Zlewnia - jest to całość obszaru, z którego wody spływają do danej
rzeki
(
jeziora
,
bagna
itp.) lub jej fragmentu. Zlewnia dotyczy zarówno
wód powierzchniowych
, jak i
podziemnych
. Zlewnia jest (może być) częścią
dorzecza
danej rzeki.
Zlewnia wyraźnie wpływa na naturalną retencję wód, sposób zasilenia rzek i jezior oraz ich bilansu wody. Zlewnia decyduje też w dużym stopniu o morfologii koryt rzek i potoków. Charakter jej też ma znaczenie w formowaniu się naturalnego składu chemicznego wód, pojawianiu się zawiesiny, tworzeniu osadów dennych. W kształtowaniu się właściwości wód na terenie zlewni biorą udział nie tylko jej naturalne elementy składowe (podłoże i szata roślinna), lecz również zewnętrzne czynniki - klimat i działalność człowieka. Gdy zlewnia obejmuje cały system rzeczny to znaczy system składający się z rzeki głównej i jej dopływów, wówczas pojęcie zlewni jest równoznaczne z pojęciem dorzecza, które jest obszarem z którego wody spływają z jednego systemu rzecznego. Rozróżniamy zlewnię bezpośrednią, z której wody spływają bezpośrednio lub za pośrednictwem małych cieków oraz pośrednia tzn. obszar niekontaktujący się z danym zbiornikiem bezpośrednio, z którego wody są doprowadzane do tego zbiornika za pośrednictwem większego cieku (lub cieków).
Zlewisko
- obszar, z którego wszystkie
wody powierzchniowe
spływają do jednego punktu na
rzece
. W szczególnym przypadku, kiedy punkt zamykający znajduje się w miejscu ujścia danej rzeki do
recypienta
, obszar ograniczony działem wodnym wyznaczonym w ten sposób nazywa się
dorzeczem
.
Parametry zlewni
1) Długość zlewni L[km] - największa odległość w linii prostej między
ujściem
i punktem najbardziej oddalonym na
dziale wodnym
.
2) Długość maksymalna zlewni Lmax[km] - długość
doliny
rzeki głównej od ujścia do punktu na dziale wodnym w przedłużeniu odcinka źródłowego.
3) Średnia szerokość zlewni B[km] - stosunek powierzchni zlewni do jej długości maksymalnej. Wyraża się wzorem:
, gdzie
A - powierzchnia zlewni [km2]
Lmax - długość maksymalna zlewni
4) Obwód zlewni P[km] - długość działu wodnego określona na podstawie
mapy topograficznej
.
5) Wskaźnik wydłużenia zlewni Cw - iloraz średnicy koła o polu równym polu powierzchni zlewni do jej Lmax. Wyraża się wzorem:
6) Powierzchnia zlewni: określana przez pomiar na mapie obszaru ograniczonego topograficznym działem wodnym (planimetrowanie). Na obszarach górskich należy zastosować poprawkę według wzoru:
, gdzie
A - powierzchnia rzeczywista [km2]
Am - powierzchnia rzutowana [km2]
α - średnie nachylenie zlewni [°]
7) Wskaźnik kolistości zlewni - stosunek pola powierzchni zlewni do pola koła o tym samym obwodzie co obwód zlewni. Wyraża się wzorem:
Parametry opisujące rzeźbę zlewni
1) Wysokość maksymalna Hmax [m n.p.m.] - maksymalna
rzędna
terenu na powierzchni zlewni.
2) Wysokość minimalna Hmin {m n.p.m.] - minimalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.
3) Deniwelacja terenu ΔH [m] - różnica między Hmax a Hmin zlewni.
4) Średnia wysokość zlewni Hśr. Istnieje kilka sposobów jej wyznaczania:
- jako średnia arytmetyczna Hmax i Hmin zlewni
- na podstawie
krzywej hipsograficznej
zlewni - przez zmierzenie powierzchni między wykreśloną krzywą hipsograficzną, a
układem współrzędnych
i podzieleniu jej przez podstawę wykresu. Wtedy mamy:
, gdzie
F - powierzchnia ograniczona krzywą hipsograficzną oraz osiami współrzędnych [cm2]
A - podstawa wykresu [cm]
Warunki hydrograficzne na obszarze zlewni:
1) Długość rzeki L[km] - odległość od ujścia do źródeł rzeki.
2) Wskaźnik rozwinięcia rzeki r - stosunek długości rzeki do odległości w linii prostej łączącej źródło z ujściem. Można go zapisać następująco:
, gdzie
L - długość rzeki [km]
P - długość linii prostej od źródła do ujścia [km]
3) Krętość rzeki - długość rzeki do długości doliny, czyli:
,gdzie
L - długość rzeki
l - długość doliny
4) Spadek wyrównany i - stosunek różnicy wysokości źródła i ujścia do długości rzeki.
Bibliografia
- Zdzisław Kajak, Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, .
Zobacz też