Umar ibn al-Chattab
Umar ibn al-ChattabUmar ibn al-Chattab, także
Omar
(
arab
. عمر بن الخطاب; ur. ok.
591
, zm.
3 listopada
644
w
Medynie
) - od
634
drugi
kalif
, drugi z czterech zwanych później
sprawiedliwymi
, jeden z twórców potęgi imperium arabsko-muzułmańskiego. Osobowość Umara„Był wysoki jak wieża, silnie zbudowany i łysy. Zajmował się handlem, nawet jako kalif. Prowadził niezwykle skromny tryb życia: „miał tylko jedną koszulę i płaszcz, jedno i drugie bardzo połatane. Spał na łóżku z liści palmowych i nie kłopotał się o nic, prócz sprawy utrzymania czystości wiary.”[1] Teść MahometaBył teściem proroka
Mahometa
, który ożenił się z jego córką, Hafsą. Hafsa liczyła wówczas 20 lat i już była wdową – jej mąż poległ pod Uhud w
625
.[2]. Według tradycji Umar przypadkowo natrafił na swoją siostrę Fatimę i jej męża, Saida, nawróconych już wcześniej na islam i słuchających sury XX („Ta ha”). Tak go poruszyły słowa Koranu, iż przyjął nową religię[3] Umar należał według tradycji do 7 „emigrantów”, którzy wraz z 7 „pomocnikami” (ansar) wynieśli proroka rannego w bitwie pod Uhud w niedostępne góry[4]. Poparł wybór
Abu Bakra
na kalifa po śmierci proroka Mahometa w 632. Po rychłej śmierci Abu Bakra w 634 sam został wybrany kalifem. Pierwsi trzej kalifowie rezydowali w Medynie. Umar sprawował kalifat w latach 634-644. Podbój SyriiOprócz pobudek religijnych, do podboju pchnęły Arabów względy ekonomiczne. Stosunkowo obiektywny Al-Balazuri (zm.
892
) pisze, że Abu Bakr wzywając mieszkańców Arabii do „świętej wojny” rozbudzał w nich „pragnienie wojny i łupu, jaki można zdobyć na Grekach”[5] Działania przeciw Syrii (krajowi Asz-Szam) podjął już
Abu Bakr
. Za Umara arabscy zdobywcy operują jednocześnie w Iraku i Syrii.
Chalid Ibn al-Walid
, “miecz Allaha”, zdobywszy
Al-Hirę
, stolicę buforowego państwa arabskiego
Lachmidów
w Iraku, w ciągu 17 dni forsownej jazdy na wielbłądach przedziera się do Syrii. Tu pokonuje inne arabskie państewko buforowe,
Ghassanidów
, w bitwie pod Mardż Rahit i pod
Busrą
, jedną ze stolic Ghassanidów, łączy się z resztą sił muzułmańskich. Chalid Ibn al-Walid zostaje głównodowodzącym Arabów.
30 lipca
634
Arabowie odnoszą zwycięstwo pod Adżnadajn. Zdobył Busrę bez oporu, następnie Al-Fihl (gr.
Pella
) w styczniu
635
. W lutym pokonują przeciwnika pod Mardż as-Suffar, we wrześniu
635
, po 6 miesiącach oblężenia zajmują Damaszek. Dalej dostają się w ich ręce kolejno:
Baalbak
,
Hims
,
Hama
i inne miasta. Mieszkańcy Szajzaru witają zdobywców przy akompaniamencie orkiestry[6].
