Niedźwiedziowate (Ursidae) –
rodzina
dużych, głównie roślinożernych ssaków drapieżnych (Carnivora) szeroko rozprzestrzenionych na
półkuli północnej
. W zapisie kopalnym znane są od
miocenu
. Wyewoluowały z
psowatych
.
Występowanie i biotop
Niedźwiedziowate występują najliczniej na
półkuli północnej
.
W Polsce
rodzina jest obecnie reprezentowana przez jeden z największych współcześnie żyjących gatunków –
niedźwiedzia brunatnego
, a w przeszłości na terenie Polski występowały żyjące w
pliocenie
Agriotherium intermedium, Ursus wenzensis i – żyjący w
plejstocenie
, największy z poznanych przedstawicieli rodziny –
niedźwiedź jaskiniowy
[2].
Zwierzęta z tej rodziny zajmują różnorodne siedliska.
Niedźwiedź polarny
spędza większość czasu w wodzie lub na krach lodowych, jest nawet zaliczany do
ssaków morskich
. Pozostałe niedźwiedzie prowadzą lądowy tryb życia – żyją w
tundrze
, lasach i górach strefy klimatu umiarkowanego, a niektóre na terenach pustynnych, ale muszą mieć dostęp do źródeł wody. Są szeroko rozprzestrzenione. Łatwo dostosowują się do zmiennych warunków siedliskowych i źródeł pokarmu. Jedynie
panda wielka
związana jest z jednym typem siedliska – lasem bambusowym.
Charakterystyka
Niedźwiedzie to duże zwierzęta o masywnym ciele, krótkiej szyi, szerokiej głowie z masywną czaszką i wydłużonym pyskiem, szczątkowym ogonie i krótkimi, silnymi kończynami. Najmniejszy w rodzinie jest ważący 30-65 kg
niedźwiedź malajski
, natomiast
niedźwiedź polarny
i jeden z podgatunków niedźwiedzia brunatnego –
kodiak
uważane są za największe z lądowych ssaków drapieżnych (Carnivora), największe samce osiągają do 800 kg masy ciała.
Uzębienie
charakteryzujące się dużymi
siekaczami
, mocnymi
kłami
i szerokimi, płaskimi
trzonowcami
jest przystosowane do rozgryzania i rozcierania pożywienia zarówno roślinnego jak i mięsnego. Kończyny stopochodne, 5-palczaste (u pandy wielkiej występuje wyrostek kości nadgarstka funkcjonujący jak szósty palec), podeszwy gołe lub owłosione,
pazury
długie, mocne i niewysuwalne, wykorzystywane do kopania i w czasie walki.
Niedźwiedź polarny w postawie dwunożnej
Ubarwienie zazwyczaj jednobarwne w odcieniach brązu, czerni lub bieli.
Sierść
długa i gęsta. Niedźwiedzie są wszystkożerne, ale najczęściej zjadają pokarm roślinny, zwłaszcza jagody. Nie gardzą mięsem. Wyjątkiem jest typowo mięsożerny
niedźwiedź polarny
.
Ze zmysłów najlepiej rozwinięty jest
węch
. Wargi niedźwiedzi stanowią bardzo czuły narząd
dotyku
.
Wzrok
i
słuch
są słabo rozwinięte. Niedźwiedzie poruszają się zwykle powoli, na czterech kończynach, ale w razie potrzeby potrafią unieść się do postawy
dwunożnej
, dobrze biegają, pływają, a niektóre – pomimo dużej masy – nieźle wspinają się na drzewa. Poza okresem rozrodu przebywają samotnie. Dojrzałość płciową osiągają pomiędzy 3-7 rokiem życia, ale rozwój fizyczny trwa u niektórych samców do 10-11 roku życia. Samice osiągają swoje maksymalne rozmiary ok. 5 roku. W klimacie zimnym lub umiarkowanym zapadają w płytki sen zbliżony do
hibernacji
, z tą różnicą, że temperatura ich ciała spada nieznacznie, a niedźwiedź może się łatwo wybudzić. Taki sen może trwać nawet do pół roku, a może być przerywany na skutek cieplejszej pogody.
