego umieszczono tablicę pamiątkową.
Nawa i prezbiterium kościoła nakryte są kolebkowym sklepieniem, z gwiaździstą siatką żeber. Spływy sklepienia wspierają się w nawie na filarach przyściennych, w prezbiterium zaś – na pilastrach. Sklepienie zostało w znacznej mierze zrekonstruowane po zniszczeniach I wojny światowej. Polichromie w kościele wykonali w l.
1952
-
53
Jerzy Hoppen
i Kazimierz Kwiatkowski. Autorstwa K. Kwiatkowskiego są również obrazy na ścianie tęczowej (w tym Serce Jezusa po prawej stronie nawy z namalowaną w tle sylwetą kościoła i klasztoru) oraz głowy ewangelistów na ambonie wykonanej w 1952 wg projektu o. Stanisława Michalczyka. Witraże w prezbiterium wykonał w l.
1950
-53
Stanisław Powalisz
. W
1983
postawiono nowy ołtarz główny w formie krzyża z pełnoplastyczną postacią Chrystusa i tabernakulum w kształcie słońca.
Na ścianie tęczowej po lewej stronie nawy zwraca uwagę obraz
św. Anny Samotrzeć
z XVII w., w sukience z blachy srebrnej, przeniesiony z bocznej kaplicy kościoła. W dawnej kaplicy św. Anny, otwartej do nawy półkolistą
arkadą
, znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, czczony jako Niepokalana Przewodniczka z Przasnysza. Przy obrazie liczne wota.
18 września
1977
wizerunek MB Przasnyskiej został koronowany koronami papieskimi przez ordynariusza płockiego
Bogdana Sikorskiego
. W uroczystościach odpustowych przypadających w oktawę święta Niepokalanego Poczęcia (
8
-
15 grudnia
) uczestniczą wielotysięczne rzesze wiernych przybywających nawet z bardzo odległych stron.
Nagrobek Adriana Szumskiego
Na
filarze
po prawej stronie nawy, obok kaplicy, znajduje się tablica upamiętniająca pasjonistów polskich zamordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w Działdowie i
Dachau
. Po tej samej stronie nawy zachowały się: XVII-wieczne epitafium Jana Przeradowskiego, dworzanina królewskiego (zm.
1617
) z napisem w języku łacińskim oraz nagrobek-epitafium Adriana Szumskiego (zm.
1632
). Nagrobek Szumskiego ukazuje rzeźbioną w
alabastrze
półpostać rycerza w zbroi. Umieszczona poniżej inskrypcja stanowi bardzo ciekawy przykład staropolskiej poezji nagrobnej. Nieco zmieniony fragment tej inskrypcji został uwieczniony przez
Marię Dąbrowską
(pochodzącą z rodu Szumskich) w
Nocach i dniach
. Po lewej stronie nawy znajduje się tablica poświęcona o. Juliuszowi Dzidowskiemu (
1889
-
1967
), długoletniemu przełożonemu pasjonistów w Polsce, zasłużonemu przy odbudowie kościoła i klasztoru w Przasnyszu. W podziemiach kościoła spoczywają zakonnicy ze zgromadzeń bernardynów i pasjonistów oraz dobrodzieje klasztoru.
Klasztor
Do kościoła od północy przylega czworobok zabudowań klasztornych o cechach wczesnego
baroku
, piętrowy, z wirydarzem i krużgankami. Jego najciekawsze fragmenty to
refektarz
, krużganek skrzydła północnego i barokowa fasada szczytu północnego skrzydła, wysunięta
ryzalitem
ku zachodowi.
Linki zewnętrzne