20 sierpnia
636
nad rzeką
Jarmuk
25-tysięczna armia Arabów pokonuje wojska bizantyjskie liczące 50 000, pod wodzą Teodora, brata cesarza
Herakliusza
(
610
-
641
). Po tym zwycięstwie Chalid, którego kalif Umar nie lubił, został odwołany, a jego miejsce zajął Abu Ubajda Ibn al-Dżarrah. Z kolei po nim obejmie zarząd
Muawijja
, przyszły kalif (
661
-
680
). Jerozolima broniła się jeszcze do
638
, Cezarea do
640
; ta ostatnia padła po 7 latach oblężenia, w wyniku zdrady jednego z mieszkańców. Ludność miejscowa Syrii i Palestyny czuła silniejszą więź z Arabami, należącymi również do ludów semickich, niż z
Konstantynopolem
, ponadto jako wyznawcy głównie
monofizytyzmu
, była zrażona do cesarza bizantyjskiego, który narzucał im własne dogmaty religijne. Podbój Iraku, Iranu i ArmeniiW Mezopotamii dowodził Arabami Sad Ibn Abi Wakkas, jeden z towarzyszy Proroka. W czerwcu
637
rozbił Persów pod wodzą Rustama w bitwie pod
Al-Kadisijją
i wkroczył do stolicy
Sasanidów
w
Ktezyfonie
(Al-Madain). Zdobywcy prowadzili operacje wojskowe przeciw Persom ze świeżo założonych obozów wojskowych,
Al-Basry
i
Al-Kufy
(ta ostatnia powstała koło stolicy Lachmidów w Al-Hira), które w przyszłości staną się ważnymi ośrodkami miejskimi. Al-Kufa będzie za
Alego
i pierwszych
Abbasydów
stolicą kalifatu. Pod koniec
637
Arabowie rozbijają Persów pod Dżalula, a w
641
zdobywają
Mosul
. W
642
dobijają resztki wojsk perskich w bitwie pod Nihawand (koło starożytnej
Ekbatany
), w której dowodził bratanek Sada Ibn Abi Wakkasa. W
640
podbijają Al-Ahwaz (zwany również
Chuzistanem
lub Arabistanem), w
649
-
650
zdobywają Istachr, (starożytne
Persepolis
) stolicę
Farsu
i miejsce pochówku starożytnych królów perskich z dynastii
Achemenidów
, dalej Churasan,
Beludżystan
, i około
643
docierają do granic Indii. W latach
640
-
652
muzułmanie podbijali bizantyjską
Armenię
. W
651
Jazdagird III
zostaje zgładzony w czasie ucieczki koło Marwu przez jednego z własnych ludzi – skończył podobnie, jak
Dariusz III
uciekający przed Aleksandrem Macedońskim. Podbój EgiptuW
639
Amr Ibn al-As
samowolnie wyrusza przeciw Egiptowi i stawia kalifa Umara przed faktem dokonanym. W styczniu
640
zdobywa
Peluzjum
(arab. Al-Farama) po miesięcznym oblężeniu, następnie Bilbajs na wschód od dzisiejszego Kairu i przystępuje do oblężenia Babilonu – twierdzy nad Nilem, w pobliżu wyspy Ar-Rawda. Kalif dosyła mu posiłki pod wodzą Az-Zubajra Ibn al-Awwama,
Cyrus
(arab. Al-Mukawkas), patriarcha Aleksandrii i gubernator bizantyjski Egiptu, pośpieszył do Babilonu z wojskiem pod wodzą augustalisa Teodora. W lipcu
640
Amr rozbił armię bizantyjską pd Ajn asz-Szams (ob.
Heliopolis
, dzielnica Kairu z lotniskiem). Teodor uciekł do Aleksandrii, a Cyrus zamknął się w Babilonie. Cyrus nawiązał rokowania z Arabami i zgodził się płacić daninę, o czym powiadomił cesarza. Cesarz
Herakliusz
(
610
-
641
) oskarżył go o zdradę i skazał na banicję. Arabowie zdobyli
Babilon
w
641
i zawarli pokój z Cyrusem, który tymczasem wrócił do łask po śmierci cesarza Herakliusza w lutym
641
. Zgodził się, licząc na zachowanie choć części władzy pod panowaniem Arabów, na płacenie podatków i nie wpuszczanie wojsk bizantyjskich. Młodziutki
Konstans II
(
641
-
668
) ratyfikował układ w
642
.