Większość gatunków największą aktywność wykazuje w nocy. Wyjątkiem jest niedźwiedź polarny, który jest aktywny w ciągu dnia i nie zapada w zimowy sen.
Porównanie głów i łap niedźwiedzia polarnego (A, B i C), niedźwiedzia brunatnego (D, E i F) oraz baribala (G, H i I)
Samica rodzi 1-4 młodych, co 1-4 lat. Masa urodzeniowa młodych waha się w przedziale 90-680 gramów. Rodzą się ślepe, głuche i nieowłosione lub pokryte rzadkim włosem. U gatunków zasypiających zimą poród następuje w czasie snu samicy. Młode żywią się mlekiem śpiącej matki korzystającej ze zgromadzonych przed zimą zapasów tłuszczu. Pozostają przy matce do 3 lat. Jeśli uda im się przeżyć początkowy okres mogą żyć w warunkach naturalnych do 25 lat. W niewoli notowano osobniki żyjące ponad 50 lat. Śmiertelność wśród młodych niedźwiedzi szacowana jest w zależności od gatunku od 10-30% u niedźwiedzia polarnego do 52-86% u amerykańskiego baribala.
Szkielet niedźwiedzia jaskiniowego – Muzeum Geologiczne w Warszawie
Rekonstrukcja Arctodus simus
Ursus arctos syriacus – podgatunek niedźwiedzia brunatnego
Systematyka
Przez długi czas do rodziny Ursidae zaliczano obydwie pandy (
panda mała
i panda wielka), a pozostałe niedźwiedzie klasyfikowano w rodzaju
Ursus
. Przeprowadzone badania DNA wykazały, że panda mała znacząco różni się od niedźwiedzi i na tej podstawie została wyodrębniona do
pandowatych
. Z rodzaju Ursus wyłoniono też rodzaje Helarctos, Melursus i Tremarctos. Wśród populacji niedźwiedzia brunatnego, baribala i niedźwiedzia himalajskiego wyróżniono wiele podgatunków.
Obecnie w rodzinie niedźwiedziowatych wyróżniane są[3]:
- Rodzaj: Ailuropoda
- Rodzaj: Helarctos
- Rodzaj: Melursus
- Rodzaj: Tremarctos
- Rodzaj:
Ursus
oraz wymarłe:
Zagrożenia
Osobniki, które osiągnęły dojrzałość rzadko stają się celem ataku innych drapieżników. Notowane są wprawdzie przypadki walki niedźwiedzia z
tygrysem
,
pumą
czy
rosomakiem
, ale należą one do rzadkości i dotyczą zwykle rywalizacji o pokarm. Młode niedźwiedzie, choć znajdują się pod troskliwą opieką matki, padają czasem ofiarą innych niedźwiedziowatych, dużych
kotowatych
lub
psowatych
. Największym zagrożeniem dla przedstawicieli rodziny jest człowiek i powodowane przez niego zmniejszanie areałów dostępnych dla niedźwiedzi. Polowania na niedźwiedzie prowadzone były już w czasach
prehistorycznych
.
Niedźwiedzie uważane są za zwierzęta niebezpieczne dla człowieka. Szczególnie niebezpieczne są samice opiekujące się młodymi. Niedźwiedzie atakują ludzi również w obronie pokarmu, zajmowanego
terytorium
lub w poczuciu zagrożenia. Czasami atakują
zwierzęta gospodarskie
.
Przypisy
- ↑
Ursidae
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.)
Ursidae.
w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (
ang.
) [dostęp 30 sierpnia 2009]
Bibliografia
- Dewey, T. & P. Myers:
Ursidae
(
ang.
). (On-line), Animal Diversity Web, 2005. [dostęp 21 czerwca 2008].
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971. 2005. .