Górski Karabach (oficjalna nazwa w
języku ormiańskim
Lerrnajin Gharabagh - Լեռնային Ղարաբաղ czasem używana jest nazwa Arcach - Արցախ ,
azer.
Dağlıq Qarabağ - górski czarny ogród) to ormiańska
enklawa
będąca przedmiotem sporu pomiędzy
Armenią
a
Azerbejdżanem
. Obecnie obszar kontrolowany jest przez miejscowych Ormian wspieranych przez Republikę Armenii.
Geografia
Górski Karabach zajmuje powierzchnię około 4500 km² (de facto pod kontrolą Ormian znajduje się obszar o powierzchni 14 000 km²). Stolicą regionu jest
Stepanakert
(po azersku Xankəndi), a drugim większym miastem
Szusza
.
Demografia
W roku
1989
Górski Karabach zamieszkiwało 145'593
Ormian
(76,4%), 42'871
Azerów
(22,4%)[1], i kilka tysięcy
Kurdów
,
Rosjan
,
Greków
i
Asyryjczyków
. W okresie
1992
-
3
większość Azerów i Kurdów uciekła z regionu.
Obecnie głównym językiem Górskiego Karabachu jest
język ormiański
, jednak używany w nim dialekt jest znacząco różnych od używanych w Armenii[2].
W
2001
roku 95% ludności stanowili Ormianie; obecni byli też Kurdowie, Grecy i Asyryjczycy[3]. W marcu
2007
roku władze podały liczbę ludności wynoszącą 138'000.
Historia
W starożytności Arcach stanowił część państwa nazywanego
Kaukaską Albanią
albo Alwanią, w roku
95 p.n.e.
został zajęty przez Armenię i powtórnie utracony w
387
n.e. W
V wieku
wielu mieszkańców zostało
chrześcijanami
dzięki działalności
Kościoła ormiańskiego
. Autochtoniczna ludność stopniowo zasymilowała się z narodem ormiańskim.
W
VII
i
VIII wieku
region został najechany i splądrowany przez
Arabów
. W
XI wieku
Turcy
zniszczyli Królestwo Armenii, lecz ormiańska ludność tego trudno dostępnego, górskiego obszaru zachowała względną swobodę.
W
XVII wieku
obszar zajęła
Persja
, jednak zarządzali nim nadal Ormianie obdarzeni przez Persów pewną autonomią. W połowie
XVIII wieku
Persowie utworzyli tak zwany
chanat
karabaski. W
1813
roku Karabach przejęło
Imperium Rosyjskie
(na 15 lat przed pozostałymi obszarami Armenii zajętymi przez Rosję) i dlatego w
1822
włączyła go w skład prowincji, która miała później stać się Azerbejdżanem.
W roku
1917
, po
rewolucji październikowej
, Górski Karabach stał się częścią
Federacji Zakaukaskiej
, która wkrótce rozpadła się na niepodległe państwa:
Gruzję
,
Armenię
i
Azerbejdżan
. Azerowie wspierani przez
Turcję
(pod rządami
Komitetu na rzecz jedności i postępu
odpowiedzialnego za
rzeź Ormian
przeprowadzoną wcześniej w
Anatolii
), pragnąc wyprzeć Ormian z jak największego obszaru historycznej Armenii, wkroczyli do Karabachu. Pomimo przegranej Turcji w
I wojnie światowej
alianci, ignorując desperackie protesty Ormian, przyznali prawo do Karabachu
Azerbejdżanowi
, licząc na to, że dzięki temu zdołają w przyszłości uzyskać dostęp do złóż
ropy
w
Baku
.
W
1920
roku
Zakaukazie
zostało zajęte przez
bolszewików
, którzy przyłączyli Górski Karabach do
Azerbejdżanu
, licząc na ułatwienie eksportu
komunizmu
do
Turcji
i uznając marzących o niepodległości Ormian za naturalnych wrogów jedności państwa sowieckiego. W
1923
roku na większości terytorium utworzono ormiański okręg autonomiczny (
Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny
), wchodzący w skład
Azerbejdżańskiej SRR
, zaś resztę obszaru wcielono bezpośrednio do
Azerbejdżańskiej SRR
.
Stosunki etniczne w regionie w momencie wybuchu konfliktu
Pod koniec
lat 80. XX wieku
, w obliczu zbliżającego się upadku
ZSRR
, w Karabachu odżyły nadzieje na zjednoczenie z resztą Armenii. Chcąc je stłumić, azerskie władze formalnie zlikwidowały
Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny
, ustanowiły jego blokadę ekonomiczną i przeprowadziły antyormiańskie pogromy w azerskich miastach, najbardziej krwawy w
Sumgaicie
.
10 grudnia
1991
roku władze Górskiego Karabachu przeprowadziły referendum, w którym przygniatająca większość mieszkańców opowiedziała się za niezależnością. Azerska armia wkroczyła na teren Karabachu i przy wsparciu, w tym przy użyciu sprzętu stacjonującej na jej terenie
Armii Radzieckiej
, zdołała - w początkowym stadium działań zbrojnych - opanować znaczną cześć terytorium, jednak później została wyparta przez słabo uzbrojonych powstańców ormiańskich.
12 maja
1994
roku, gdy Ormianie kontrolowali już cały okręg autonomiczny, korytarz łączący go z Republiką Armenii oraz strefę bezpieczeństwa, podpisane zostało zawieszenie broni.
Do dziś Republika Górskiego Karabachu jest de facto niepodległym państwem posiadającym
demokratycznie
wybrany
rząd
,
wolnorynkową gospodarkę
i wszystkie niezbędne atrybuty suwerenności. Nie jest jednak uznawana przez żadne państwo na świecie, nawet przez
Armenię
. Republika cieszy się jednak życzliwością władz Armenii.
Porozumienie z 2008 roku
Rok
2008
przyniósł zmiany w podejściu dwóch zwaśnionych sąsiadów - Armenii i Azerbejdżanu. W listopadzie 2008, prezydenci
Alijew
i
Sarkisjan
spotkali się w
Moskwie
z prezydentem Rosji,
Miedwiediewem
. Zaowocowało to podpisaniem
2 listopada
2008
roku dwustronnego porozumienia z udziałem rosyjskiego prezydenta w sprawie Górskiego Karabachu. Tym samym zapoczątkowane zostały rozmowy na temat rozwiązania konfliktu trwającego od 15 lat.
Linki zewnętrzne
W
języku angielskim
:
Strony podróżników
Przypisy