Koptowie
poinstruowani przez przywódcę religijnego podporządkowali się nowej władzy, zwłaszcza że za Bizantyjczykami nie przepadali. Późniejsza tradycja koptyjska uznała jednak Cyrusa za Antychrysta i prześladowcę kościoła koptyjskiego. Na miejscu obozu Amra oblegającego Babilon stanęło nowe miasto – Al-
Fustat
(ob. tzw. ‘stary Kair’) z pierwszym w Afryce meczetem (z 641-642), nazwanym imieniem Amra Ibn al-Asa. Amr został odwołany ze stanowiska gubernatora Egiptu przez następnego kalifa, Usmana. Istnieje legenda o
Bibliotece Aleksandryjskiej
, którą mieli zniszczyć zdobywcy arabscy. Jednak starożytny księgozbiór zniszczyli już legioniści Cezara w 48 p.n.e., a kolejny, tzw. Bibliotekę-Córkę kazał zniszczyć cesarz Teodozjusz I na mocy edyktu z 389. Tzw. konstytucja UmaraJest to w istocie dokument fikcyjny, który faktycznie nie pochodzi od kalifa Umara, ale z czasu znacznie późniejszego. Jego podstawowe założenia streszczają się w następujących punktach: - na terenie Arabii żadna religia poza islamem nie będzie tolerowana; w związku z tym kalif, mimo treści poprzednich układów, mają zostać wypędzeni m.in. Żydzi z oazy Chajbar, oraz chrześcijanie z oazy
Nadżran
;
- Arabowie mają unikać związków małżeńskich z ludnością podbitą; mają tworzyć swego rodzaju kastę, arystokrację wojskową; w związku z tym Arabowie nie mogą uprawiać ziemi poza Arabią; za to będą płacić dużo mniejsze podatki w porównaniu z ludnością podbitą; z tego też względu Arabowie z początku, na terenach podbitych, zamieszkiwali tylko obozy wojskowe, jak Al-Dżabijja, Amwas, Al-Ludd, Ar-Ramla w Syrii i Palestynie, Al-Fustat w Egipcie,
Kufa
i
Basra
w Iraku;
- ludność na terenach podbitych, nawet po przyjęciu islamu będzie miała status podrzędny wobec rodowitych Arabów; po przyjęciu islamu przedstawicieli ludności podbitej zwalniano ze wszystkich podatków, łącznie z pogłównym; natomiast musiał płacić
zakat
– daninę będącą obowiązkiem religijnym;
- ludność chroniona (tzw. zimmi), czyli chrześcijan i wyznawców judaizmu, zwalniano ze służby wojskowej (w armii mogli służyć tylko muzułmanie), lecz za to płacili wysokie podatki; mieli też prawo do własnego sądownictwa i wolność praktykowania;
- na łupy (ghanima) wojowników muzułmańskich mogą się składać jedynie majątek ruchomy oraz jeńcy, natomiast ziemia i pieniądze stanowią tzw. „faj’” i należą do całej wspólnoty muzułmańskiej.
W rzeczywistości za kalifa Umara nie rozróżniano jeszcze podatków pogłównego (
dżizja
) i gruntowego (charadż). Natomiast podział na tereny podbite przez kapitulację (sulhan) oraz przemoc (unwatan) to całkowita fikcja prawna.[7] Inne zasługi UmaraUmarowi przypisuje się przeprowadzenie pierwszego
spisu powszechnego
w państwie. Na czele listy znaleźli się członkowie
Ahl al-Bajt
(rodziny Mahometa), dalej towarzysze proroka, a następnie plemiona arabskie uszeregowane według zasług wojennych i znajomości Koranu. Z systemu perskiego zapożyczono instytucję diwan – swego rodzaju ministerstwa finansów. Armia została zorganizowana na wzór perski i bizantyjski, z podziałem na centrum i skrzydła oraz wyodrębnieniem straży przedniej i tylnej. Czysto arabski wkład do cywilizacji islamu zaznacza się jedynie w dziedzinie języka i w pewnym stopniu religii. Arabska kultura była „u podstaw oparta na
zhellenizowanych
kulturach
aramejskiej
i
irańskiej
”[8]. Umar został zasztyletowany 3 listopada 644 w meczecie w Medynie przez
jeńca perskiego
, chrześcijanina imieniem Abu Lulu'a[9], któremu rzekomo udało się zbiec do miasta
Kaszan
. Przypisy- ↑
Hitti Ph. K.
: Dzieje Arabów, Warszawa 1969, s. 148-149
- ↑ Gaudefroy-Demombynes M.: Narodziny islamu, Warszawa 1988, s. 178
- ↑ ibid., s. 74
- ↑ ibid., s. 104
- ↑ Al-Balazuri: Futuh al-buldan, Bajrut, b.d. s. 149
- ↑ Balazuri, op. cit. s. 179
- ↑ Hitti Ph. K.: Dzieje Arabów, Warszawa 1969, s. 144-145
- ↑ Hitti Ph. K.: op. cit., s. 147
- ↑ Hauziński J.: Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa-Kraków 1993
Bibliografia- Janusz Danecki, Arabowie, PIW Warszawa 2001
- Jerzy Hauziński, Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Kraków-Warszawa 1993
- Philip K. Hitti, Dzieje Arabów, PWN Warszawa 1969
- Yves Thoraval, Słownik cywilizacji muzułmańskiej, Katowice 2002, s. 276-277.
- Wielka encyklopedia PWN, t. 28, Warszawa 2005, s. 286.
Inne hasła zawierające informacje o "Umar ibn al-Chattab":
1972
...
1749
...
1361
...
1986
...
1731
...
1977
...
1791
...
1738
...
1932
...
1038
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Umar ibn al-Chattab":
Algorytmy - podstawy i zastosowanie (plansza 2)
...
016a. Polska Piastów (plansza 11)
...
016a. Polska Piastów (plansza 13)
...
|